Tiecelijn. Jaargang 20

[p. 344]

■ John Buyse
Terugblik op vijftien Herman Heyse-lezingen

Herman Heyse (1937-1992) was redacteur en medestichter van Tiecelijn en eerste voorzitter van de heemkundige kring d'Euzie. Beide verenigingen organiseren als aandenken aan deze bijzondere man een jaarlijkse lezing over onderwerpen uit zijn interessesfeer in de week van 17 februari, dag van Hermans overlijden. Dit laatste nummer van de driemaandelijkse Tiecelijn biedt de gelegenheid om achterom te zien op de thema's en de sprekers van de voorbije vijftien jaar.

Pinksterweekend 1993. Op zaterdagnamiddag wandelden enkele Reynaertliefhebbers in de Stroopers te Kemzeke op een kort stukje van het Reynaertlangeafstandspad. 's Avonds trok het gezelschap naar de Broederschool te Stekene voor een academische zitting. De hoofdredacteur van Tiecelijn, dr. Rik van Daele hield de allereerste Herman Heyse-lezing over De Reynaertplaatsnamen liegen.^1. Dan volgden de voorstelling van de tweede, geheel herziene druk van Het Land van Reynaert en van het aan Herman Heyse opgedragen boek Reynaert bloemleest Tiecelijn. Op zondagnamiddag werd een tweede wandeling gemaakt, van Boudelo naar Daknam. Als slot volgde de inhuldiging van vier beelden van Albert de Smedt in recreatiepark De Ster te Sint-Niklaas. De beeldengroep Reynaert en de haan Canteclaer kreeg er het gezelschap van koning Nobel, koningin Gente, Grimbeert de das en Tiecelijn de raaf.

Het daaropvolgende jaar gaf dr. Frans Debrabandere, auteur van o.a. het Woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk, een voordracht over Betekenis en etymologie van familienamen.

In 1995 sprak dr. Paul Wackers, uitgever van Reinardus en docent aan de Katholieke universiteit van Nijmegen (thans hoogleraar te Utrecht), over Het Reynaertverhaal als kinderboek.^2. Hij illustreerde hoe jeugdschrijvers de Reynaert door de eeuwen heen aantrekkelijk probeerden te maken voor kinderen. Marcel Ryssen praatte de avond aan elkaar en las fragmenten uit de Reynaert. Tevens ging de aandacht uit naar het pas verschenen boek Ruimte en naamgeving in Van den vos Reynaerde van Rik van Daele. Met deze dissertatie behaalde hij in 1992 zijn doctoraat aan de universiteit van Leuven. Het boek werd uitgegeven door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde.

In 1996 serveerde prof. dr. Stefaan Top van de KU Leuven een rijkelijk met dia's geïllustreerd Volkskundig cocktail. Professor Top, bekend van zijn doctoraal proefschrift over De bende van Bakelandt, liet zijn gehoor kennismaken met de traditionele en moderne uitingen van volkscultuur.

In de vijfde lezing sprak professor dr. Jozef Janssens, hoogleraar Middelnederlandse letterkunde aan de Katholieke Universiteit Brussel, over Maerlant, Reynaert, Uilenspiegel trillend op de schokgolven van een beschavingsoffensief.^3. Na de lezing werd een tentoonstelling geopend over het werk van Herman Heyse in de bovenzaal van het Oud-Station, de plek waar de meeste Herman Heyse-lezingen plaatsvonden.

In 1998 vertelde historicus Danny Lamarcq in geuren en kleuren over Het latrinaire gebeuren - van ‘naar achter’ naar ‘'t huisken’. Lamarcq is cultuurambtenaar

1. Rik van Daele, De Reynaertplaatsnamen liegen, in: Tiecelijn, 6 (1993), p. 85-94.

2. Paul Wackers, Van Reynaert is een groot zaet ghebleven. Het Reynaertverhaal als kinderboek, in: Tiecelijn, 8 (1995), p. 92-105.

3. Rik van Daele, Louis Paul Boon en Reynaert de vos: wapenbroeders. Over Boons bronnen en poëtica (zevende Herman Heyse-lezing), in: Tiecelijn, 12 (1999), p. 50-63.

[p. 345]

en stadsarchivaris van Zottegem. Dit ‘gebeuren’ was het onderwerp van zijn licentiaatsthesis en is ook als boek uitgegeven.

De zevende lezing over Louis Paul Boon en Reynaert de vos: wapenbroeders^4. werd gebracht door de wapenbroeders Rik van Daele en Marcel Ryssen (oud-leerling en leraar van elkaar). Ze brachten een voordracht met literair-historische duiding en analyse en met voordracht van diverse Booniaanse en Elsschotiaanse fragmenten. Nadien werd een minitentoonstelling over L.P. Boon en Wapenbroeders geopend in de bovenzaal van het museum Oud-Station met de medewerking van de Culturele Centrale Boontje uit Sint-Niklaas en het Louis Paul Boon project 99.

In 2000 gaf Paul Stockman een voordracht met dia's over de Spaanse forten in het Noorden van Oost-Vlaanderen en het Zuiden van Zeeuws-Vlaanderen. Hierbij kwamen militaire strategieën, wapens en wapenuitrustingen uit onder andere de Tachtigjarige Oorlog aan bod. Stockman is een Hulsters historicus, gespecialiseerd in de streekgeschiedenis en de vestingbouw. Met antiquaar Peter Everaers schreef hij Frontier Steden en Sterckten. Vestingwerken in Oost-Vlaanderen en Oost-Zeeuws-Vlaanderen 1584-1839.

De negende lezing werd gehouden door journalist, auteur en vossenstaartridder Gaston Durnez met als onderwerp De activistische Reynaertbewerking Boudewijn in het gehele oeuvre van Timmermans. Felix Timmermans schreef zijn Reynaertbewerking immers tijdens en kort na de Eerste Wereldoorlog.

In 2002 sprak Hendrik van Wittenberghe over Van Vikingschip tot Kogge. Hij concentreerde zich voornamelijk op de middeleeuwse kogge van Doel, die in 2000 werd gevonden bij de aanleg van het Deurganckdok op de Linkeroever op het grondgebied van de gemeente Beveren. Als deskundige van middeleeuwse schepen illustreerde Van Wittenberghe zijn onderwerp met digitaal geprojecteerde beelden.

In 2003 gaf doctor Eric de Bruyn in zaal Boudelo te Klein Sinaai de elfde Herman Heyse-lezing, een met dia's geïllustreerde voordracht over De vos en de uil in het werk van Hiëronymus Bosch, een fascinerend verhaal over de symboliek van dieren die nu veel positiever worden geïnterpreteerd dan hun middeleeuwse voorgangers.^5. De Bruyn promoveerde tot doctor in de ‘taal- en letterkunde: Germaanse talen’ met een studie van de marskramerfiguur in het oeuvre van Bosch.

In 2004 sprak doctor Karel Mortier over De zoektocht naar de Rechtvaardige rechters. De gewezen commissaris van de Gentse politie schetste het verloop van het onderzoek naar ‘de stoutmoedige diefte’ van dit schilderij, de vermoedens over de daders en de vele gissingen naar de bergplaats. Zijn openingszin is een blijver: ‘Als je niet geloofd wilt worden, moet je de waarheid vertellen’.

De dertiende lezing werd in de Stekense school Toermalijn gebracht door de West-Vlaamse Sint-Niklazenaar en leraar Marcel Ryssen: Guido Gezelle: poëzie in G-groot. De declamatie uit het poëtische werk van Gezelle door Marcel Ryssen was van het hoogste niveau. Weinigen zijn zo vertrouwd met het leven en werk van Gezelle als de voorzitter van het Reynaertgenootschap.

In 2006 werden twee films in première aan een bijzonder talrijk publiek (meer dan 250 mensen) in de Broederschool van Stekene voorgesteld. De eerste film, Mijmeringen langs de Stekense Vaart, is een sfeervolle film van Paul Vereecken over de vaart vroeger en nu. De band met Boudelo bezorgde het geheel een Reynaerdiaans element. De tweede film, Wardje, werd om privacyredenen als een verrassing aangekondigd. Academiestudenten Sarah Hofman en Steven Janssens portretteerden een eenentwintigste-eeuwse kluizenaar uit Stekene.

4. De lezing was deels geïnspireerd op: Jozef Janssens, Maerlant, Reynaert en Uilenspiegel. Trillend op de schokgolven van een beschavingsoffensief, in: Tiecelijn, 10 (1997), p. 2-13.

5. De lezing was deels geïnspireerd op: Eric de Bruyn, De vos als allegorisch motief in het geschilderde oeuvre van Jheronimus Bosch, in: Tiecelijn, 13 (2000), p. 107-119.

[p. 346]

1aant.

2aant.

3aant.

4aant.

Programma
2
□ Welkomstwoord door Luc Tirez, voorzitter van de Heemkundige Kring d'Euzie
□ ‘De Reynaertplaatsnamen liegen’, eerste Herman Heyse-lezing door Rik van Daele
□ Een volledig nieuwe editie van Het land van Reynaert.
Overhandiging van de eerste exemplaren door Norbert D'hulst, secretaris-generaal van het Davidsfonds
□ Reynaert bloemleest Tiecelijn, door Erwin Verzandvoort, redacteur.
Overhandiging van de eerste exemplaren
□ Bindteksten en Reynaertpassages door Marcel Ryssen
□ Muzikale omlijsting door het vokaal ensemble Spiccato
□ Receptie aangeboden door het gemeentebestuur van Stekeneaant.

[p. 347]

6aant.

7aant.

8aant.

9aant.

9aant.

Illustraties

1.	Herman Heyse (1937-1992)
2.	Uitnodiging eerste lezing (1993)
3.	Jozef Janssens (1997)
4.	Marcel Ryssen (1999)
5.	Paul Stockman (2000)
6.	Gaston Durnez (2001)
7.	Eric de Bruyn (2003)
8.	Karel Mortier (2004)
9.	Rik van Daele en Rudi Malfliet (2007)
10.	Afsluiter met Reynaertbier: Luc Tirez, Wim Gielen en John Buyse (2007)

[p. 348]

In 2007 bracht prof. dr. emeritus Rudi Malfliet De wereld van Willem die Madocke maecte. Historische verkenningen rondom Boudelo, Gent en Hulst. 1200-1260. Malfliet, die op de historische gronden van de Boudelo-abdij in het Stekense Klein-Sinaai woont, was hoogleraar in de theoretische kernfysica aan de Universiteit van Groningen. Na het verkrijgen van zijn emeritaat studeerde hij geschiedenis aan de Universiteit Gent. Hij specialiseerde zich in de rol van de cisterciënzerkloosters in de regio Zeeland bewesten de Schelde en Rijks-Vlaanderen van 1167 tot 1256. Hij is bijzonder onderlegd in de periode waarin Van den vos Reynaerde werd geschreven. Zijn betoog steunde op de historiciteit van het verhaal. Uitgangspunt is dat hij diverse namen en situaties uit Van den vos Reynaerde als historische realia beschouwt. Hij gaf veel verklaringen van namen en plaatsen die verbonden zijn aan historische gebeurtenissen. Nu is het uitkijken naar een publicatie.

Conclusie

Zeven Herman Heyse-lezingen handelden over een literair onderwerp, twee over een kunsthistorisch thema, de andere over een militair, scheepsbouwkundig, historisch of volkskundig onderwerp. Variatie is één van de opvallende en ook sterke punten. De vijf lezingen met een directe band met het Reynaertverhaal werden alle (vooraf of nadien) in Tiecelijn gepubliceerd (zie de opsomming in de noten).

De Herman Heyse-lezingen zijn het resultaat van een samenwerking tussen een literaire en een heemkundige vereniging. De vzw Reynaertgenootschap en d'Euzie coördineren om beurt de inhoudelijke werking. De leden van d'Euzie verzorgen elk jaar de logistieke voorbereiding. Na vijftien jaar zijn deze gratis voordrachten uitgegroeid tot een traditie. Ze worden bijgewoond door een select publiek van telkens meer dan 100 deelnemers uit Zuid en Noord, met lokale inbreng uit Stekene, aangevuld met bezoekers uit heel Vlaanderen en Nederland (tijdens de laatste editie kwamen de Reynaerdisten Hans Rijns en Jan de Putter zelfs met de fiets vanuit Terneuzen (en Leiden!). Noch de koude en donkere winteravonden, noch de afstand naar Stekene zijn voor de trouwe deelnemers een belemmering om er elk jaar bij te zijn. Het zijn momenten van ontmoeting geworden. Daarom worden ze vanaf de eerste lezing al even traditioneel afgesloten met een glas Reynaertbier van de Proef-Brouwerij uit Lochristi. De afwezigen hebben altijd ongelijk.