Tiecelijn. Jaargang 19

[p. 345]

intro

Mijn naam is haas

Cuwaert de haas speelt in Van den vos Reynaerde een weinig benijdenswaardige rol. Een eerste maal wordt over hem gesproken door de mysterieuze Pancer de bever, de vierde klager aan het hof. Deze vertegenwoordiger van een diersoort die in geen enkel ander Reynaertverhaal voorkomt, klaagt bij de koning de vos aan, met de haas in de slachtofferrol. Reynaert had Cuwaert vast tussen de benen terwijl hij hem het credo aan het leren was in een poging hem kapelaan te maken. Indien de bever niet toevallig op die plek voorbij was gekomen, had Reynaert de haas al van bij het begin tot aas gemaakt. De relatie tussen haas en bever, de ene symbool van de wellust, de andere van de zuiverheid, lag aan de basis voor dit themanummer. Paul Verhuyck dook in de literaire en wetenschappelijke overlevering naar sporen van haas en bever. Daarna concentreren de artikels zich op de haas. Hans Rijns onderzoekt de relatie tussen de haas en homoseksualiteit. Ook in de Reynaertstudie is deze op zijn minst merkwaardige relatie al meermaals ter sprake gekomen.

De bever-en-haas-scène is door Willem meesterlijk geplaatst. Wanneer men probeert te detecteren waarin het literaire genie van Willem precies ligt, dan moet men oog hebben voor zijn kunst om te anticiperen, om subtiele vooruitwijzingen te plaatsen en om de ene scène als een voorafspiegeling van een andere te componeren. De brief aan Cantecleer (die de ondergang van de haan in zijn microkosmos inluidt) is een perfecte vooruitwijzing naar de brief van Reynaert aan Nobel (met name de hazenkop, die de ondergang van de hofwereld pijnlijk blootlegt). Zo is ook de moordpoging op Cuwaert in Pancers aanklacht een vooruitwijzing naar de daadwerkelijke genadeslag voor de haas, die tevens de genadeslag voor de hele hofwereld betekent. Het is pas door de levenloze kop van de haas te zien, dat de koning tot het definitieve inzicht komt dat hij zijn eer en geloofwaardigheid kwijt is. Cuwaert is de gids naar de locus terribilis Kriekeputte, waar honger, koude, nachtvogels, valsemunterij en sodomie heersen. Dààr is Cuwaert thuis, dààr is ook Reynaert bekend. Het getuigenis van Cuwaert over Kriekeputte is een van de meest duistere en meest intrigerende passages uit de Reynaert. De gelaagdheid van de scène (een reële historisch-geografische, een symbolisch-morele en een bijbelse laag), maakt ze tot de boeiendste uit de Reynaert. Hier schittert Willem ten volle.

Dat de haas doorheen de cultuurgeschiedenis een interessante rol heeft gespeeld, blijkt eveneens uit de diverse andere artikels. Yvan de Maesschalck las boeiende hazengedichten bijeen en illustreert dat de haas onder andere vaak verbonden wordt met de dood. Van dezelfde auteur is ook een korte tekst opgenomen over Emma Crebolder, de Nederlandse dichteres, die in de pinksterdagen 2006 te Bazel werd onderscheiden om haar Reynaertverdiensten. Willy Feliers speurde naar de haas in het werk van een van de belangrijkste Reynaertillustratoren, de in Alkmaar geboren zeventiende-eeuwse graficus en schilder Allart van Everdingen. Zijn speurtocht leverde ook een waarschijnlijke bron en enkele tot nu toe niet ontdekte epigonen van Van Everdingen op.

Dit nummer besluit met De verzen van de Dood, een vertaling van Les vers de la Mort van de elfde-eeuwse trouvère en (later) cisterciënzermonnik Hélinant de Froidmont door onze medewerker en Renartvertaler Paul van Keymeulen. Na de voltooiing van dit werk stuurde Van Keymeulen de redactie deze tekst, enkele

[p. 346]

weken nadat hij samen met Emma Crebolder te Bazel om zijn Reynaertverdiensten werd onderscheiden. Op 16 oktober overleed hij geheel onverwacht op de gezegende leeftijd van 86 jaar in zijn woning te 's-Gravenwezel. Wij nemen De verzen van de Dood in dit nummer op om een merkwaardig man en goede vriend te eren en te gedenken.

Wanneer u dit nummer ontvangt, staan wij voor de twintigste jaargang van dit tijdschrift. Stilaan een eerbiedwaardige leeftijd, waar niet al te veel literaire tijdschriften op kunnen terugkijken. En dit na de dikste jaargang ooit: ruim 420 pagina's. Vorig jaar schrapte het Fonds voor de Letteren de subsidies van dit unieke literairhistorische tijdschrift, dat een van de weinige teksten uit ons taalgebied die tot de wereldliteratuur behoren centraal stelt. De schrapping van de subsidie als literair tijdschrift - het kleinste bedrag dat aan een gesubsidieerd literair tijdschrift werd toegekend - onder het mom: ‘meer geld voor minder tijdschriften’ heeft stilaan gevolgen. Ondanks de beschamende motivatie was onze reactie gemengd: enerzijds dankbaarheid voor wat we in het verleden ontvingen, anderzijds onbegrip over hoe Vlaanderen omspringt met zijn literaire erfgoed en de naleving ervan. Zijn naam is haas... Bovendien op ons gelaat een Reynaerdiaanse grimlach om te zien hoe commissies worden samengesteld, hoe ze functioneren en hoe ze de Reynaerdie hanteren. Hoe wat aan A wordt opgelegd, voor B niet geldt. Zijn naam is haas...

Tiecelijn, de enige instantie die in Vlaanderen de vos nog bestudeert, zit als de haas vast tussen de benen van de subsidiërende overheid, in de wurggreep van de vos. De littekens zijn duidelijk in de nek te zien. Het tijdschrift werd ooit geprofessionaliseerd en gedrukt op vraag van de subsidiegever. Universitaire steun is er nooit geweest. Nu de Fondssteun wegvalt, zou het tijdschrift zichzelf moeten bedruipen. Dit is op termijn onmogelijk. Onze circa 100 buitenlandse abonnees zouden een verdriedubbeling van de prijs moeten aanvaarden (portkosten).

Om het contact met onze 360 betalende abonnees te behouden werd een plan uitgewerkt. Tiecelijn voltooit in 2007 zijn twintigste jaargang als literair driemaandelijks tijdschrift met twee reguliere nummers én een dubbelnummer eind september. In dit slotnummer wordt teruggekeken en vooruitgekeken. Vanaf jaargang 21 begint een nieuw tijdperk met jaarboeken, ondersteund door een even stevige website (momenteel bijna 400 bezoekers per week), driemaandelijkse nieuwsbrieven en nieuwsflitsen ‘als 't past’. De redenen om verder te gaan zijn het geloof dat het verhaal over de Reynaert, fabels en verwante teksten over dieren nog lang niet is uitverteld, het geloof in de deskundigheid van de redactie en de medewerkers, het geloof in de vele vrijwilligers, het geloof dat men tegen de stroom (mainstream, commercialisering, populisme, vervlakking, verkleutering, verlies aan historisch besef en historische kennis) in moet roeien en het geloof in de vriendschap tussen de vele medewerkers en abonnees. Bovendien is er het besef dat Tiecelijn al twintig jaar elk jaar meer mensen weet aan te spreken. Som ons de andere literaire tijdschriften of jaarboeken op waar dit jaar na jaar het geval is.

Tiecelijn is geen bange haas. De vzw Reynaertgenootschap kijkt ondertussen dankbaar naar de overheden die het wel blijven steunen: Toerisme Waasland, de gemeente Stekene, het Fonds voor de Letteren / sectie literaire genootschappen: 1000 EUR) en de provincie Oost-Vlaanderen (1250 EUR). En vooral is er dankbaarheid naar het jaarlijks groeiend aantal steunende leden: in 2006 130. Indien onze lezers ons in dezelfde mate trouw blijven, dan kan Tiecelijn een mooie twintigste verjaardag vieren. Mijn naam is Tiecelijn!

Rik van Daele