Tiecelijn. Jaargang 19

[p. 56]

vertaling

■ Paul van Keymeulen
De kroning van Reynaert

Inleiding

Van Le couronnement de Renart (tweede helft dertiende eeuw) bestaat er slechts één manuscript, volledig uitgegeven in twee uitgaven: die van Méon (tome IV van zijn editie van de Roman de Renart (1826)) en die van Alfred Foulet.^1. Dat er zo weinig edities van bestaan, ligt aan de geringe literaire waarde van de tekst, ook al wordt dit gedeeltelijk gecompenseerd door het historisch belang van dit hybride verhaal.^2. Het enige overgeleverde manuscript is daarenboven erg gecorrumpeerd en bovendien gecompliceerd qua taal - Picardisch met bijzonder veel moeilijke vormen.

Men begrijpt dan ook de verzuchting van Sylvie Lefèvre in haar commentaar bij haar gedeeltelijke vertaling in modern Frans van de tekst in A. Strubels Pléiade-editie van de Roman de Renart: ‘En raison de la difficulté du texte, on voudra bien nous excuser de proposer une première traduction, qui elle aussi doit laisser beaucoup à désirer.’^3. Lefèvre zette de verzen 1675-2794 - een nogal duidelijk fragment - om in modern Frans. Hoe welwillend zal de lezer dan wel niet zijn bij het lezen van onderhavige integrale vertaling van een niet-specialist, die zijn best heeft gedaan om het hele verhaal sluitend en aanvaardbaar te maken. Ik heb, trouwens net als Sylvie Lefèvre, gepoogd om de moeilijkheden niet te verdoezelen door eromheen te vertalen.

Het verdient, alles in acht genomen, aanbeveling om eerst de samenvatting van Le couronnement de Renart / De kroning van Reynaert te brengen (hierna vertaald naar de resumé van A. Foulet).

1. Het was niet gemakkelijk deze uitgave te vinden. Uiteindelijk heb ik via het internet de hand kunnen leggen op een reprint van de originele uitgave van Foulet (Kraus Reprint Corporation, New York, 1965). Ik vond ze in Australië.

2. Zie o.a. in J. Flinn, Le Roman de Renart dans la littérature française et dans les littératures étrangères au Moyen Age, Parijs, 1963.

3. A. Strubel, Le Roman de Renart, Parijs, 1998, p. 1428. (Pléiade.)

Samenvatting

De dichter draagt zijn ‘roumant’ op aan de nagedachtenis van Willem, graaf van Vlaanderen. Deze koene ridder, gestorven voor hij de top bereikte, was een voorbeeld van naastenliefde en hoofsheid. De toegang tot zijn paleis bleef onverbiddelijk ontzegd aan Laster, Nijd en Hoogmoed. Toen deze drie verraders zagen dat ze de tegenstand van de graaf niet zouden breken, profiteerden ze van een toernooi om hem laffelijk te doden. Maar de roem van Willem ging na zijn dood over op de prinsen van zijn geslacht, voor wie hij een nobel voorbeeld was. Zedenles: zich ontdoen van een nobel meester is een vergissing en wordt gewoonlijk duur betaald. Volgend verhaal zal het aantonen.

In Malpertuis houden Reynaert en Ermengarde pillow-talk. Zij wil weten waarom haar echtgenoot, nochtans een meesterlijk intrigant, zich niet van de kroon wil meester maken. Reynaert antwoordt dat hij ver van de intriges wil leven en zich daarom zal terugtrekken in een klooster. Hij voelt zich ook oud en de dood wenkt. Op dat ogenblik roept de koekoek dertien keer en Reynaert besluit daaruit dat hij nog dertien jaar te leven heeft. Als hem nog zoveel tijd is beschoren kan hij Nobel nog onttronen. Reynaert begeeft zich op het oorlogspad. Hij ontmoet Timer, de ezel, die zich in een wei aan distels te goed doet. Rein vertelt hem dat hij tot parochie-

[p. 57]

priester is benoemd en hij biedt Timer aan de opbrengsten van zijn parochie met hem te delen, op voorwaarde dat hij hem bij de kerkdiensten helpt. De twee komen aan bij de kerk. Bij het portaal begint Timer oorverdovend te balken. Reynaert neemt de benen als hij de dorpelingen ziet aankomen. Timer wordt hardhandig aangepakt. Halfdood in een veld achtergelaten moet hij nog de spot van Reynaert doorstaan. Timer neemt zich voor voortaan in de buurt van de ezeldrijver te blijven. Zedenles: schoenmaker blijf bij uw leest.

Reynaert zet zijn tocht verder en ontmoet een slager die op de markt zijn worsten gaat verkopen. Reynaert toont hem een boom in wiens kruin de schat van keizer Octavianus verborgen zit. Terwijl de lichtgelovige slager in de boom klimt, gaat Reynaert met zijn worsten aan de haal. Kwaad omdat hij zich liet beetnemen, haast de slager zich naar beneden, valt en breekt bijna zijn nek. Zedenles: voor hebzucht, wees beducht.

Reynaert ontmoet Ysegrijn, die te paard reist. Ze proberen elkaar in de luren te leggen, maar geen van beiden laat zich vangen. Daarop verandert Reynaert van tactiek. Hij zegt dat hij op weg is naar Grenomenil, naar het hof dus, omdat volgens voorspellingen van astrologen Nobel niet lang meer heeft te leven. Ysegrijn is zo nieuwsgierig (en hebzuchtig) dat hij besluit Reynaert te volgen. Op het ogenblik dat zij een brede weg inslaan, valt Ysegrijn in een valkuil. Hij beschuldigt Reynaert, die tevergeefs probeert zich vrij te pleiten. Onderwijl verschijnt de wolvenjachtmeester, die Ysegrijn vastgrijpt, knevelt en aan Reynaert overdraagt voor 100 pond. Onder voorwendsel hem naar zijn schuilplaats te brengen, waar hij onder meer het geld bewaart, leidt Reynaert de jachtmeester naar een moeras waarin hij wegzinkt. Reynaert maakt Ysegrijns knevels los en samen behandelen ze op een hondse wijze de wegzinkende jachtmeester. Zedenles: hebzucht schaadt.

Ysegrijn bedankt Reynaert omdat hij hem heeft vrijgekocht. Als wederdienst vraagt Reynaert dat hij naar Grenomenil zou willen gaan en als Nobel naar hem vraagt, hij dan zou antwoorden dat hij niet weet waar Reynaert zich bevindt. Hij mag vooral geen allusie maken op de voorspellingen van de astrologen. Ysegrijn belooft alles, maar neemt zich voor Reynaert te bedriegen. Hij vertelt aan Nobel dat Reynaert en de ezel een complot hebben gesmeed om de vorst te onttronen. Ysegrijn is echter stomverbaasd als hij verneemt dat Nobel besloten heeft te abdiqueren en zinnens is zijn baronnen naar het hof te ontbieden voor Pinksteren. Ysegrijn krijgt de opdracht convocatiebrieven te bezorgen. Alvorens te vertrekken deelt hij nog de voorspellingen van de astrologen aan Nobel mee.

Tijdens de uitvoering van zijn opdracht ontmoet Ysegrijn Reynaert. Hij brengt hem op de hoogte van wat er gaande is en raadt hem aan naar het hof te gaan. Reynaert vraagt de wolf hem te helpen om de kroon te bemachtigen. De wolf weigert en na een hevige woordentwist verlaten ze elkaar.

Reynaert komt aan in Saint-Ferry, ‘een convent van jakobijnen en minderbroeders’. Hij vraagt aan de abt der dominicanen om te worden opgenomen. De abt raadt het kapittel aan om op dit verzoek in te gaan, want zonder sluwheid geraakt men niet hogerop. Nu behoren ze tot de bedelorden en zijn ze arm, ofschoon verstandig en geleerd. Als Reynaert hen zijn reynardieën zou aanleren, zouden ze de raadgevers van prinsen kunnen worden, zich losmaken van hun oversten en hun strenge regels en zouden ze lekker eten en fijne dranken op tafel krijgen, enzovoort. Het kapittel gaat volmondig akkoord. Maar ondertussen is Reynaert, het wachten moe, bij de franciscanen gaan aankloppen. Hij had reeds het habijt van de minderbroeders aangetrokken als de jakobijnen hem komen halen. Reynaert lost het pro-

[p. 58]

bleem op: hij zal tezelfdertijd jakobijn en minderbroeder zijn en van elke orde een half habijt dragen. De twee ordes zweren nooit te zullen verraden dat Reynaert hen leerde hoe men fortuin maakt aan het hof der prinsen.

Gekleed als dominicaan vertrekt Reynaert in gezelschap van een broeder naar Nobels hof, waar niemand hem herkent. Hij spoort de koning aan om aan zijn ziel te denken, want zijn einde is nakend. Om zijn bewering kracht bij te zetten toont hij de koning de planeet Venus, die ongewoon helder is: een voorteken dat er veranderingen op til zijn in het koningshuis. Onthutst door die voorspelling die Ysegrijn hem ook al had gedaan, voelt Nobel zich plots erg ziek en houdt het bed. Na 's konings biecht te hebben aangehoord, informeert Reynaert naar een opvolger. Nobel denkt aan de luipaard, maar Reynaert raadt het hem af. ‘De luipaard is wel sterk, maar sluwheid haalt het op sterkte. Men moet iemand benoemen die wijs is, sluw en bezonnen.’ Nobel noemt dan Reynaert. Onze dominicaan verklaart Reynaert niet te kennen. Hij zou hem wel willen ontmoeten om zich van zijn sluwheid te vergewissen. Nobel beveelt een hoveling om Reynaert te ontbieden, maar de vos blijkt onvindbaar, wat de koning ergert. Uit christelijke naastenliefde neemt Reynaert de verdediging van de afwezige op zich.

Op verzoek van Nobel houdt Reynaert een preek met als thema de armoede van de kloosterlingen, armoede verzinnebeeld door de matten. De mat is synoniem van armoede en alleen armen zullen het Rijk Gods binnentreden, zoals de heiligen Paulus, Johannes en Maarten, die op die harde matten sliepen. Ook de minderbroeders doen dat. ‘Baronnen, doe hetzelfde als ge naar de hemel wilt gaan.’ Na de armoede te hebben bezongen, komt Reynaert tot het onderwerp dat hem bezighoudt, namelijk de troonsopvolging. Hij bezweert de baronnen een wijze koning te kiezen die de goeden van de kwaden kan onderscheiden. Hij besluit met de hoop dat God hen zou leiden in hun keuze om een vorst te kiezen die de vrede zal bewaren en de tirannieke prinsen tot christelijke gevoelens brengen. Tenslotte belooft Reynaert terug te keren met Hemelvaart voor de verkiezing van de nieuwe vorst en hij gaat terug naar Saint-Ferry.

De auteur betreurt het dat er geen literaire hoogdagen meer worden gehouden, waarop waardevol werk bekroond wordt. Hij deelt ons ook mee dat Reynaert weldra zal worden gekroond, wat niet gebeurd zou zijn als graaf Willem nog geleefd had. Dan neemt hij de draad van zijn verhaal weer op.

De dieren die Ysegrijn heeft opgeroepen, komen in Malrepair aan. Het is een eindeloze stoet, te beginnen met Asinus, de ezel, Aper, Aloy, Anabula, Ana en Anuna, om te eindigen met Zibo en Zubrones. Het hoofd van dit gezelschap is de luipaard, die aan de baronnen zijn medeleven betuigt omdat de vorst zo ziek is. Nobel zegt hem dat hij gaat sterven en dat ze zonder verwijl een nieuwe vorst moeten kiezen. Op dat ogenblik doet Ermengarde haar intrede aan het hof met haar zoon Renardiel. Zij vertelt dat Reynaert ingetreden is en dat zijn zoon hem zal vervangen. Ysegrijn neemt het woord en beweert dat Reynaert hem de kroon heeft aangeboden. Ermengarde verdedigt haar man, maar wordt door Ysegrijn toegesnauwd. Nobel wijst Ysegrijn terecht omdat hij brutaal optreedt tegen een dame van hoge rang. Hij beveelt hem Reynaert te ontbieden, maar een koning in stervensnood maakt geen indruk meer op de wolf, die weigert. Ook om dezelfde reden weigeren de luipaard en de tijger. Zij willen hun kandidatuur niet in gevaar brengen. Als voorvechters voor Nobel melden zich dan Tibelijn de egel en Belijn de ram. Ysegrijn haalt het niet tegen de stekels van de egel en de horens van de ram. De baronnen komen hem wel te hulp, maar hij zal toch naar Reynaert moeten gaan en hem ont-

[p. 59]

bieden. Ysegrijn treft hem aan in Saint-Ferry en overhandigt hem het bevel van Nobel. Reynaert begeeft zich op weg in het gezelschap van de prior van de jakobijnen. ‘Als ik koning word,’ zo belooft de vos, ‘maak ik van de dominicanen de heersers van de wereld.’ Nobel verbaast zich over Reynaerts pij en verwijt hem zijn gebrek aan bezorgdheid voor zijn zieke koning. De prior zegt dat Reynaert is ingetreden om van God zijn genezing af te smeken. Nobel deelt de baronnen mee dat hij de egel graag als zijn opvolger zou zien, wat Reynaert ten zeerste verbaast. Nobel laat de baronnen vergaderen voor de verkiezing.

De verkiezing heeft plaats op Hemelvaart. De baronnen laten de keuze over aan de egel en de ram, die daardoor niet verkiesbaar zijn. De ram stelt de geit Capra voor, wat de egel niet zint en die in haar plaats Reynaert voorstelt. De ram geeft toe en Reynaert wordt tot troonsopvolger van Nobel uitgeroepen.

Reynaert aanvaardt. De kroningsscène heeft plaats in de abdij onder leiding van drie ceremoniemeesters: de luipaard, de wolf en de lynx. Een der eerste handelingen van de nieuwe koning is de ram en de egel uit de kerk te sluiten. De volgende dag, op Pinksteren, zit Reynaert de hofhouding voor. De hovelingen bieden hem geschenken aan, die Reynaert weigert, maar doorspeelt aan zijn vrouw en zoon. Reynaert duidt zijn medewerkers aan en geeft een groot feest, maar 's avonds vernemen de hovelingen dat voor hen geen slaapgelegenheid voorzien is en zij dus elders onderdak moeten zoeken. De volgende dag sterft de koning door de schuld van Afgunst, Trots en Reynardije. De auteur rondt zijn verhaal af met het begin van Reynaerts regering.

Reynaert verlaat Malrepair voor Grenomenil. Onderweg ontmoet hij de egel en de ram, die hun beklag doen. Reynaert wijst hen spottend af. Hij versterkt Grenomenil en gaat op reis. Hij bezoekt het Heilig Land en overal in het Oosten werft hij volgelingen aan. Hij keert terug naar Europa en bezoekt Toledo, waar hij vroeger magie studeerde. In Parijs wordt hij feestelijk ontvangen door de koning en de adel. Allen willen zijn levensfilosofie leren en toepassen, zelfs de paus, die hem naar Rome uitnodigt. Ook in Rome wordt Reynaert vorstelijk ontvangen door al wat naam en ambitie heeft. Reynaert leert de paus zijn streken en rondt de opleiding van het Heilig College af. Daarna bezoekt hij nog Engeland en Duitsland, waar zijn filosofie meteen aanslaat.

Terug in Grenomenil stoot Reynaert op het uitgebuite volk dat voor de gesloten paleispoorten om geld en voedsel smeekt. Ze willen geld, want geld kan alles, behalve doden en opnieuw tot leven wekken. De Dood is dus oppermachtig. De auteur verwijt de Dood dat hij graaf Willem voortijdig heeft meegenomen, een prins die alleen met eer en medeleven was begaan, deugden die ook de markies van Namen bezit. Dat hij zich dus hoede voor verraad, wat graaf Willem helaas onvoldoende had gedaan.

Hierop eindigt de Kroning van Reynaert.

[p. 60]

Vertaling

Aan de nobele riddersgeest
waarvan ooit zijn doordrenkt geweest
heel Frankrijk en heel Bretagne,
Engeland en Allemagne,
elk keizer- en elk koninkrijk,
aan heer Willem, aan deugden rijk,
die ooit Vlaanderens grave was
en daar veel faam en aanzien had,
over wie nimmer een kwaad woord
werd verteld of werd gehoord,
heb ik al mijn talent gewijd
omdat hij zo goed was en wijs,
zo koen en hoofs en zo moedig,
zo gul en ook zo edelmoedig,
dat hij koning had moeten zijn
en dat zou hij ook geworden zijn
als niet op een van die steekspelen
de dood hem had vastgegrepen
omdat hij voor de liefde streed
tegen hem die ze haatte en misprees.
Laat hier dan niet te lezen staan
andere redenen dan ik verklaar
waarom ik koos de grave Willem
uit eerbied en ontzag voor hem
koos als het edelste onderwerp,
want men is vandaag zo gewoon
dat wie macht en rijkdom toont
de heerschappij heeft voor het grijpen.
Hij die de macht kan vastkrijgen
houdt weldra koningschap en land
heel vast en stevig in de hand,
want wie de macht verkregen heeft
omringd door vele vrienden leeft.
Rijkdom die éénmaal is verkregen
brengt talloos vrienden om u henen.
Rijkdom, veel vrienden maakt ge vandaag.
De rijke wordt alom gevraagd.
Rijkdom, in u zit gal en honing
die veelal leiden tot verdwazing.
Rijkdom zal men blijven begeren
al kan 't op 't einde wel verkeren.
Rijkdom brengt een mens tot waanzin,
wat velen weten, maar niettemin
in hem stellen hun levenshoop,
want hebben ze macht en geld te koop
dra verliezen zij ze alweer,
want zij moeten ze achterlaten
zodat zij ze uiteindelijk haten
zoals de kindse Hugo deed
die rondliep in een vrouwenkleed
zoals in 't verhaal staat verteld.
De grave die ik heb vermeld
liet bij ons achter spijt en pijn
meer nog dan graalridder Gowijn,
omdat die goede heer ging dood
eer hij tot koning werd gekroond.
'k Heb hem in mijn verhaal opgenomen
om eer en lof hem te betonen
en tevens zijn nageslacht.
Laat men bedacht zijn want nog groeit
van de goede graaf de roem,
van hem die nimmer kwaad wou horen
van zijn vrienden en bondgenoten.
Kwaadsprekers konden geen enkele keer
benaderen deze goede heer.
Uit zijn woonplaats en vertrekken
weerde hij gierigaards en vrekken.
Hoogmoed ook werd afgewezen
en liet men dus niet binnentreden.
De dienaars kenden iedereen
die uit het hof dienden geweerd.
Nooit kwamen in 's gravens gunst
Hoogmoed, Laster en Afgunst.
Ze werden altijd weer verdreven
zolang de graaf mocht blijven leven.
De drie verraders hier vernoemd -
die tot de hel werden verdoemd -
zozeer bestookten zij graaf Willem,
zij kwamen en gingen ongeremd
en vol haat bestookten zij hem
dat zij de graaf wilden vermoorden.
Zij spanden zich in met daden en woorden
en ondermijnden zijn gezag
tot zij in een steekspelkamp,
waar ook hun meester genodigd was,
op een laffelijke wijze
hem neerstaken vol afgrijzen...
Zijn getrouwen, dat hoeft hier gezegd,
hadden zich bij d'overmacht neergelegd.
Naar waarheid wil ik ook verklaren
dat de graaf, hoofd der ridderscharen,
ieder van hen had kunnen weerstaan,
maar zij vielen tezamen aan,
zodat, helaas, geen moed kon baten
tegen het drietal onverlaten.

[p. 61]

 

Die dag gingen verloren voor altijd

 

levensvreugd en gerechtigheid.

 

Zij renden spoorslags naar hun grave

 

de drie sluwaards en verraders.

 

Daar gebeurde een snode aanslag

 

waarin groot verraad betrokken was.

 

Laster en ook Afgunst en Nijd

 

maakten daar in korte tijd

 

brandhout van 's gravens schild.

 

De stukken vlogen rond in 't wild.

 

Ze sloegen hem neer met paard en al.

 

O God, men zegt van Perceval

 

dat hij dapper was en ook van Gewan,

 

van de Boholt en van Ivan,

 

van Lanceloot en van Tristan

 

zegt men en beweert men dat,

 

maar nooit werd hier tot op heden

 

in een steekspel zo koen gestreden

 

en zoveel leed en pijn geleden

 

als door graaf Willem op die dag

 

die in het zand aan 't sterven lag.

 

Toen hij zich aangevallen zag

 

ging hij in zijn stijgbeugels staan

 

en viel hij zijn aanranders aan,

 

voor en rechts van hem en achteraan

 

met zijn scherp geslepen zwaard.

 

Dra hadden zij zijn teugels doorgesneden

 

zij hadden het op moord begrepen

 

en verlangden dat hij zou sneven.

 

Ze zijn als hyena's toegeslopen

 

en hebben zijn groot hart doorstoken.

 

Zij lieten hem naar de wereld gaan

 

waar verraders machteloos staan.

 

God schenke hem een hemelwoning

 

waar hij kan tronen als een koning,

 

terwijl ik zijn ridderschap zing,

 

zijn faam en roem en huldiging,

 

want beter is 't, naar het mij schijnt,

 

een goede in een dodenschrijn

 

dan een levende paladijn

 

die ons een slechte weg zou tonen,

 

wat ons minder goed zou bekomen.

 

Vandaag ziet men nog geen beterschap

 

bij ons in ons geliefd graafschap

 

zoals ik hierna toon in mijn verhaal

 

geschreven in de Franse taal.

 

Op een dag rustte Reynaert uit

 

in zijn vredige Malpertuis;

 

uit plichtsgevoel voor haar verzet

 

lag hij met zijn vrouw in bed.

 

Zei Ermengart, zijn gemalin,

 

de zelfverzekerde gravin:

 

- Al vele keren wou ik, here,

 

van u horen en vernemen

 

waarom en om welke reden

 

gij maar grave zijt gebleven

 

en geen koning geworden zijt.

 

Ge hebt meer rechten, 't is een feit,

 

dan menig ander edelman.

 

- Vrouwe, zegt hij, door Gods gezag,

 

ben ik, 't is waar, zeer wijs en slim,

 

maar 't was nooit mijn bedoeling

 

om keizer te zijn of koning,

 

want als men niet met volle kracht

 

streeft naar rijkdom en naar macht,

 

wordt men zeer vaak neergeslagen.

 

- Heer, vraagt Erme, waarom versagen?

 

Een man mag het nooit opgeven

 

om naar grotere macht te streven,

 

noch voor zichzelf, noch voor zijn vrienden

 

en minder nog voor vrouw en kindren.

 

Volwassen is uw oudste zoon,

 

die zeker waardig is de troon,

 

een keizers- of een koningskroon.

 

Ik verlang dat we ons inzetten

 

om onze koningsdroom te redden

 

aleer de dood hem ons ontneemt,

 

want ik weet dat al wie toegeeft

 

aan luiheid en aan ledigheid

 

vaak wordt aangezet om te zijn

 

een zedenmeester voor de schijn.

 

Ik herinner mij een spreekwoord

 

dat ik vroeger eens heb gehoord.

 

Luister dus goed als ik u bewijs

 

dat niemand mag verwonderd zijn

 

over de oogst van veinzerij.

 

Wie in een gouden huis wil wonen

 

moet voor zijn ideaal opkomen

 

aleer de dood hem nederlegt.

 

- Vrouw, naar waarheid zij gezegd

 

dat ge wijs zijt en vooruitziend.

 

Als het geluk mij helpt en dient

 

en ik nog tien jaar heb te leven,

 

dan zal ik mij volledig geven

 

om nog iets groots te ondernemen.

 

Maar wie 't eind voelt van zijn leven

 

geeft 't vlug op om groots te leven.

[p. 62]

 

Ik kan de druk niet meer verdragen

 

die ik verdroeg in vroeger dagen.

 

Daarom is 't beter dat vandaag

 

al mijn tijd en aandacht gaat

 

naar een christelijker leven.

 

- Hoezo, heer, laat d'Heilige Geest

 

in de steek uw brein en geest?

 

Ge zijt nooit snuggerder geweest

 

en zo schitterend in mijn ogen.

 

- Vrouwlief, ge moogt het geloven,

 

als ge zoveel hebt gestreden,

 

zoveel gereisd van dorp tot stede,

 

komt de Dood toch onverwacht

 

als een dief komt in de nacht.

 

Zij wezen dus zeer op hun hoede

 

die zich niet op tijd behoeden

 

voor een slecht en zondig eind.

 

Zo'n arm leven heb ik geleid

 

dat ik vanaf vandaag de tijd

 

wil nemen voor berouw en spijt.

 

Toen vos Reynaert bij die woorden

 

het roepen van de koekoek hoorde

 

liet hij een schaterlach horen.

 

- Ik bezweer u, zegt hij, naar behoren,

 

koekoek, laat mij waarheid horen:

 

hoeveel jaren zijn mij nog beschoren?

 

Ik wil het weten, geluksvogel,

 

zal het nog een paar jaren mogen?

 

Drie, koekoek? Vijf, zes of zeven?

 

Acht, koekoek? Of zelfs negen?

 

Tien, koekoek, of elf misschien?

 

Nog twaalf jaren? Wat? Dertien?

 

De vogel zwijgt en hij vliegt weg

 

over beemd en struik en heg.

 

En Reynaert neemt in zijn armen

 

zijn lieve gade Ermengarde.

 

- Hebt ge het gehoord?, zei Ermengart.

 

Ik vraag u vol vreugde in mijn hart

 

dat ge mij eens goed omarmt.

 

- Vrouwlief, ik ben in de wolken,

 

maar we houden het verborgen.

 

Nooit heb ik zoveel vreugd gekend,

 

nu de koekoek mij heeft bekend

 

dat ik nog dertien lange jaren

 

't leven zal mogen bewaren.

 

Dat vorst Nobel alvast wete

 

dat ik hem zal doen aftreden

 

en dat hem, of hij 't wil of niet,

 

zijn rijk hem binnen 't jaar ontvliedt.

 

- Heer, zegt Erme, 'k zie de dag dagen

 

dat in uw opzet gij zult slagen.

 

Reynaert stak zijn kop op snoevend

 

en bleef thuis niet langer toeven.

 

De volgende dag, bij d'eerste zon,

 

stond Reynaert opgemonterd op.

 

Hij verliet zijn warme bed,

 

kuste zijn vrouw en ging op weg.

 

 

 

Ik wil nu niet in 't lang verhalen

 

over zijn listen en zijn lagen,

 

maar ik kan wel zeggen dat

 

hij niet gerust heeft eer hij had

 

bereikt de top en 't meesterschap

 

over wie hij rond zich verzameld had.

 

't Was in de nieuwe lentetijd

 

dat Reynaert die had zijn verblijf

 

in Malpertuis, zijn versterkt kasteel

 

verliet en zich vertoonde aan heel

 

het volk, en hij betrok in zijn plan

 

menig der waarvan ik niet kan

 

melding maken zoals ik verkies.

 

En nochtans of ik het wil of niet,

 

ik moet verhalen over hen

 

en laten horen ook hun stem

 

over wat hen aangaat en betreft,

 

omdat ik hoger heb vermeld

 

hoe Reynaert hen bedrogen had

 

toen hij zijn kromme paden nam.

 

En zo is hij met korte sprongen

 

zijn jacht in 't heideveld begonnen.

 

Hij speurt alert naar alle zijden

 

en ziet Timer die in een weide

 

zich aan distels te goed doet.

 

Hij gaat meteen recht op hem toe

 

en zegt hem terwijl hij hem groet:

 

- Heer Timer, gij hebt het bestaan

 

te dragen dagenlang het graan

 

dat men, helaas, gestolen had.

 

Daarvoor wordt ge ooit nog gestraft.

 

Als Timer Reynaerts stemme hoort

 

richt hij verbaasd op het hoofd.

 

- Ach, lieve God, wat voor misdaad

 

heb ik, beste vriend, toch begaan?

 

Weet het wel, wees er zeker van,

 

ik verkies distels, beste man,

 

boven graan dat mij schaden kan;

 

'k verkies de distels langs de baan

 

boven een maat gestolen graan.

[p. 63]

 

Al had ik honderd maten graan,

 

ik zou nog voor de distels gaan.

 

Zegt Reynaert: - Wat een mens voedt,

 

een mens dat ook hebben moet.

 

Anderzijds zal men onthouden

 

zijn instinct in toom te houden.

 

- Reynaert, zegt Timer, dat is wijs.

 

Maar zeg mij, waarheen gaat de reis?

 

Kan ik u helpen, zeg het mij.

 

- Ik ga, zei de vos, naar die abdij

 

waar ik intrad voor een paar dagen.

 

Ik hoop dat zij zorg zullen dragen

 

voor mij, zondaar, in hun convent.

 

- Hoezo, vraagt Timer, in welke trend?

 

Kunt ge een grote biecht afnemen?

 

- Ja, zegt Rein, maar daarentegen

 

kan ik tot mijn spijt niet kwelen

 

en dat, helaas, valt bitter tegen.

 

Timer antwoordt: - Ik ben zeker

 

dat als ge net zo vrolijk zingt

 

als ik doe als ik distels vind,

 

iedereen uw stem zal vernemen.

 

Daarom, zegt Rein, zult ge het mij leren.

 

Als ge met mij wilt medekomen,

 

zingen we samen d'antifonen

 

met een hart blij en tevree.

 

- Nooit, antwoordt Timer, ga ik mee,

 

als ge niet d'offerandes deelt.

 

- O, zegt Reynaert, ge krijgt zoveel

 

als zal zijn mijn eigen deel.

 

En ze vertrekken dan tegaar

 

d'ezel Timer en vos Reynaert.

 

Het was toen nog niet zo laat,

 

want de monken aan 't zingen slaan

 

in 't convent waar ze naartoe gaan,

 

waar het dorp zich vergaderd had

 

op die zondag buiten de stad.

 

De prior die niet mager was,

 

zat aan het orgel mooi te spelen

 

volgens de noten en de regels.

 

Toen de twee vreemde kameraden,

 

de volgelopen kerk betraden,

 

bleef Timer met zijn volle maag

 

opeens voor de ingangsdeur staan.

 

Reynaert zegt: - Laten we zingen, vriend.

 

Zo hoog zong Timer en zo gezwind,

 

dat de dorpers schrokken en dachten

 

dat monsters dat geluid voortbrachten.

 

Ze wilden daarom de kerk verlaten

 

maar vonden d'ezel aan het balken.

 

Zo hard was hij dat aan het doen

 

omdat hij in de mening was toen,

 

dat hier al zijn vrienden woonden

 

voor wie hij zoveel vreugde toonde.

 

Rein die 't meteen begrepen had,

 

had al gekozen 't hazenpad

 

toen de stokken te voorschijn kwamen.

 

De ezel ontving zoveel slagen

 

dat zijn flanken al open lagen.

 

Hij werd zo geranseld en mishandeld,

 

zo slecht en kwaad behandeld

 

dat hij met veel wonden overdekt

 

slap op de grond lag uitgestrekt,

 

zodat hij kwam in ademnood

 

en op sterven na was dood.

 

Op zoveel plaatsen was hij gewond

 

dat het bloed uit menige wond

 

langs zijn billen stroomde op de grond.

 

Dan joegen ze hem naar het dal

 

en lieten hem liggen waar hij lag.

 

Reynaert, de vos, wachtte niet lang

 

alvorens hij te voorschijn kwam

 

en vroeg: - Timer, waar zijn d'offergaven?

 

Ik wil u mijn deel opvragen.

 

- Helaas, zei Timer, voor welke zonde

 

werd dit onheil naar mij gezonden.

 

Nooit kreeg ik van papen of klerken

 

zoveel slagen te verwerken.

 

Hebt gij offranden? Daarop zegt

 

Reynaert spottend: - Meer dan de helft,

 

en ik wil graag, mijn beste neve,

 

een billijk deel u daarvan geven.

 

- Het is niet nodig, beste vriend,

 

ik ben alreeds genoeg bediend.

 

Zwijg mij over d'offergaven

 

die de monniken mij gaven.

 

- Hoezo, vraagt Rein, is niet onwijs

 

wie distels vindt lekkerder spijs?

 

Ik zweer het bij mijn lotgenoten

 

er is niemand die me doet geloven,

 

dat dwaas en dom is wie 't goed heeft

 

en toch hemel en aarde beweegt

 

om te winnen een beter lot.

 

De mens is onwijs en is zot

 

die het aanvoelt als gemis

 

een goede zaak die hem ontglipt.

[p. 64]

 

Wie een heer als meester heeft

 

is dwaas als hij niet erger vreest.

 

Als boer door het leven gaan

 

is beter dan als kapelaan.

 

- Reynaert, vriend, loop naar de maan,

 

want ik wil blijven op mijn plaats.

 

Liever wil ik mijn heer dienen

 

en zijn dank en lof verdienen

 

met mijn kunde en mijn werk

 

dan een pape te zijn of klerk

 

of een kanunnik hier te lande

 

voor de gaven en offeranden.

 

Ik verkies als boer te sterven

 

eer dan het priesterschap te erven.

 

Ik zeg vooraf voor dit verhaal

 

dat eer tot de daad over te gaan

 

- want dan is het helaas te laat -

 

men heel goed moet overwegen

 

wat ervoor spreekt en wat ertegen,

 

want wie niet wijs is en serieus

 

krijgt het deksel op zijn neus.

 

Wie zijn neus schendt, schendt helaas,

 

't is bekend, ook zijn gelaat.

 

Een dorper, gemeen en vilein,

 

kan een meester niet dienstig zijn.

 

Van de wouw wordt terecht gezegd

 

dat hij geen reigerseieren legt.

 

Ik voeg hierbij zonder te liegen

 

dat een boer die goed wil dienen

 

er toch geen vreugd zou aan beleven,

 

want al had hij een vreedzaam here

 

die hem in pacht geeft zijn grond

 

dan kende hij afgunst in het rond

 

en zou het ook niet lang duren

 

of hij had ruzie met de buren.

 

Wie met een boer zich associeert

 

is dwaas want hij heeft niets geleerd.

 

 

 

Maar het is nu weer de tijd

 

dat ik mij aan Reynaert wijd

 

en vertel wat verder is geschied

 

nadat hij Timer de ezel verliet

 

die zeer erg was gekleineerd.

 

Hij die nooit iemand blameert,

 

werd zonder reden nu vernederd

 

en toch had Rein een goede reden

 

om hem met vriendschap 't overladen,

 

want deze kon Reins weldaden

 

eens met weigering betalen

 

als Rein hem nodig had later.

 

Hierover zwijg ik hier dus maar

 

want hij deed een nieuwe wandaad.

 

Rein had weer een krom pad genomen

 

en zag een dorper naar hem komen

 

die, naar het de vos voorkwam,

 

droeg dikke worsten in een mand.

 

Hij dacht al na op welke wijze

 

hij ze in zijn bezit zou krijgen.

 

Reynaert stapt meteen op hem toe

 

en, na een halfslachtige groet,

 

zegt hij: - Dorper, waarom loopt gij

 

op de weg die is van mij?

 

- Waarom vraagt ge dat, heer Reynaert?

 

- Ik wil 't weten! - Ik zal voorwaar

 

het u meteen gaan vertellen.

 

Achter mij komen aansnellen

 

al blaffend en in volle vaart

 

de honden van Poitiers, de graaf.

 

- Als ge mij dat geloven doet,

 

Dan zit ge, beste man, niet goed.

 

- Reynaert, Reynaert, smeekt de boer,

 

heb meelij toch en schenk mij vrede.

 

Van mij hebt ge al opgegeten

 

veel kippen en veel kapoenen.

 

Laten we ons verzoenen.

 

- Zwijg, gij verrader en rebel.

 

Ons verzoenen? Al goed en wel.

 

Vergeet uw schade en 'k zeg u waar

 

een schat ligt een koninkrijk waard.

 

Daarop begon de boer te lachen

 

en Reynaert zei meesmuilend: - Pachter,

 

kom nu met me mee - wat de boer deed -

 

tot aan een es lang en breed;

 

in de hoge kruin van die es

 

zit een reusachtig wouwennest.

 

Dorper, ziet ge daar in de es

 

het nest? vroeg Rein. - Ja, ik zie het.

 

- Geef mij uw hand, en zweer me hier

 

op uw geloof en uw religie,

 

dat ge nooit om het vele kwaad

 

dat ik u ooit heb aangedaan

 

mij aan iemand zult verlinken.

 

Daarna kunt ge in de boom klimmen

 

waar zoveel edelstenen blinken

 

die zo mooi zijn en zo kostbaar

 

en meer dan zilver en goud waard.

 

- Wie heeft de stenen daar bewaard?

 

- Van Octavianus zijn de stenen.

[p. 65]

 

Toen begon de boer te zweren

 

op Gods kruis en de relikwieën

 

dat men hem hangen mocht indien

 

hij er met iemand over zou spreken

 

en hij heeft dan als een teken

 

van trouw aan Rein toevertrouwd

 

de worsten. - Omdat gij mij vertrouwt,

 

zei Rein, zal ik er geen van eten,

 

want 'k heb al gedronken en gegeten.

 

Vooruit nu en klim in de boom.

 

En de dorper dwaas en loom

 

van brein, deed zijn hemd en zijn broek

 

en zijn schoeisel uit. Hij sloeg

 

zijn armen om de es en klimt

 

er met veel gehijg en moeite in.

 

Al hoog in de kruin van de es

 

is hij gekomen aan het nest

 

en vindt daar alleen een horst

 

door de jongen grondig bemorst.

 

En nu poepten ze op zijn kop.

 

En als de boer daar van de top

 

naar beneden kijkt naar zijn worst

 

ziet hij Reynaert ze al opeten.

 

- Gij loeder, roept hij, met uw stenen,

 

uw smaragden en topazen,

 

neemt ge me alweer te grazen.

 

Uw diamanten en robijnen

 

zijn als parels voor de zwijnen.

 

Van die worst moet ge afblijven

 

want hij is, bij God, de mijne.

 

Met veel gehijg en bange kreten

 

komt de dorper naar beneden,

 

maar hij doet het niet zo goed

 

want hij valt neer op zijn snoet

 

en hij verzwikte daarbij zijn voet,

 

komt kreunend recht en strompelt weg.

 

- Ah, ah, Reynaert, hoor wat ik u zeg.

 

Gij komt weldra in grote nood,

 

want ik hoor honden, ja, ik hoor

 

de meute, en ze maken voort.

 

Rein heeft de dorper goed gehoord

 

en hij antwoordt met een spreekwoord.

 

- Inhalige en dwaze vrek,

 

verrader en nog groter gek,

 

ziedaar voor u al het gewin.

 

Ge had het goed en naar uw zin

 

en nu wilt ge dat 's graves honden

 

u van de schand bewaren konden.

 

Maar het is slecht uitgekomen,

 

zoals het dikwijls gaat met dromen.

 

Ge kunt niet tegelijkertijd

 

een boom en een houtvester zijn.

 

Hierop poetst Reynaert de plaat.

 

De dorper is nu echt beschaamd

 

en denkt: ik heb me hier verlaagd

 

door mijn grote inhaligheid.

 

Hoe heeft de duivel mij verleid,

 

hoe kon ik die naarling geloven!

 

Waarom wou ik mij steenslijper tonen

 

of een bekwame edelsmid?

 

Beter mijn mond gehouden had ik

 

toen ik zijn gebazel vernam.

 

Maar ik merk dat menig man

 

te gulzig en inhalig is.

 

Ik was in dees zaak te begerig.

 

Ik had beter mijn worst bewaard,

 

die nu zijn darmenstel bezwaart.

 

Verder helpt me mijn klagen niet.

 

(Hij had daarvan zoveel verdriet,

 

dat hij bijna zijn weg verliet.)

 

Het had nog erger kunnen zijn.

 

Dies dank ik God voor zijn welzijn.

 

God berokkene Rein veel schade

 

eer hij vanavond laat gaat slapen.

 

 

 

Intussen is verder al gereden

 

Rein die Nobel al heeft bestreden,

 

nu hier, dan op een andere plaats.

 

Ysegrijn die jaagt te paard

 

neemt een oude weg onvervaard

 

en stoot op Rein: - Heilige Maagd,

 

waar komt gij vandaan, kameraad?

 

Reynaert zegt: - Wilt gij verraad plegen?

 

'k Heb toch uw zoon in stand verheven.

 

- Hoezo, Reynaert, ik heb gehoord

 

van u vaak menig lelijk woord.

 

- Ysegrijn, mijn goede compeer,

 

voor u was niet bedoeld die sneer,

 

want ik had vandaag, weet het wel,

 

nog een andere reisgezel.

 

Maar zeg mij, kwam er vandaag eten

 

op uw tafel, hebt gij gegeten?

 

- Ja, vriend, en van fijne spijzen

 

gekookt op verschillende wijzen.

 

- Wat was het? - En Ysegrijne

 

dient hem een grote leugen op,

 

opdat zou nijdig zijn de vos.

 

Vanmorgen, 't was voor zessen,

[p. 66]

 

ging ik mijn morgendorst lessen

 

aan een beekje bij de bron.

 

En wat zie ik? Zie daar komt

 

een dikke pape vergezeld van

 

een pronte freule aan zijn hand.

 

Zij droeg in een doek vastgebonden,

 

gebraden alen, ja, wel honderd.

 

Toen pape en freule mij zagen

 

kon ik het er niet meer op wagen

 

om daar zonder meer weg te gaan,

 

want ik wist niet wat gedaan.

 

Tevens wou ik van hen weten

 

wat ze op mijn jachtgebied deden.

 

De paap wou me blijkbaar wegjagen

 

en deed een paar stappen nader

 

en hij wou tevens een scherpe

 

stok als wapen naar mij werpen.

 

Ik val dus aan, ik was niet bang,

 

en het duurde niet zo lang

 

of hij dook onder met zijn smoel

 

in een vieze modderpoel,

 

een poel zo stinkend en zo diep,

 

dat eer de pape hem verliet

 

men wel een goede mijl kon lopen

 

eer hij er was uitgekropen.

 

Ik liep dan op de freule toe

 

en rukte uit haar hand het doek.

 

Naar een weide ging ik daarop

 

en at met smaak de alen op.

 

Nooit heb ik van heel mijn leven

 

zulke lekkere vis gegeten.

 

Reynaert, vriend, ik vraag het mij af

 

of gij ooit zo iets lekkers at.

 

- Neeje, riep Rein, maar menige kip

 

gebraden aan het spit at ik.

 

Ysegrijn zei: - Kom met mij mee;

 

ik geef er u een stuk of twee.

 

Rein antwoordt: - Ik doe het niet,

 

want aan uw adem die sterk riekt,

 

ruik ik dat ge mij beliegt;

 

maar kom vanavond nog bij mij

 

en ik maak u tevree en blij

 

met een gepluimd kapoenenpaar.

 

- Ik hoor verzinsel zonneklaar.

 

Uw fabeltje is al te klaar,

 

zegt Ysegrijn. - Voorwaar, zegt Rein,

 

het zou heus onvriendelijk zijn

 

een goede vriend zo te beliegen.

 

Ysegrijn belooft de bedrieger

 

dat hij cito mee zal gaan,

 

maar mocht het weer om bedrog gaan,

 

dan is 't met hun vriendschap gedaan.

 

- Goed gesproken, zegt Rein. - Nietwaar,

 

zegt Ysegrijn en ze gaan weg.

 

Als Rein merkt dat men spot met hem,

 

wordt hij zo kwaad dat hij niets zegt,

 

omdat hij niet wist wat te zeggen

 

en er zich moest bij nederleggen.

 

Reynaert, Reynaert, beste compeer,

 

kom dan toch mee als g'het begeert.

 

De vos was nu zozeer verbolgen

 

dat hij aarzelde hem te volgen

 

en hij mompelde bij zichzelf:

 

‘plaatst God u ooit op mijn weg

 

in een streek waar ik meester ben,

 

dan zet ik het u meteen betaald

 

wat ge mij nu hebt aangedaan.’

 

- Bij God, zegt Ysegrijn, ach heer,

 

beste baron, lieve compeer,

 

ge hebt vast groot ongelijk

 

als ge hier eenzaam achterblijft.

 

Rechtuit gezegd, ik laat u weten

 

dat geen rust kent mijn geweten

 

als ik u niet voor d'avond valt

 

naar een woning brengen zal,

 

zoals ge er nooit een hebt gezien.

 

Zoveel hennen en zoveel hoenen,

 

en ook zoveel vette kapoenen,

 

zoveel ganzen en zoveel hazen

 

dat het u beslist zal verbazen.

 

Rein heeft in zijn snor gesnoven

 

en weet niet wat hij moet geloven.

 

Meegaan? Blijven? Hij zegt dat hij wil

 

gaan naar 't kasteel Grosmenil.

 

De wolf zegt: - Zonder vrijgeleide

 

is dit kasteel beslist te mijden.

 

- Wat? roept Rein. Waar kan ik veiliger

 

zijn dan bij Nobel, de koning?

 

Ysegrijn dan: - Het spijt me innig

 

dat ge geen zegelbrieven hebt.

 

- Die heb ik drie dagen, welgeteld,

 

geleden aan mijn zwaard en degen

 

vastgemaakt en geregen.

 

Bij de Heer die ik moet vereren,

 

vernam ik - wellicht roddelpraat -

 

dat aan het hof het gerucht gaat

 

dat dra de vorst zal overlijden,

 

want op regelmatige tijden

[p. 67]

 

werd er een nieuwe ster gezien

 

en dat beduidt in d'astronomie

 

dat binnenkort ons koninkrijk

 

onverwacht een opvolger krijgt.

 

Ik weet echt niet wie het is

 

en of hij al geboren is

 

die daarover uitleg kan geven.

 

- Ik wil details van u vernemen

 

over wat ge net hebt gezegd.

 

- Ik zei alleen en ik herhaal het

 

dat men in den lande vertelt

 

dat aan de hemel werden geteld

 

sterren die iets betekenen

 

voor astronomen die berekenden

 

dat wij dra een koning gaan dienen

 

die waard is om te bestieren

 

't rijk van Rome en Griekenland.

 

- Hemel, wat is er aan de hand

 

in ons vreedzaam en rustig land,

 

en wat ge nog onthullen gaat?

 

- De waarheid en geen bakerpraat.

 

En meteen vertrekt in galop

 

langs een brede weg, de vos

 

en hij zei verder geen woord.

 

Ysegrijne was zeer verstoord

 

omdat hij het niet kon verstaan.

 

Hij gaat hem achterna tot aan

 

een bos. Ze bleven daar niet staan

 

en hebben beiden zolang gereden;

 

begroeid maar breed waren de wegen.

 

Ze hebben beiden zolang gelopen

 

dat het zeer slecht is afgelopen

 

voor de wolf die viel in een strop.

 

Hij is gestruikeld hals over kop

 

en kwam tegen een stronk terecht.

 

Reynaert houdt stil en helpt hem recht.

 

Hij zegt: - Ik heb het niet gedaan.

 

- Aai, Reynaert, nooit deed gij een daad

 

die mij bezorgde zoveel kwaad.

 

- Hoezo, 't is niet mijn schuld, compeer.

 

Zeg mij waarom ge dat beweert?

 

- Ik beweer het omdat gij spot

 

en omdat ge zo snel waart om

 

te zeggen dat ge niets te maken had

 

met mijn verschrikkelijke val.

 

Anderzijds neem ik het niet

 

dat ge mij zo ineens verliet

 

en iets zei over de koning.

 

Reynaert voelt aan dat een pleit

 

niet helpen zou en hij zwijgt.

 

Inmiddels is tussen de bomen

 

de wolfjachtmeester aangekomen

 

en hij zag Rein, die hij niet mocht,

 

daar rustig staan nevens de stronk.

 

Hij hield dus stil en hij wacht af

 

tot de wolf in de strop neervalt.

 

Rein zei: - Ge moet compassie hebben

 

met mijn metgezel en hem helpen.

 

Dan gaat hij cito af op hem

 

die vernomen heeft zijn stem.

 

Reynaert zegt: - Uw komst alhier,

 

vester, doet mij veel plezier.

 

- Hoezo, vraagt deze, om welke reden?

 

- Dat laat ik u meteen weten.

 

Ik bracht Ysegrijn hier henen

 

opdat gij hem zoudt gevangen nemen

 

en mij leveren voor honderd ponden

 

die ik in dit bos heb verborgen.

 

Maar door dit bedrag van honderd

 

leek de vester niet overdonderd.

 

Hij vroeg: - Reynaert is dat echt waar?

 

- Dorper, als het u niet aanstaat,

 

trek u mijn voorstel dan niet aan.

 

Spottend ging Rein in de beugels staan

 

en deed alsof hij weg wou gaan

 

wat de vester niet liet begaan.

 

Die zei: - Ik moet hem dus knevelen

 

en hem aan u overleveren

 

voor de aangeboden losprijs?

 

- Ja, zegt Rein, en doe het terstond

 

want anders kan een derde hond

 

een deel van de losprijs opeisen.

 

Meteen sleurt de vester vol ijver

 

wolf Ysegrijne uit de strop,

 

grijpt zijn paard en zet hem erop,

 

snoert een teen over zijn snoet

 

en knoopt ook zijn oren toe.

 

Luister nu naar iets wonderbaars:

 

hij bindt Ysegrijn op zijn paard

 

en draagt hem over aan Reynaert

 

die hem voor dom en dwaas aanzag

 

zoals hierna vlug blijken zal.

 

De drie kwamen in een breed dal

 

dat zompig en moerassig was.

 

Daar kende Reynaert brug noch wad

 

maar nam dus een rechtlijnig pad;

 

bezorgd was hij in 't geheel niet

 

om de vester die achter hem liep.

[p. 68]

 

Ze reden verder en een goede vaart

 

hield erin de vos Reynaert.

 

De dorper die begerig was

 

naar 't geld dat men hem beloofd had,

 

vroeg: - Reynaert, kan ik hier te voet

 

doorkomen zonder tegenspoed?

 

Rein antwoordt: - Jazeker, vester!

 

volg mij vol moed, wees vermetel.

 

Maar die voorop rijdt en loopt

 

en die maar twintig ponden woog

 

snelde altijd gezwind rechtdoor;

 

maar hij die ponden zwaarder was

 

bleef plots steken in 't moeras.

 

Zijn gewicht trok hem neer en hij

 

zonk traag weg in de modderbrij.

 

De vester laat zijn angsten horen:

 

- Aai, Reynaert, gilt hij. 'k ben verloren.

 

Ge hebt me alweer beetgenomen.

 

- Wacht tot we u hebben bepist,

 

ik en mijn gezel dan beslist,

 

zullen wij u compassie tonen.

 

Nu maakte Rein bij de wolf

 

de brede riem los die hem bond

 

zoals ik hoger heb verteld.

 

Dan hebben beiden neergeveld

 

de boer die zich niet kon verweren

 

en van geen vin durfde bewegen.

 

Uit schrik voor wat nog komen ging,

 

keerde hij zich bevend naar Ysegrin.

 

- Boerenknul, zei die, zie wat gij

 

van uw houtvester als loon krijgt.

 

Hij poept voluit op zijn gezicht,

 

op zijn neus, zijn mond en kin.

 

Reynaert zei: - Zo dienen altijd

 

bestraft hebzucht en inhaligheid.

 

En dan houdt hij hem voor de aap

 

met d'ontlasting die uit maag

 

en darm hem schonk wolf Ysegrijn

 

op een wenk van de sluwe Rein.

 

Dan hebben de wolf en Reynaert

 

hem beledigd en dom verklaard.

 

De vos vraagt: - Waarom drommels,

 

hebt gij een strik gezet, gij dorper?

 

Dacht ge daaruit te profiteren?

 

Nu kunt ge beter maar vergeten

 

dat ge een goede prijs zoudt krijgen.

 

Ge kunt het op uw buik nu schrijven

 

want van mij en van Ysegrijn

 

kreegt ge al de beloofde prijs.

 

Daarop hebben ze achtergelaten

 

de dorper die hen wou verraden

 

omdat hij slecht was en verwaand.

 

Daarom toonde ik u aan

 

dat het met hebzucht slecht moet gaan,

 

met hem die zo onbedachtzaam

 

op een voorstel is ingegaan,

 

om een zaak te doen die finaal

 

uitloopt op schande en kabaal.

 

Zo handelen veel dwaze lieden

 

die in de weer zijn als de vliegen

 

en hopen tarwebrood te krijgen

 

maar zich met rogge moeten spijzen.

 

Boven een gewone aderlating

 

verkiezen ze een darmspoeling.

 

Ze kennen hun eind in 't moeras

 

waarin de boer gevallen was

 

zoals ik hoger kon aantonen.

 

Nu moet ik tot Rein terugkomen

 

die Ysegrijne had bevrijd

 

uit de strik, zoals hiervoor gezeid.

 

Toen ze dan met kleine sprongen

 

verder in het bos doordrongen

 

terwijl de dorper achterbleef,

 

riep Reynaert tot de wolf: - Neef,

 

we kregen het samen voor elkaar.

 

Ik denk dat ik in geen jaar

 

zoveel macht en faam heb vergaard.

 

Ik walg nu echter van dit leven.

 

Moge de Heer God mij ontnemen

 

mijn lusten en mijn kwade zeden.

 

Naar hem luisterde Ysegrijn

 

en geloofde hem wegens 't bewijs

 

dat hij hem onlangs had bevrijd.

 

Hij dacht dat Reynaert waarheid sprak

 

wat vroeger zelden het geval was.

 

Hij zei: - Baron, ik beloof u dat

 

ik u nooit meer zal bedriegen

 

of zelfs om bestwil niet beliegen

 

omdat ik u zeer dankbaar ben

 

dat ge mij van de vester hebt gered.

 

De vos Reynaert zei: - Wie met goed

 

al het kwade heeft vergoed,

 

wordt gered. Gij dacht dat ge door mij

 

bedrogen werd en misleid,

 

belaagd werd en aangevallen,

 

dat ik u in de strik deed vallen,

 

wat ge als een loyaal man

 

over mij niet mogen denken had.

[p. 69]

 

Daaruit moet ge wel onthouden

 

mij steeds tot vriend te houden.

 

Daarom zult ge als goed kompaan

 

voor mij naar Grenomenil gaan.

 

Koning Nobel treft ge daar aan

 

en als hij u naar Reynaert vraagt,

 

zeg hem dat ge helaas niet weet

 

waar hij toeft en of hij nog leeft.

 

Anderzijds, denk ook niet dat,

 

als ge hoort spreken over de star

 

Caël waarover ik het had,

 

daar moet melding maken van.

 

Breng me niet in de verdrukking,

 

want ik wil mijn heer en koning

 

ontgoochelen op generlei wijs.

 

De wolf zegt: - Reynaert, het zal zijn

 

zoals ge mij hebt uitgelegd.

 

De wolf vertrok en ging op weg

 

voor zich uit naar Grenomenil.

 

Hij denkt goed na tijdens de rit

 

en besluit zich echter te wreken

 

op Reynaert die hem zoveel keren

 

heeft bedot en kwaad gedaan.

 

Hij zal, bij God, het hem, voortaan

 

weerstand biedend, wel betaald zetten

 

en niemand zal hem dat beletten.

 

Zijn hart popelt al voorwaar;

 

hij is vol moed en onvervaard

 

want sinds zijn treffen met Reynaert

 

heeft hij al heel veel bijgeleerd;

 

wie in Reins gezelschap verkeert

 

zal krijgen eerder vroeg dan laat

 

te verwerken heel wat kwaad.

 

Ysegrijne begint te dromen.

 

Het zou me, denkt hij, van pas komen

 

als ik aan 't hof iets goeds kon doen

 

dat behaagt aan vorst Lioen.

 

Hij maakt voort zonder ophouden

 

tot hij voor Nobel stil kon houden

 

en zei: - Toen ik was onderweg

 

heeft men mij vanmorgen gezegd

 

dat ik zonder sluikwegen te nemen

 

me naar u, Nobel, moest begeven.

 

- Hoezo, zijn we dan niet gelieerd

 

dat ge mij zo weinig respecteert?

 

Met welke brieven en welke orders,

 

heb ik u dan opgevorderd?

 

- Bij God, heer, antwoordt Ysegrijn:

 

vanmorgen, nog voor zonneschijn,

 

het was dus, heer, nog zeer vroeg,

 

ontmoette ik Reynaert die mij vroeg

 

of ik het laatste nieuws al kende

 

van Caël die aan d'hemel wentelt

 

en die mij Reynaert deed verdenken,

 

die van Timer zijn reisgezel

 

en vriend gemaakt had, goed en wel.

 

- En hoe, baron, mag ik u vragen,

 

hoe zouden zij mijn eer belagen?

 

- Heer vorst, ik zwoer het 't everzwijn

 

trouw en toegewijd te zijn,

 

als we zouden komen te Aufars

 

waar zijn de ezel en Reynaert.

 

Daar houden beiden hun beraad.

 

- En waarover gaat hun gepraat?

 

- Ik zal u zeggen, nobele heer,

 

wat ik vernomen heb en weet.

 

Reynaert - dat is lang zijn droom -

 

wil u stoten van uw troon

 

en als dat mogelijk mocht zijn

 

u verjagen uit uw domein.

 

- Heilige Maria en Madelein,

 

zei Nobel, zou dat kunnen zijn?

 

Ysegrijn zei: - Zo waar als de nacht

 

de beste tijd is voor de jacht,

 

legt vos Reynaert het erop aan

 

om met de ezel scheep te gaan

 

en van hem een baron te maken;

 

daarom ook wil hij als verblijf

 

geen woning in het koninkrijk.

 

Dit nieuws deed Nobel zeer veel pijn

 

en hij werd rood van razernij.

 

Hij zei: - Baron, uw linkerhand

 

en zweer op d'heiligen van 't land

 

dat ge hiervan geen woord zult reppen

 

zolang ik het u zal beletten.

 

- Heer, in 't convent deed ik die eed

 

op mijn geloften en mijn kleed.

 

- En ik, zegt Nobel, geef u 't bevel

 

dat gij onverwijld en snel

 

zoudt brengen met bekwamen spoed

 

mijn brief - en luister goed -

 

opdat iedereen zou verstaan

 

dat hij naar het hof moet gaan

 

uit genegenheid of uit schrik,

 

en binnen een dag, dat beveel ik,

 

verschijnen zou in Malpertuis,

 

Malpertuis, mijn geboortehuis,

 

waar ik wil worden begraven.

[p. 70]

 

Omdat ik in rijkdom mocht leven

 

wil ik in armoe de geest geven.

 

Ik wil afstand doen van mijn troon.

 

God was arm, dat wil ik ook.

 

Vertrek nu vlug en kies uw weg

 

en verpoos niet onderweg

 

tot uitgevoerd is mijn bevel.

 

Met Sinksen houd ik raadzitting

 

door al mijn raadslieden omringd.

 

Wanneer Ysegrijn heeft vernomen

 

wat Nobel zich heeft voorgenomen,

 

dacht hij dat de vorst goed en wel

 

op de hoogte was van Caël

 

waarover Reynaert had gesproken.

 

- Heer koning, ik moet wel geloven

 

dat u goed hebben ingelicht

 

uw baronnen en juist bericht,

 

want baron Reynaert zei me al

 

dat er een ster stond aan 't heelal

 

daar stond aan te tonen de komst

 

van een nieuwe koning en vorst

 

die over iedereen zou regeren.

 

- Drommels, wilt ge dit soms beweren

 

naar waarheid? - Ja, naar waarheid, heer.

 

Wist ge het dan niet? - Bij God, neen!

 

Niemand heeft 't mij meegedeeld.

 

- Vanwaar dan, heer vorst, uw verlangen

 

om aan het hof hier te ontvangen

 

ook zij die weinig om u geven?

 

- Zo kome niemand dus hier henen

 

zonder bedoeling of motief

 

tenzij genodigd met mijn brief.

 

- Dan is 't dringend dat ik vertrek.

 

Ysegrijn springt te paard en rijdt weg

 

als iemand die van mening is

 

dat te veel tijd al verspeeld is.

 

Hij doorkruist akkers in cultuur

 

zich verbazend over zijn avontuur.

 

Maar alleen rijdt hij zeker niet

 

voor de zaak die Nobel gebiedt,

 

want hij wil zijn vrienden en magen

 

om hulp en assistentie vragen

 

voor de opvordering van Nobel.

 

Hij bemerkte toen nogal snel

 

dat koning Nobel aan zijn plan

 

nog niet eens begonnen was,

 

zodat hij geen burcht oversloeg,

 

bos noch veld, tuin noch plantsoen,

 

eer hij de boodschap had gedaan,

 

dat de vorst raadt elke onderdaan

 

om te komen naar zijn raad.

 

Toen de wolf zijn plicht had gedaan,

 

die Nobel hem had opgedragen

 

begon hij zich ernstig af te vragen

 

hoe hij profijt zou kunnen halen

 

uit koning Nobel zijn bevel,

 

want hij besefte wonderwel

 

dat Rein de schuld niet kon bewijzen

 

van wie hij als judas aan zou wijzen.

 

Van anderen bezat Timer de naam

 

waardoor hij riskeerde een blaam,

 

want wat hij een vriend had aangedaan

 

verfoeide te zeer Ysegrijn

 

omdat het verraad was en laagheid.

 

Van een verrader dient hier vermeld

 

dat hij goed met kwaad vergeldt.

 

Ik zag hem nooit iets goeds verzinnen

 

tenzij om mij aan hem te binden.

 

Zo piekert de wolf over de vos,

 

over zijn geaardheid en inborst.

 

Zo lang gereden heeft de wolf

 

tot Rein hem nadert in galop.

 

Het scheen dat Rein zeer beducht

 

voor 's graves jacht was op de vlucht,

 

want hij rende in gestrekte draf

 

voor de horde de helling af.

 

Ysegrijn reed hem tegemoet

 

en zei: - Reynaert, het is goed

 

dat ik u op deze plek ontmoet.

 

- Voor spot is 't niet het ogenblik,

 

beste compeer, dat beweer ik.

 

Laten we hier snel gaan vandaan

 

want daar komt al de meute aan.

 

Ze hadden nog maar net de tijd

 

om zich te brengen in veiligheid.

 

Ze hadden verloren 't vege lijf

 

als de meute niet was afgeleid.

 

Daarna heeft heer Ysegrijn

 

de hele zaak verteld aan Rein,

 

hoe hij de barons had bezocht

 

en met aandrang had verzocht,

 

hoe hij bij de vorst was gekomen

 

die een nieuw besluit had genomen

 

zoals ge allen hebt vernomen.

 

- Bij God, riep toen de sluwe Rein,

 

ik maak u tot koning, Ysegrijn,

 

hoeveel moeite 't mij kosten mag.

[p. 71]

 

Aan alles wat ik hoorde en zag

 

weet ik dat gij verstandig zijt.

 

Is Nobel erg ziek? Zeg het mij!

 

Verblijft hij nog in zijn paleis?

 

De wolf zei: - Geen twijfel mogelijk,

 

dat hij nu ziek ligt te bed.

 

Toen 'k hem voor 'n dag of vier verliet

 

was hij al zeer zwak en ziek.

 

Als eerbewijs ga naar hem toe.

 

Uw bezoek zal hem goed doen,

 

want zolang hij blijft leven

 

zullen wij hem getrouwheid zweren.

 

Compeer, ik twijfel er niet aan

 

dat wij na koning Nobel voorwaar

 

een slechter vorst kunnen treffen.

 

Daarom zal ik het niemand zeggen

 

dat ik, al was het voor de gein,

 

voor u de nieuwe vorst mag zijn.

 

- Ysegrijn, wat doet ge schurkachtig

 

en verraderlijk en vreesachtig.

 

In een vriendelijk woord zoekt gij smaad,

 

overal ontwaart gij verraad.

 

Het liefste woord door mij gezegd

 

wordt telkens als spot uitgelegd

 

en mij meteen betaald gezet.

 

Als ik inga op uw verlangen,

 

laat gij toch een pruillip hangen,

 

en zo is al wat ik goed bedoel

 

voor u nooit ofte nimmer goed.

 

'k Heb u altijd heus bejegend

 

al waart ge mij vaak ongenegen.

 

- Hoezo, compeer Reynaert, droomt gij?

 

Ik zie nu dat het u erg spijt

 

de weldaad aan mijn persoon besteed,

 

zo dat ge het maar liever vergeet.

 

Als ik er steeds op terug zou komen

 

zoudt ge mij uw wrevel tonen.

 

Maar waarom zou ik erom malen

 

om die weldaad steeds te herhalen?

 

Nors zijn ze van elkaar gegaan,

 

nijdig, slechtgezind en kwaad.

 

Reynaert is van de berg gedaald

 

waarop hij was blijven staan

 

en ziet een convent waar verblijven

 

minderbroeders en jakobijnen.

 

Daar ging hij aan de prior vragen

 

om het habijt te mogen dragen

 

daar hij zich schuldig had gemaakt

 

aan velerlei diefstal met inbraak,

 

aan laster en kwaadsprekerij,

 

aan verraad en oplichterij

 

en dat gedurende heel zijn leven.

 

De abt wou hem audiëntie geven

 

maar deed het vooralsnog niet

 

daar hij inwinnen wou 't advies

 

van de hele communauteit.

 

Hij heeft aan vos Reynaert gezeid:

 

- Broeder, u houden in het convent

 

naar de regels en 't reglement

 

kan alleen na de raadpleging

 

van de broeders en hun instemming.

 

Maar als ge echt vol goede trouw

 

betoont uw spijt en uw berouw

 

en een voorbeeldig man wilt zijn

 

dan zullen u vergeven zijn

 

al uw zonden groot en klein.

 

- Heer, zei Reynaert onderdanig,

 

hoe zou ik het u anders vragen.

 

De abt in de kapittelzaal

 

doet zijn broeders het verhaal

 

van Reins verzoek: - Broeders, de tijden

 

zijn veranderd. Wereldser en wijzer

 

zijn ook wij, helaas, geworden

 

en ook de jacobijnenorde.

 

De wereld steekt vol kwaad en erger.

 

Zonder sluwheid komt men nergens.

 

Ge moet zo slim zijn als de vos

 

of anders loopt het echt niet los.

 

Wie geen list of trucs hanteert

 

wordt afgewezen en geweerd.

 

Ik zeg dat omdat een klein man

 

vandaag de dag niets worden zal

 

als hij niet goed misleiden kan.

 

En wij broeders, zijn bedelaars

 

die zullen kennen geen welvaart

 

als we niet huilen met de wolf

 

en zo listig zijn als een vos.

 

Laten we, dierbare broeders,

 

hun vrienden zijn; zij zullen voeren

 

ons naar de koning en de adel.

 

Zo iemand hebben - 't is geen fabel -

 

brengt een convent slechts zegepralen,

 

want hij benoemt de kardinalen,

 

de bisschoppen en de prelaten.

 

Door hen zal niemand in het rijk

 

blijk geven van opstandigheid

 

tegen de wetten van de vorst.

 

Ik meld u dat, nu onder ons

[p. 72]

 

vertoeft Reynaert, de sluwste klerk.

 

Als we met hem gaan aan 't werk

 

bezitten we dra in overvloed

 

wit brood, koeken en ander goed

 

en ook de beste soorten wijn,

 

zeevis, kippen, ambrozijn,

 

snoek, zalm en wildgebraad

 

en in zo'n grote voorraad

 

dat er gewis geen maat op staat.

 

We kunnen ons niet permitteren

 

deze buitenkans te negeren

 

omdat het niemand is bekend

 

dat Rein verblijft in ons convent.

 

Voor zijn hulp wil hij slechts aanvaarden

 

een korte pij en een behaarde

 

mantel, niet als die van Fiernageus,

 

noch als die van Willem Kortneus

 

of van Sint-Jan die van zijn hoofd

 

voor zijn geloof werd beroofd,

 

voor de heer Jezus die zo snood

 

men aan het kruis bracht ter dood

 

voor onze ondeugden en zonden.

 

Maar eerst, ik zeg het onomwonden,

 

moeten we ons degelijk beraden

 

of we niet alleen te eten vragen

 

Reynaert, maar hem dienen alle dagen.

 

Als we hem niet accepteren,

 

kunnen we 't noodlot niet afweren.

 

Daarom moet hij onder ons blijven

 

en ons zijn wijsheid onderwijzen.

 

- Heer prior, zei een lekenmonk,

 

wij zijn, gewis, toch niet zo stom,

 

dat als de vos vraagt om de pij

 

wij niet verheugd zouden zijn.

 

- Gewis, zei de prior, hij staat klaar

 

aan de poort om voor 't altaar

 

zijn grote zonden te belijden;

 

hij vraagt het monkhabijt en

 

de pij. De voorzanger met luide stem

 

heffe aan het Te Deum voor hem.

 

Op de aangepaste tonen

 

begon deze de antifonen,

 

terwijl de prior vlug voorwaar

 

aan de poort ging halen vos Reynaert.

 

Aan de portier heeft hij gevraagd

 

waarom baron Reynaert niet opdaagt.

 

Aan de gemeenschap heeft die gezegd

 

dat de vos was weggerend.

 

Bedremmeld en erg gegeneerd

 

is hij naar zijn broeders teruggekeerd.

 

Toen de jakobijnen dat vernamen

 

waren zij - ik kan het beamen -

 

allen ook zeer terneergeslagen.

 

En zo kwam het dat men zong om

 

een onvindbare Reynaert de vos.

 

- Pater prior, zei dan de portier,

 

Reynaert is nu een eind van hier

 

en - dit is geen spotternij of grap -

 

want aan onze aandacht ontsnapt.

 

Drommels toch, door welk malheur

 

kan zo'n ramp toch zijn gebeurd?

 

Zegt de abt: - Ik ben zo ontdaan,

 

dat mijn hart 't niet zal doorstaan.

 

En nochtans zal ik bewijzen

 

dat we hem zullen terugkrijgen

 

als we gebruiken ons verstand.

 

Naar zijn broeders ging terug de abt

 

en vernam dat Rein al had aangedaan

 

de pij voor hij hier ging vandaan.

 

Hij zei dat het zeer vervelend was

 

dat Rein koos het hazenpad,

 

want als hij niet zou terugkeren

 

zouden ze van hem niets leren.

 

Hij liet zijn fraters goed verstaan

 

dat het om hun welzijn zou gaan.

 

Broeder portier zei dat de jakobijnen

 

de vos wellicht zouden lijmen.

 

Dat, sprak de abt, mag nooit gebeuren.

 

Om zijn broeders op te beuren

 

zegt hij wat ze nu gaan doen.

 

- Luister, zegt hij en luister goed.

 

Hij is naar de jakobijnen gegaan

 

en vond daar Rein met de pij aan.

 

De abt zei dat het vervelend was

 

dat Rein reeds het kleed aan had

 

want dat hij daar niet kon blijven

 

bij de broeders jakobijnen.

 

De portier zei niet toe te laten

 

Reynaert bij hem weg te halen.

 

En toch doen wij het, zei de abt.

 

De vos ging voor hem staan en sprak:

 

- Dat ge het met mij goed bedoelt,

 

weet ik, en daarom luister, luister goed.

 

Ik verklaar u zonder omwegen

 

dat ik eens zal zijn verdwenen.

 

Zo zal het zijn en anders niet,

 

want ik wil dat het zo geschiedt.

 

Iedereen zei: - Dat het geschiedt.

[p. 73]

 

- En ik wil, zei Rein, dat mijn tuniek

 

gedeeld wordt en wordt versierd

 

met een jakobijnse hoofdkap

 

en bovendien wens ik ook dat

 

de onvrede hier geregeld wordt

 

voor ik vertrek naar Nobel de vorst,

 

zodat van nu af vrienden blijven

 

de minores en jakobijnen.

 

- Bij 't Heilig Kruis aanvaarden wij

 

vrienden van elkaar te zijn

 

van nu af aan en voor altijd.

 

En zo ontstond vrede en peis

 

tussen minor en jakobijn.

 

Ze zweren dat onder hen voortaan

 

geen onenigheid meer zal bestaan.

 

Zolang Reynaert in 't convent

 

verbleef, waren ze zeer attent

 

om hem te dienen en te eren

 

alsof hij was hun abt en here.

 

En dat deden ze lange tijd.

 

Van minor ging Rein naar jakobijn

 

en hij leerde hen goed

 

hoe elk zich gedragen moet

 

als hovelingen in 't paleis.

 

Hij leerde hen elke geplogenheid

 

en deed het in een klein jaar tijd.

 

Met veel moeite en inspanningen

 

maakte hij van hen hovelingen,

 

voor wanneer minor en jakobijn

 

aan 't hof van Nobel zouden zijn.

 

Wat nog meer? Heel kort hield Reynaert

 

iedereen en heeft nooit herhaald

 

wat hij al eerder had gezegd

 

en iedereen had opgelegd.

 

Zij gehoorzaamden zo accuraat

 

dat ook nog de dag van vandaag

 

geen orde als daar steeds zijn

 

van predikheer tot jakobijn

 

waar Reynaert de vos binnentreedt

 

of hij wordt geducht en gevreesd.

 

De monken houden zich rustig en kalm

 

zoals vermeld in hun verdrag.

 

Maar de vos bleef daar niet lang

 

en hij nam afscheid van de abt

 

om te bezoeken vorst Nobel

 

die oud was en ziek lag te bed.

 

Als klerk van stand kleedde hij zich aan

 

en liet een frater met hem gaan.

 

Zo lang zijn ze dan gegaan

 

tot zij bij het hof kwamen aan.

 

Reynaert gedroeg zich uiteraard

 

nederig en religieus van aard.

 

Hij toonde zich niet trots of fier

 

maar eenvoudig en zacht en lief.

 

Niemand verhinderde dat de klerk

 

toegelaten werd bij Nobels bed,

 

zodat hij tot de vorst kon spreken.

 

- In godsnaam, wees rustig, heren.

 

Ik ben gekomen zonder vreze

 

om mijn meester te genezen.

 

Toen de edelen hadden gehoord

 

de hofmeester en Reins wederwoord,

 

brachten ze Rein naar Nobels bed

 

waar de vos dan heeft gezegd:

 

- Vorst, dat een goede dag u schenkt

 

die voor ons op 't kruis moest sterven.

 

- Moogt gij eeuwig heil verwerven!

 

Zeg me nu, heer, wie ge zijt.

 

- Heer, hij is de abt van de abdij

 

der jakobijnen van Sint-Ferri.

 

- Heer, zegt Nobel, dank u en merci,

 

grote dank voor uw beider komst

 

zei nog dankbaar de zieke vorst.

 

Reynaert zei: - Wie 's ochtends zweet,

 

het 's avonds, koning, vaak koud heeft.

 

Ook zeg ik dat wie denkt te staan

 

vaak valt of aan het wanklen gaat.

 

Hij denkt dikwijls dat hij waakt

 

die vaak in de zondigheid slaapt.

 

Daarom zeg ik u, heer koning,

 

dat ge moet maken uw rekening.

 

We hebben in tekens waargenomen

 

dat uw eind staat aan te komen.

 

- Moeder Gods, wie 't als grap heeft gezeid

 

had niet volkomen ongelijk.

 

- Toch wel, heer, want het uur dat wenkt

 

is altijd anders dan men denkt.

 

Dagen komen en dagen gaan

 

maar zonden plakken altijd aan

 

de sterveling die ze heeft begaan.

 

Geef u rekenschap van uw lot

 

tegenover uw rechter, onze God.

 

- Heer, zegt Nobel, ik ben zeer bang

 

voor wat mij boven het hoofd hangt.

 

- In Godes naam, vorst, ik weet goed

 

dat ge weldra sterven moet,

 

wellicht op de tweede sinksendag.

[p. 74]

 

- Zeg mij, frater, hoe weet ge dat?

 

Als ge mij in 't ongewisse laat,

 

beschouw ik dat als hoogverraad.

 

Reynaert zei: - Eer 't morgen wordt,

 

zal ik 't u zeggen, dierbare vorst,

 

en zal ik het u ook aantonen

 

dank zij de kunst der astronomen.

 

Dat heeft de koning aangenomen

 

en ze hebben dan allen gewacht

 

tot vervlogen was de nacht

 

en Venus, als een groot wonder,

 

verdreef het allerlaatste donker

 

en aan d'hemel schitterde zo klaar

 

alsof het reeds was volle maan.

 

De koning en zijn hofhouding

 

zagen het vol bewondering.

 

Dan liet Reynaert hen verstaan

 

dat de koning heen zou gaan

 

en een ander zijn plaats innemen.

 

Reynaert heeft wat hij wou bewezen,

 

want de koning ging te bed

 

daar het einde kwam voor hem.

 

Reynaert sprak dan over zijn biecht

 

opdat hij sterven zou verlicht

 

van zonden, arm en naakt

 

zoals 't een christenmens betaamt.

 

Reynaert is naderbij gekomen,

 

heeft zijn laatste biecht afgenomen

 

en hem nadien gevraagd

 

wie hij als nieuwe vorst voordraagt.

 

Nobel zei hem dat als koning

 

de meest geschikte hoveling

 

volgens hem was de luipaard

 

die koen is, sterk en onvervaard.

 

- Ach, goede heer, zo zei dan Rein,

 

laat dat niet uw keuze zijn.

 

Kies een man wijs en verstandig,

 

en bovendien ook standvastig,

 

alsook listig en zeer handig

 

en die de edelman doorziet

 

die hem zijn diensten aanbiedt.

 

Heer, dit alles heeft zijn functie

 

want lezen we in 't boek Orcha niet

 

dat meer waard zijn sluw- en handigheid,

 

die sterker zijn zoals vaak blijkt

 

dan geweld en brute kracht.

 

Men zegt dat geweld een land versmacht

 

en dat slecht ingetoomde macht

 

vaak tot onlust en oorlog leidt.

 

Van de luipaard wordt ook gezeid,

 

dat als hij een prooi bespringen moet

 

hij vaak faalt door gebrek aan moed.

 

Heer vorst, neem als uw erfgenaam,

 

een koen en moedig kandidaat.

 

- Heer prior ik noem er u een.

 

Op deze wereld is er geen,

 

die zo sluw is en verstandig,

 

en als 't om profijt gaat zo handig;

 

er is geen zaak die hij op termijn

 

niet brengt tot het beoogde eind.

 

- Ah, zegt Reynaert, hem wens ik toe

 

alle eer en alle voorspoed

 

in alles wat hij plant en doet.

 

Wie is hij? De koning zei hem

 

- Reynaert is 't! Graag noem ik hem.

 

Tot over zee is er geen man

 

die ik zo waardeer en hoogschat,

 

die zo koen is en zo moedig,

 

en zo trots en hoogmoedig.

 

Mijn hart voor hem dikwijls beeft

 

ofschoon ik met hem in vrede leef.

 

Bij God, een groot baron is hij.

 

- Wie is hij? Heer vorst, zeg het mij!

 

- Broeder, kent gij hem dan niet?

 

- Welnee, heer Nobel, zoals ge ziet.

 

Dierbare vorst, wij die leven

 

in een convent volgens de regels

 

weten niet wat in ons land

 

gaande is en aan de hand.

 

Daarom hebben we niet vernomen

 

wie het is, al is ons ter ore gekomen

 

dat het Cointereau de aap zou zijn

 

die samen jaagt met 't everzwijn.

 

- Bij Sint-Maurits, hij is het niet.

 

Reynaert is 't die zich wijden liet

 

In 't convent met zalf en olie.

 

Nooit werd er gedoopt een man

 

die ooit zoveel te weten kwam

 

over oud en over nieuw kwaad

 

als de baron vos Reynaert.

 

- Ach, heer koning, hij doet groot kwaad

 

die de anderen zo blameert,

 

zo dat uiteindelijk wordt onteerd

 

een man die eerlijk leeft een teert,

 

want wij vinden dat die persoon

 

voor de goeden meer haat toont

[p. 75]

 

dan de verraders van de kroon.

 

En 't is nochtans niet te weerleggen

 

dat, wil men de waarheid zeggen,

 

Reynaert waard is om vorst te zijn,

 

vermits hij wijs is en courtoois

 

en als hij wijs is, is hij mooi.

 

Is hij wijs, dan is hij ook vaardig

 

en een wijze is ook stoutmoedig,

 

hoofs, handig en edelmoedig.

 

Is hij prins, hij kan ook vorst zijn.

 

Prins is hij, 'k weet het naar waarheid.

 

Ik vraag hem te mogen ontmoeten

 

en als vorst te mogen groeten

 

eer ik van hier wegga, waarde heer.

 

De vorst zegt: - Het spijt me zeer,

 

dat ge hem nog niet hebt gezien.

 

Roönel, Timer, kom naar hier

 

en zeg mij waar baron Reynaert toeft.

 

Als hij in mijn paleis vertoeft,

 

vind ik het zeer eigenaardig

 

dat hij zich niet heeft verwaardigd

 

tot aan mijn lijdensbed te komen.

 

Laat nu al de wachters uithoren

 

om te weten of Reynaert de vos

 

niet gekomen is naar 't hof.

 

Maar alle wachters bleven stom,

 

want goed nieuws hadden ze niet.

 

Ze informeerden daar en hier.

 

Noch 's avonds laat of 's ochtends vroeg

 

had iemand vos Reynaert ontmoet.

 

Hij was wel degelijk verdwenen

 

want nergens was de vos verschenen.

 

Dat vernam de vorst die 't hoorde zeggen

 

en er zich niet bij neer kon leggen,

 

want nog veel van zijn paladijnen

 

zouden aan het hof verschijnen

 

en ook baron wolf Ysegrijne

 

die iedereen had geconvoceerd

 

was nog niet teruggekeerd.

 

- Wat te zeggen, sprak de koning,

 

van een baron of hoveling

 

die als vos Reynaert belet geeft

 

als zijn vorst hem nodig heeft?

 

- Heer koning, ge doet hem onrecht.

 

Ge hebt uw zonden nu beleden

 

en die werden u vergeven;

 

ook gij moet nu vergeving geven;

 

meen niet dat Reynaert zonder reden

 

van het hof is weggebleven.

 

Als hij verneemt dat ge ziek zijt,

 

zal niemand zo verdrietig zijn

 

en zeker is 't dat hij wegjaagt

 

al wie op uw koningschap jaagt.

 

En hij zal medicijnen zoeken

 

die goed zijn om u te behoeden,

 

als God het wil, voor de grote nood

 

en de kwellingen van de dood.

 

- Heer, goed gesproken, en ik loof u.

 

maar ge preekt wel een beetje; nu

 

hebben we nodig hulp en hoop,

 

want weinig weten we van 't geloof

 

lijk dezen die 't niet hebben geleerd.

 

Reynaert antwoordt als volleerd:

 

- Heer vorst, gij liet me hier verstaan

 

dat wie schiep aarde, zon en maan

 

en de zee, de vogels en dieren,

 

en om dit alles te bestieren,

 

onze Schepper heeft als het laatst

 

de mens op de wereld geplaatst.

 

Allen weten dat God uit het niet

 

geen edeler wezen schiep.

 

Bidden we onze toeverlaat

 

opdat hij stelle ons in staat

 

te verheerlijken zijn majesteit,

 

wij allen die hier samen zijn.

 

Laten we 't Onzevader bidden

 

en daarna het credo zingen.

 

- Heer ik heb een kou opgevat,

 

zei Rein, aan mijn hoest hoort men dat.

 

Verneem daar ook de oorzaak van.

 

In elke abdij, in elk convent

 

zijn matten overal present.

 

En overal waar we heen gaan

 

liggen die ruige matten klaar.

 

Mat is van armoe synoniem

 

en ik heb er overal gezien,

 

overal en meerdere malen

 

in onze cellen en slaapzalen,

 

in de kerken en kapittels

 

en overal waar men komt bidden.

 

Op elke plaats waar een monk woont

 

liggen de matten goed tentoon.

 

Paulus was met matten gekleed,

 

Sint-Jan droeg er bovenop zijn kleed

 

van keizerlijk goud doorweven.

 

Heren, wil het mij vergeven

 

als ik u armoe wil aanpreken.

 

Het is waar, het is bewezen

[p. 76]

 

door 't evangelie en ons geloof,

 

dat wie in onthechting niet gelooft

 

't paradijs niet zal binnentreden

 

als hij geen armoe heeft geleden.

 

Wie d'arme misprijzen en haten

 

worden door de Heer God verlaten.

 

Wie zich niet inlaat met hun lot

 

keert zich voor altijd af van God.

 

Wie noodlijdenden niet bemint

 

zal van de Heer nooit zijn de vriend.

 

En wat betekent armoe dan?

 

Niets anders dan een ruwe mat.

 

Ik zeg u, wij zijn minderbroeders

 

wegens de gelofte van armoede.

 

Voor de mat ook kozen de jakobijnen

 

die onze naaste broeders zijn en

 

even arm en onthecht als wij.

 

Heren, misprijs geen mat of pij:

 

zij brengen het heil dichterbij.

 

Sint-Maarten, zo toch lezen wij,

 

trof men vaak aan in een bed

 

van matten op elkaar gelegd

 

en kende daar alleen maar leed

 

tenzij hij het voor Christus deed,

 

omdat hij door zijn geloof wist

 

dat armoe de beloning is

 

voor 't paradijs in d'eeuwigheid.

 

Weet daarom dat armoe altijd

 

de sleutel is tot het paradijs

 

en dat geen mensenkind kan nemen

 

een andere weg naar de tuin van Eden.

 

Door armoe weet de monk heel goed

 

hoe hij die tuin bereiken moet

 

die niet van zilver is of goud,

 

van edelstenen of fijn hout,

 

lekker voedsel met vette brokken,

 

van wijn uit Auxerre betrokken,

 

van scharlaken blauw of geel,

 

van Gents groen of uit Douai,

 

noch van stoffen uit Cambrai.

 

Petit-Gris vindt ge daar niet

 

noch bont dat men overal ziet,

 

geen hermelijn of nog zotter

 

bont van eekhoorns of van otters.

 

De ingang is zo smal gemaakt

 

dat men er moeilijk doorgeraakt,

 

zo dat het zwaar is er te komen

 

om in de tuin te blijven wonen,

 

en dat kordelier en jakobijn

 

werkelijk zeer arm moeten zijn.

 

Want, heren, weet het wel en goed

 

in hun kloosters staan in overvloed

 

ruwe banken, sobere dingen

 

waaruit blijkt dat die kloosterlingen

 

wel echt arm zijn en onthecht.

 

Dies, heren, zeg ik u oprecht:

 

wil u ernstig op weg begeven,

 

wil in onthechting nu gaan leven

 

en God zal u zijn liefde geven.

 

Dat iedereen mij gehoor lene

 

om een wijs man te prefereren

 

en voor een wijze als vorst 't opteren,

 

die met inzicht u zal leren,

 

wat hij kent en wat hij weet

 

van sluwheid leidend tot onvree

 

die opzet de dag van vandaag

 

de vader tegen d'erfgenaam

 

en tegen de vader de knaap,

 

de moeder tegen haar compeer

 

en tegen iedereen de neef.

 

In deze tijd ziet men helaas

 

dat men haat kweekt en neemt wraak

 

om iemand uit zijn weg te slaan

 

en daardoor hoger op te gaan.

 

Niemand die om die wandaad geeft

 

als hij er zijn profijt bij heeft.

 

De meesten zonder recht of reden

 

willen hun geslacht zien verheven.

 

Ik zie rond mij prinsen en graven

 

die heimelijk ten huwelijk vragen

 

leden van een andere stam

 

en daarvoor sluiten een snood verdrag

 

om een erfenis te vertragen

 

of ze vervallen te verklaren.

 

Ze erven dus wat ze ontnamen

 

aan de ware erfgenamen.

 

Zo worde in eeuwigheid vervloekt

 

die in onrecht zijn profijt zoekt,

 

want aan ieder die verborgen houdt

 

wat toekomt aan freule of vrouw

 

en derhalve ook toebehoort,

 

zal men naar Jezus Christus' woord

 

weigeren een plaats in 't paradijs

 

waar we allen eens hopen te zijn.

 

Bidden we God, in wiens goedheid

 

wij vertrouwen in nederigheid,

 

dat hij ons een koning aanwijst

 

die ons regeren zal in peis,

[p. 77]

 

die de goeden in hun eer vrijwaart

 

en zij die slecht zijn van aard

 

tot het ware geloof zal bekeren.

 

Als gij mijn woorden, hoge heren,

 

wilt involgen en waar maken

 

denk ik dat ge dan zult smaken

 

daarvoor een grote voldoening

 

bij het kiezen van de koning.

 

Daarop riepen alle edelen luid:

 

- Broeder, verklaar ons, leg ons uit

 

wie het koningschap verdient

 

en daarvoor onze dank geniet.

 

- Heren, zegt hij, ben ik een oen

 

om zo'n idiotie te doen?

 

Ik ben een broeder van een convent

 

die de geschiktste man niet kent.

 

Maar één zaak raad ik u aan,

 

om naar het parlement te gaan

 

waar iedereen zijn zeg zal hebben

 

en daar aan de raad kan voorleggen

 

de naam van een man wijs en handig

 

in oorlogsvoering en wetgeving,

 

waardoor hij waard is vorst te zijn.

 

Voor bidden is het nu geen tijd,

 

maar ik sta voor u bereid

 

om u aan het hof bij te staan.

 

De koning zegt: - Heer kapelaan,

 

gij zijt een zeer wijze broeder.

 

Daarom zeg ik: een groot loeder

 

is hij die u niet wil geloven.

 

En ik wil u hierbij beloven

 

dat ik u geheel zal vertrouwen

 

en u mijn stem zal toevertrouwen

 

en mijn macht zolang ik leef.

 

Dat is evenwel niet lang meer

 

ten aanzien van wat ik heb geleefd.

 

Deze woorden tot tranen bewogen

 

de kleine heren en de hoge.

 

Ze hebben dan een dag gekozen

 

waarop de vorst zou worden verkozen.

 

Afscheid van de vorst nam Reynaert

 

die met aandrang werd gevraagd

 

terug te komen op de Sinksen,

 

want men wil dat bij de stemming

 

hij zou zetelen in de raad.

 

Reynaert zei: - Heer, ik houd me klaar

 

om alles te doen tot uw dienst.

 

- Grote dank, broeder en vriend,

 

en ik vraag God dat in uwe gebeden

 

gij mij nimmer zult vergeten.

 

- Ik zal het doen, o goede heer.

 

De valsaards zijn teruggekeerd

 

en hebben zolang gemarcheerd

 

dat ze komen bij de kordeliers.

 

De jakobijnen vernamen 't nieuws

 

en ze waren niet bijster blij

 

met de hele aangelegenheid.

 

Nu wil ik Reynaert even laten

 

en niet verder over hem praten

 

want het verhaal dat ik berijm

 

gaat vooral over Ysegrijn.

 

Ik zal u hierbij dus verwoorden

 

met zo weinig mooglijk woorden

 

wat met Ysegrijn is geschied

 

toen hij de vos op de hei verliet.

 

 

 

Dat God, mijn steun en toeverlaat,

 

mij de eer geeft en mij toelaat

 

om eens het geluk te beleven

 

aan een concours deel te nemen

 

waar ware kunst krijgt kroon en lof.

 

Maar, waar? Aan 's konings hof

 

geven rijmelaars de toon

 

en worden prullaria bekroond.

 

Nog niet aanvaard en onbekend

 

is het jong en nieuw talent

 

op wie ik mijn hoop heb gesteld.

 

Aan hen geef ik het prijzengeld

 

en ken ik lof toe en de zege.

 

Maar ze worden doodgezwegen,

 

want had men hen gehoor gegeven

 

Rein had nooit de kroon gekregen.

 

Maar om zijn inzicht en talent

 

had ik hem de kroon toegekend

 

ondanks de felle tegenstand

 

de dag dat door de raad van 't land

 

iemand werd tot vorst gekroond

 

die sindsdien niet meer werd onttroond,

 

integendeel, hij kreeg in 't rijk

 

de steun van hen die machtig zijn,

 

van de meest geëerde onder hen

 

sedert de dood van graaf Willem,

 

de steen waarop ik uit trouw

 

mijn levenswerk steun en bouw.

 

Luister nu hoe 'k voor mijn werk

 

ging te werk met mijn onderwerp.

 

Ik heb voor u gesteld op rijm

 

de scheldpartijen tussen Rein

[p. 78]

 

en heer Ysegrijn, zijn kozijn.

 

Nu vertel ik u hoe Ysegrijn,

 

zich heeft gedragen, naar het schijnt.

 

Hij is naar vele verre streken

 

voor een tijd lang uitgeweken,

 

naar menig land ver overzee.

 

Wat kan ik hier nog aan toevoegen?

 

Hij ging alle prinsen daar bezoeken,

 

wat hun titel of rang mocht zijn:

 

graaf, hertog, koning van een rijk

 

die heersten over groot en klein

 

die op de een of andere wijs

 

van vier voeten voorzien zijn.

 

Hun namen ik hier volgen laat

 

in 't Latijn of de volkstaal,

 

want ik ben niet zo goed in talen

 

om al hun namen te vertalen.

 

Als ik sommige toch vertaal

 

is dat dienstig voor mijn verhaal.

 

'k Begin met Asinus, de ezel,

 

met A, 't begin van 't alfabet.

 

Aper, dat moet een varken zijn,

 

of misschien de ever of wild zwijn.

 

Aloy is een dier dat niet buigen kan

 

zijn poten, gelijk een olifant,

 

en die wanneer hij slapen moet

 

tegen een boom ondersteuning zoekt.

 

Anabula, dat is zeer straf,

 

is waarschijnlijk een giraf.

 

Alches, lijkt op een ezelin

 

met een vooruitstekende lip,

 

zodat dit ongelukkig dier

 

niet grazen kan, op geen manier.

 

Ana is een beest uit d'Oriënt,

 

dat in mijn buurt niemand kent.

 

Anuna dan, ook onbekend,

 

komt eveneens uit d'Oriënt.

 

Het is een hert dat is geboren

 

met zijn gal in bei zijn oren.

 

Die zes waren zeer strijdvaardig

 

en schaarden zich rond hun vaandrig.

 

Uit een and're hoek, ook tezamen,

 

toen naar de verzamelplaats kwamen:

 

Bubulus, een beest zonder gena,

 

de ruigste buffel uit Afrika.

 

De buffel Bonactus daarentegen

 

is de mensen zeer genegen.

 

Naast die twee buffels kwamen nog

 

Canis, wat Latijn is voor dog,

 

en Camelus, de kameel,

 

die hier niet weze verheeld,

 

Cama, die lijkt een gevlekte wolf,

 

is voorzeker een lynx of los;

 

Calopus zwom over d'Euphraat

 

- 'k weet niet over welk dier het gaat,

 

maar wel dat hij sterk is maar loom

 

en met zijn horens velt een boom.

 

Camelopredus, dat weet ik wel,

 

is wis de kameelpardel.

 

Hij arriveerde met Capra, de geit

 

en Capreolus of Rubicoprageit.

 

Cato toonde zich trots en fier.

 

Cato is een arcadisch dier

 

dat vuur spuwt - het is echt waar -

 

en als een varken is behaard.

 

Cefusa, met als voorpoten handen,

 

werd ooit gevangen in verre landen

 

om op te stappen in Caesars stoet

 

in Rome, gekooid zoals het moet.

 

Cervus het hert arriveerde daarna

 

en met hem het beest Chimaera.

 

Cirogrilus, het stekelzwijn,

 

bracht mee Cuniculus, het konijn.

 

Cricetus, die een eekhoorn is,

 

en Corocroces, een dier dat gewis

 

bij ons hyena wordt genoemd.

 

Dat dier is bekend en beroemd

 

omdat het angstaanjagend luid

 

imiteert ons stemgeluid.

 

Het heeft een snijtand zeer geducht

 

en is van de wolf en de hond de vrucht.

 

Dan kwam Catapleba, een wreed dier,

 

dat in de Nijl leeft van het wier,

 

met een zo dik hoofd dat wie 't ziet

 

een plotse dood voor ogen ziet,

 

en Demma, een soort van geitenbok,

 

met horens scherp als een wapenstok,

 

alsook Dammula, een damhert zo sterk

 

dat het zich uit alle strikken werkt.

 

Ze kwamen samen uit het bos.

 

Toen kwam Duran, de rinoceros,

 

aangestormd uit een Indisch land.

 

Is hij in 't nauw gedreven dan

 

evacueert Duran urine en stront

 

en verjaagt zo de wildste hond.

 

Maar Duran zou, naar het schijnt,

 

de mystieke eenhoorn kunnen zijn.

 

Bij hen voegt zich Daxus, de das,

[p. 79]

 

en ook de dikhuid Elephans.

 

Eale, een dier zo wonderbaar,

 

gelijkt zeer sterk op een zwart paard.

 

Het heeft van d'olifanten de staart

 

en een beweegbaar horenspaar

 

die hij apart gebruiken kan

 

als men hem lokt in de val,

 

en Hemcires, een ander dier

 

dat erg gelijkt op onze stier,

 

brachten Equicervus mede,

 

een hert zeer slank van leden

 

dat leeft in het Helleense land

 

maar alleen op 't vasteland.

 

Enkel het mannetje, dat is waar,

 

heeft een stevig horenspaar

 

en een staart gelijk een paard.

 

Hamtra, de hamster, en 't hermelijn

 

Erminius, fel in de strijd,

 

brachten krijgers mee, een grote groep,

 

en Furunculus, bij ons genoemd,

 

de wezel of vaak het fluwijn,

 

werd aangevoerd door Felijn.

 

Dan kroop manmoedig uit de grond

 

een beest genaamd Furion,

 

een dier vol wellust en zo geil

 

dat het maar leeft luttele tijd.

 

Ook veel krijgers brachten Feles,

 

de marter, en de bunzing Finges.

 

Hen voerden aan, sterk gewapend,

 

Glis, de sluwe zevenslaper,

 

en Gali, de vlugge mangoest,

 

die slangen aanvalt en uitroeit.

 

Voegden zich bij hen de genetkat

 

Geneta, en Guesses, de civetkat.

 

Toen zij Ibiches daar zagen,

 

en Ibidra en Istrix, zijn mage,

 

zij hen een handdruk gaven.

 

- Ibiches staat voor Ibex, de steenbok,

 

die leeft op de hoogste bergtop.

 

Ibidra is een hybride van ons zwijn

 

en van het wilde everzwijn.

 

Na hen kwam daar aangelopen

 

't stekelvarken op zijn korte poten;

 

in 't Latijn is Spinosus zijn naam

 

omdat zijn rug vol stekels staat.

 

Hyena arriveert in volle vaart,

 

met de hertog, heer Luipaard.

 

Lamia hield bij de hand Lazani

 

voor wie hij heeft consideratie.

 

Lamia is een zeer gevaarlijk dier;

 

't is de bloedzuigende vampier;

 

Lazani is zo'n bloeddorstig beest,

 

dat zelfs Nobel, de leeuw, hem vreest.

 

Wolfshond Licaon en Linx, de los,

 

voegden zich hand in hand bij 't gros.

 

Lupus, de wolf, dus Isegrijn,

 

zou met hen opgetrokken zijn.

 

Lucius, kruising van wolvin

 

en hond, is zeer agressief en driftig,

 

zodanig dat hij niemand vreest,

 

de mens niet, noch een ander beest.

 

Hij bracht mee zijn trotse eega,

 

de beeldschone Leucroceca,

 

ook de snelste van de beesten.

 

zij heeft van ezel en hert de leest en

 

de schoft, de poten van een leeuw

 

en de kop van een kameel.

 

De hertog, sinjeur Locusta

 

bracht mee Leoncofana

 

voor zijn verzet, al was hij klein,

 

helaas niet groter dan een konijn,

 

maar niettemin zeer gevreesd,

 

want wie hem raakt is er geweest.

 

Lepus en Lachta, die leeft tussen graven,

 

droegen haar volumineuze bagage.

 

Nobele ridders waren Lucer en Loter,

 

twee zeer vinnige visotters.

 

Klein was de escorte niet

 

van Mulus, 't wijfjesmuildier,

 

en van 't monster Monoceros,

 

de fel geharnaste rinoceros.

 

Molossus, d'herdershond, trouw dier,

 

met heel zijn clan en met veel zwier,

 

stak op zijn beurt over de rivier.

 

Mauricomorion vond zijn kameraad

 

Mantitora weer aan de Euphraat.

 

Beiden zijn van dezelfde clan

 

en vrezen mens noch olifant.

 

Zij hebben een dubbel tandenpaar

 

en van de schorpioen de staart.

 

Ook gelijken deze twee krijgers

 

op d'Indische koningstijger.

 

Zij zijn belust op mensenbloed

 

en doen zich daaraan tegoed.

 

Hun gebrul lijkt op 't geschetter

 

van een regiment trompetters.

 

Musquelibet werd, en met reden,

[p. 80]

 

door Mammonetus niet vergeten,

 

hij is de schone muskusgeit

 

op wie aap Mammonetus geilt.

 

Met veel lawaai en veel gerucht

 

kwam Migale met zijn zoon op zijn rug.

 

Even luidruchtig kwamen daarna

 

Kat Murilegus en wezel Mustela.

 

Mus, de muis, et earum genera

 

hadden zoveel plaats ingenomen

 

dat er niet was doorheen te komen.

 

Dat ondervond Neomon, de rat,

 

die op Onager, zijn muildier, zat

 

en er met moeite doorheen brak.

 

Onocentaurus had, zo werd gezeid,

 

de hele winter lang gereisd.

 

Orix en Oraflus, de giraf,

 

hebben 't schaap Ovis meegebracht.

 

Pardus, de luipaard, en de panter

 

Pantera kwamen net als d'andren

 

niet alleen, want Pirader,

 

Pegasus en Pilosus onder andere

 

deden veel stof opwaaien en zand.

 

Pegasus is zeer terrifiant.

 

Het is een sterk gehoornd paard

 

met breder vleugels dan d'adelaar

 

dat in Ethiopië leeft

 

en voor wie dier en mens beeft.

 

Pilosus is de wildeman

 

die men 't best vermijden kan.

 

Zijn bovenlijf is sterk en behaard,

 

hij is wild en onvervaard,

 

want die faun met een groot geslacht

 

heeft daarenboven ook veel macht.

 

Hij houdt van het ander geslacht,

 

van lekker eten en van wijn,

 

zoals er ook veel mensen zijn.

 

Maar als hij eenmaal is getemd,

 

dan is hij een aardige vent.

 

Pathio en Putorius, het stinkdier,

 

om te vechten kwamen hier.

 

Pathio, groot als een hond,

 

ziet rood in d'ondergaande zon.

 

Putorius zijn linkerpoten

 

zijn, 't is haast niet te geloven,

 

korter dan het rechterpaar.

 

Heen en weer rent onverdroten

 

Pirolus, die leeft alleen van noten.

 

Hij kruipt in der bomen hoogste kruin

 

met als roer zijn staartpluim.

 

Rangiver en Simia van 't apengeslacht

 

gedroegen zich - wie had dat gedacht -

 

zeer keurig en met veel fatsoen.

 

Met de Tigris had men te doen.

 

Rangiver, schuw en van weinig woorden,

 

is het rendier uit het noorden.

 

Taurus, de stier, en Bos, tezamen

 

geen aandacht voor de rangen namen.

 

De Indische buffel elk dier overtrof

 

met zijn horens en zijn trots.

 

Tramez, lijkend op een rood konijn,

 

komt aangerend van d'overzij,

 

met veel volk, zijn hele clan,

 

zodat niemand nog bewegen kan.

 

Tragelaphus, met vertakt gewei,

 

verscheen met Trogodita erbij.

 

Unicornus, de eenhoorn,

 

met zijn getorsadeerde hoorn,

 

verscheen met de mol Talpaert

 

die was gezeten op een paard.

 

Ursus, de beer, en Visontes, de bizon,

 

vroegen naar Reynaert, de baron.

 

En ook Urnis, het wilde beest,

 

vroeg naar het sluwe rosse beest.

 

Varius verscheen aan d'andere oever,

 

druk in gesprek met Zibo, dat loeder,

 

dat dier en mensen doet schrikken,

 

want het is een lijkenpikker.

 

Voor Zubrones scheelde het geen haar

 

of neergestort was zijn moe paard.

 

Maar hij is toch de laatste man

 

die ik hier vernoemen kan.

 

 

 

Toen allen zich hadden begeven

 

naar Quaburcht, het kwade leger,

 

waar de zieke vorst zich bevond,

 

wat op zijn gezicht te lezen stond

 

en uit zijn lijf sprak. Iedereen ging

 

zich aanmelden bij de koning.

 

Tot hem sprak d'hoogste in rang:

 

- Dat God die in de maagd Miriam

 

een menselijk lichaam aannam,

 

u weer een goede gezondheid geeft

 

en van uw ziekte u geneest.

 

Dat wensen al uw onderdanen.

 

- Heer Luipaard, zei de vorst in tranen,

 

ik wens ook u gezondheid toe.

 

Dan zweeg de vorst want hij was moe.

[p. 81]

 

Dan groette iedereen hem snel

 

en zegden: - Heer dat ge zijt onwel,

 

doet ons voortleven zonder moed.

 

- Heren, ik weet het al te goed

 

en ben u daar zeer dankbaar voor.

 

Ge hebt er ook redenen voor,

 

want zoals eenieder zeker weet,

 

ik soms met veel hartenpijn streed

 

om in mijn rijk onder de beesten

 

recht en vrede te doen heersen.

 

Ge zoudt het niet appreciëren

 

als ik zou heersen en regeren

 

als een perverse wildeman

 

of een gewetenloos tiran.

 

Nu moet ge kiezen een nieuwe vorst

 

want mijn leven wordt zeer kort.

 

Alles wat ik hier achterlaat

 

is een dood lichaam niet in staat

 

om recht te spreken en te dagen

 

wie u leed en last doet dragen.

 

Gij moet kiezen zonder dralen

 

een vorst op wie gij kunt verhalen

 

uw recht, want op het pinksterfeest

 

zal ik er zeker zijn geweest,

 

want of het u nu grieft en krenkt

 

geen baron onder u afwendt

 

de dood, die mij al dagen wenkt.

 

Als ze 's konings woorden vernemen

 

gaat menige baron aan 't wenen

 

en allen tonen groot verdriet

 

want ze zuchten veel en diep.

 

Velen hullen zich in de rouw.

 

Zij die het meest hem waren trouw

 

zegden: - Heer, zeer ongelukkig zijn

 

uw vrienden van heel uw rijk.

 

Als balsem verwachten wij azijn

 

en verschoten gal, o Koning,

 

in de plaats van zoete honing.

 

Wat er ook bestaan mag op aarde

 

er is niemand van uw waarde.

 

Zo treurden ze met veel fatsoen

 

over hun koning, de Lioen.

 

Zolang duurde hun treuren en klagen

 

dat eindelijk de dag kwam dagen

 

die als een term was vastgesteld.

 

En zie daar werd aan 't hof gemeld

 

dat Hermengard kwam aangesneld

 

de eega van Reynaert de vos.

 

In haar armen droeg ze trots

 

als een moeder Reynaerdel,

 

haar jongste en geliefdste welp,

 

die wel klein was, nog een kind,

 

maar voor zijn leeftijd al heel flink.

 

Zijn moeder bracht hem bij de hand

 

tot aan 's konings ledikant.

 

En zoals edellieden doen

 

groette zij hem met veel fatsoen

 

en zei: - Nobel, dat in Gods naam,

 

de vroegere kleuren van uw gelaat

 

gij weldra wedervinden moogt

 

als de goede God het gedoogt.

 

Wij zijn, heer vorst, naar hier gekomen

 

om te vervullen al uw dromen,

 

want terwijl hier wordt getreurd,

 

is er al heel wat gebeurd.

 

- Hoezo, edelvrouwe! En waarom

 

kwam uw man niet naar mijn hof?

 

- Koning, mijn man draagt een kort kleed

 

sinds hij gehoord heeft van uw leed,

 

van uw pijnen en uw kwelling.

 

Hij weet als ieder sterveling

 

dat wie geboren is moet sterven

 

en wie d'hemelse vreugd wil erven

 

verzaken moet aan 's werelds goed

 

en zondig leven mijden moet.

 

Hij zendt dus in zijn plaats zijn zoon

 

om mee te dingen naar uw troon.

 

- Zeer edele vorst, zegt Ysegrijn,

 

wil nu ook luisteren naar mij.

 

'k Heb gestreden menige strijd

 

voor het behoud van uw rijk,

 

sinds ik u de laatste keer zag,

 

gij die zieker wordt dag na dag.

 

Het is billijk dat ik verhaal

 

de grote trots en wrede taal

 

van Rein toen wij elkaar verlieten.

 

Daarover wil ik nu niet liegen.

 

Dan vertelde hij aan de koning

 

van de ster waarover toen ging

 

hun discussie zoals verteld,

 

hoe zij samen gingen op weg,

 

hoe hij in een strik kwam terecht

 

en hoe Reynaert hem verloste

 

ofschoon het hem veel moeite kostte

 

en welke straf de dorper liep

 

zoals geschreven staat in 't lied

 

en hoe hij aan Rein gaf de raad

[p. 82]

 

om naar 's konings hof te gaan

 

om aldaar te kunnen vernemen

 

of de ster al was verschenen.

 

- En ik kwam naar hier, edele hoogheid,

 

om te vertellen u naar waarheid,

 

opdat ge ingelicht zoudt zijn

 

hoe ik doorbracht al mijn tijd.

 

U had me, heer, opgedragen

 

om al uw vazallen te vragen

 

hierheen te komen, naar het hof.

 

Om te voldoen aan uw gebod,

 

heb ik mij goed voorbereid.

 

Ik doorkruiste heel uw rijk,

 

stak stromen over, nam heirwegen

 

en kwam op een dag Reynaert tegen,

 

die zoals ik al heb verteld,

 

mij haast was voorbijgesneld

 

om 't ontkomen aan de honden

 

die hem zeker niet grijpen konden.

 

Hij kwam naar mij, ik ging naar hem.

 

Dan, heer, met een gebroken stem

 

vertelde ik hem uw ziekte en leed

 

en waarom werden geconvoceerd

 

uw onderdanen, graaf en vazal

 

en de baronnen 't eerst van al.

 

Op 't einde van ons onderhoud,

 

spotte vos Reynaert met mijn trouw

 

en zei, als ik, heer Ysegrijn,

 

de nieuwe vorst zou willen zijn,

 

hij een goed middel kende om

 

mij te schenken het vorstendom,

 

als ik hem maar wou betrouwen

 

en zijn raad voor mij zou houden.

 

Dit voorstel bracht mij heel van streek.

 

Ik antwoordde: Heer Reynaert vergeet

 

vlug die scherts, want ik baal

 

van zo'n onheus en dwaas verhaal.

 

Weer spotte hij; ik raadde hem aan

 

tot kalmte en niet te ver te gaan.

 

Ik stond dan, heer koning, al gereed

 

om hem te grijpen bij zijn kleed,

 

maar hij greep me bij mijn benen

 

en bij de botten van mijn tenen.

 

- Ach, zuchtte Nobel, Ysegrijn

 

hoe kunt ge toch zo gluiperig zijn.

 

Hoe kan uw wrok op d'arme Rein

 

u toch brengen tot zoveel nijd.

 

Gij zult dan ook zonder protesteren

 

naar Reynaert gaan en met hem keren.

 

Vrouw Hermengard die daar stond

 

opende toen smekend haar mond.

 

- Ach, heer koning, heb medelijden.

 

Als mijn man hier zou verschijnen

 

dan zou baron Ysegrijne

 

zich wel hoeden om zo'n ijdele

 

woorden aan 't hof te gebruiken

 

en tegen Rein klachten te uiten,

 

die hem gewis zouden mishagen,

 

hem, zijn vrienden en zijn magen.

 

- Ach, mevrouw, zei Ysegrijn,

 

die zaak van u is zeer vilein

 

en tevens ongegrond en klein;

 

wat ge zegt is onvoorzichtig

 

en bovendien zo doorzichtig

 

dat ge zult krijgen uw bekomst

 

van uw woorden en uw komst.

 

Nobel, ondanks zijn ziekte, zei:

 

- Wat? Versta ik u wel Ysegrijn,

 

wilt gij voor mij en mijn raad

 

ruzie stichten en, erger, kwaad?

 

'k Beval u hier, in 't openbaar

 

om te gaan halen baron Reynaert

 

en ik zie dat gij bezig zijt

 

uw gal te spuwen en uw nijd

 

naar een Vrouwe van hoge rang

 

die mij trouw is al jaren lang.

 

Weet dat ik, uw heer en koning,

 

onbesuisd vind uw gedraging.

 

Voer uit wat ik u heb gezegd

 

en begeef u meteen op weg.

 

- Koning Nobel, ik wil niet gaan.

 

Zend iemand anders op de baan

 

stapvoets, in draf of in galop

 

want mij zint niet de manier waarop

 

gij al uw baronnen hier verlaat.

 

- Ach, zei de koning, wat voor een kwaad

 

en beledigend mens zijt gij.

 

Heer Luipaard, genoeg gebakkeleid,

 

bij u kom ik mijn zwakheid klagen.

 

Had ik mijn kracht van vroeger dagen,

 

Ysegrijn had geslikt de woorden

 

die we daarnet van hem hoorden.

 

Bij u, baron, maak ik mijn beklag.

 

De wolf verdient een strenge straf.

 

Maar de Luipaard, met een glimlach,

 

keerde zich van de koning af.

 

De koning zag dat geen van hen

[p. 83]

 

Reynaert brengen zou naar hem.

 

Hij zag de tijger die met een hand

 

leunde tegen zijn ledikant.

 

- Heer Tijger, wil mijn toevlucht zijn

 

en wreek mij op baron Ysegrijn.

 

Vroeger zou ik dit dispuut

 

gewroken hebben, resoluut.

 

De tijger trok zich terug en zei:

 

- Ik zou dwaas zijn als ik mij

 

zou verlaten op een stervend man

 

als het op een in volle leven kan,

 

want die zou mij heel terecht

 

kunnen dagen voor 't gerecht.

 

Wat dient er verder nog gezeid?

 

Geen enkele baron was bereid

 

de vorst te wreken want men zag

 

dat heer Lioen op sterven lag

 

en dat ontroven ging de dood

 

Nobel, de koning in grote nood,

 

aan de zorg en aan de hoede

 

van twee dienaars die hem behoedden

 

en die al zagen en vermoedden

 

dat geen wraak zou worden genomen.

 

Tegen de wolf werd niets ondernomen,

 

want de barons wilden voorkomen

 

dat als zij Ysegrijn dwarsboomden

 

zij voorzeker zouden verliezen

 

zijn stem bij de verkiezing.

 

En nochtans toen gebeurde het

 

dat Tibelijn kwam aan 's konings bed

 

en zei: - Heer, 't is onvoorstelbaar

 

dat gij die een groot koning waart

 

zoudt hebben geen enkele vriend

 

die hier nu de moed niet vindt

 

die uw eer en aanzien dient,

 

nu zo immens is, heer, uw nood

 

in het kwade uur van uw dood.

 

- Ach, vriend, ondank is 's werelds loon,

 

in de nood kent men zijn vrienden

 

als men ze wezenlijk kan vinden.

 

Toen mijn aanzien stevig was en groot

 

en mij iedereen zijn trouw aanbood,

 

en op het toppunt van mijn macht

 

mij iedereen zijn leengoed bracht,

 

toen ik overal werd geëerd,

 

hield men mij voor de grootste peer.

 

Deed iemand dan een stap verkeerd

 

hem werd meteen mores geleerd.

 

Maar nu ik door ziekte en pijn ben

 

overmand en lig te sterven in dit bed

 

en verlaten word als overschot,

 

slaat niemand acht op mijn gebod.

 

Integendeel, men laat begaan

 

en ziet mij met een spotlach aan.

 

Toen zei Tibelijn: - Heer Koning,

 

'k heb maar een kleine magenkring,

 

maar ik laat geen vriend kleineren

 

zonder heftig te riposteren,

 

tenminste als ik kan voorzien,

 

dat mij later geen kwaad geschiedt.

 

Nochtans, nu, voor een zaak van eer

 

wil ik wraak nemen deze keer

 

voor wat u aangedaan wordt, heer.

 

Dan met fel opgezette stekels,

 

gaf heer Tibelijn, de egel,

 

zijn vurige hengst de sporen

 

en drong met open muil naar voren.

 

Ysegrijn zag de baron komen

 

en dacht zijn aanval te ontkomen,

 

maar de stekels troffen zijn gelaat

 

met zoveel kracht, zo accuraat,

 

dat ze rond zijn muil stonden geplant.

 

Belijn chargeerde naderhand

 

en stootte de wolf met zoveel kracht

 

dat hij op zijn rug viel en men dacht

 

dat hij hem had omgebracht.

 

De wolf was zo toegetakeld,

 

dat hij authentieke kreten slakend

 

aan iedereen daardoor deed kond

 

dat gekomen was zijn laatste stond.

 

Alle omstanders riepen met één stem:

 

- Lieve heer Tibelijn, spaar hem,

 

hou ermee op, het kan volstaan,

 

ge hebt nu uw plicht voldaan.

 

D'egel is daarop ingegaan

 

en Ysegrijn is duizelig opgestaan.

 

Rond hem komen de kleine dieren

 

om zijn hergeboort te vieren.

 

Ze zegden hem: - Heer Ysegrijn,

 

vergeet het want de straf was klein.

 

Gij had een grote fout begaan,

 

toen gij, het hele hof ten overstaan,

 

door onze koning te blameren

 

en zijn bevelen te negeren

 

hebt gij hem misprijzen getoond.

 

Ga vlug nu waar vos Reynaert woont.

 

Toen Ysegrijn dit verzoek hoorde

 

antwoordde hij met weinig woorden

[p. 84]

 

en zwerend op zijn zielenheil,

 

dat hij niet weet waar Rein verblijft.

 

- Gij zult in Sint-Ferri, mijn waarde,

 

hem vinden, zei hem Hermengaarde.

 

Dan zonder woorden van protest,

 

sprong Ysegrijn al op zijn hengst

 

en langs heuvels en langs dalen

 

reed hij om Reynaert te halen

 

tot hij eindelijk gekomen was

 

in de hoger vernoemde stad.

 

Bij de paters jakobijnen

 

zocht zorgvuldig Ysegrijn

 

tot hij Reynaert had gevonden

 

en hij zei hem onomwonden

 

dat Nobel en zijn hof al dagen

 

naar zijn aanwezigheid uitzagen.

 

Trots bekeek Rein hem uit de hoogte

 

als hij spottend knipoogde

 

en zei: - Lieve broeder Ysegrijn,

 

ook ik heb een soeverein.

 

Ik zal morgen mijn muildier bestijgen

 

als ik de toelating kan krijgen.

 

Maar, beste frater Ysegrijn,

 

zeg mij waarom zo gekwetst zijn

 

uw lippen en 't vlees rond uw mond,

 

die 'k vroeger vond zo welgevormd?

 

- Rein, gij wilt altijd vlijmend zijn,

 

al zijt ge een leek of jakobijn.

 

- Ach, Ysegrijn, waarom antwoorden

 

met wrok en nijd en kwade woorden?

 

De vos verliet nu Ysegrijne

 

en ging naar de abt der jakobijnen.

 

Hij vertelde hem hoe de wolf

 

hem sommeerde te gaan naar 't hof

 

en dit op bevel van de koning.

 

- Wat is, broer Reynaert, uw beslissing,

 

vroeg pater abt, wilt gij gaan?

 

- Ja, pater abt, met u tesaam

 

- Om wat te doen en wat te zeggen?

 

- We moeten het zo aan boord leggen,

 

dat men zal haten d'onverlaten,

 

die zeggen dat ik maar vijf dagen

 

in 't convent ben ingetreden,

 

want als men het zou vernemen

 

dat ik naar 't hof al was gekomen

 

om me aan de zieke vorst te tonen,

 

dan zou men mij terecht misprijzen

 

en op mijn wangedrag mij wijzen,

 

want geen van mijn kameraden

 

konden mijn aanwezigheid raden

 

aan mijn gedrag noch aan mijn taal

 

noch aan een ander detail,

 

hoe nauwlettend z'er voor waakten

 

om Reynaert als vorst voor te dragen.

 

Maar als dat zich toch eens terecht

 

of voor velen onterecht

 

aan het hof zou realiseren,

 

dan zou u de wereld regeren,

 

u, pater, de hoogste jakobijn.

 

- Reynaert, wil men de top bereiken,

 

dan moet men eerst uit de vallei stijgen.

 

Laten we met kleine stappen gaan,

 

heel gewoon en langzaamaan.

 

Sedert gij werdt getonsureerd,

 

hebt ge mij al zoveel geleerd,

 

dat ik u weldra zal belonen

 

door u als vorst te laten kronen.

 

Beiden begeven zich op weg

 

en ze rusten niet onderweg

 

tot ze bij de plaats aankwamen

 

waar de baronnen vergaderd waren.

 

In de kamer van de koning

 

die was bekleed met lambrisering,

 

lieten de wachters hen binnengaan.

 

Voor de koning gingen nu staan

 

vader abt en frater Reynaert.

 

- Heer, dat God, die is geopenbaard

 

in drie personen, u stelle in staat

 

om te plegen een goede daad,

 

die elkeen zal applaudisseren

 

en u daarvoor altijd vereren.

 

- Heren, wees welkom en nader treed.

 

Broeder Reynaert, hoe zijt gij gekleed?

 

Draagt een baron zo'n kleed met recht?

 

- Ach, heer, uw vraag is zeer terecht.

 

Maar, vorst, wil ons eerst laten weten

 

de ziekte waaraan ge hebt geleden

 

en waaraan ge, helaas, nog lijdt.

 

Spreek ons over uw gezondheid.

 

- Baron Reynaert, zoals ik kan zien,

 

kan het u niet schelen, geen zier.

 

- Ach, Nobel, waarom zegt ge dat.

 

Is het niet uit rouw en meelij dat

 

ik heb aangetrokken deze pij.

 

- Heer, zei vader abt, wist gij, ach wist gij...

 

Vijf dagen geleden zo dunkt mij,

 

geraakte Rein zijn verstand kwijt.

 

Het is dus al een dag of vijf

[p. 85]

 

dat hij aantrok dit habijt.

 

Ja, sedert een vijftal dagen

 

zag men broeder Rein niet slapen,

 

al wat hij deed was de Heer bidden

 

u op te nemen in zijn midden

 

door de kracht van zijn genade.

 

Niets anders deden ook die dagen

 

al de broeders van 't convent

 

met aan hun hoofd hun president.

 

Dat God u neme in zijn bescherming,

 

wanneer uw ziel, edele koning,

 

uw zieke lichaam zal verlaten.

 

- Reynaert, kan geen hulp meer baten?

 

- Op niemand kunt ge u verlaten

 

op niemand, heer, noch op mij

 

of uw barbier, op niemand, tenzij

 

op Jezus Christus, Godes zoon,

 

die naast de Heer zit op de troon.

 

Alleen Hij kan u nog behoeden,

 

ofschoon we allen sterven moeten.

 

Daar ik uw dood niet kan verdragen,

 

doe 'k boete door die pij te dragen.

 

- Vlug, baronnen, kom tezamen

 

en verkies een koning met macht,

 

een koning goed voor ons geslacht,

 

want ik wil weten voor mijn dood

 

wie dragen zal mijn gouden kroon.

 

Daar ik als vorst heb d'eerste stem,

 

verklaar ik bewust en met klem,

 

tot mijn opvolger en erfgenaam

 

Tibelijn die mij voor mijn raad

 

heeft verdedigd en gewroken

 

en zich ook niet heeft verdoken

 

achter excuses, al is hij klein,

 

Tibelijn zal koning zijn.

 

Eer dan gij heren of uw magen,

 

kan hij kroon en scepter dragen.

 

Ik wil dat u allen ten overstaan

 

zweren en 't u goed doen verstaan.

 

Daarom, breng vlug uit uw stem

 

voor iemand anders dan voor hem.

 

Reynaert zegt: - Als ik u bidden mag,

 

zeg mij voor ik gerust vertrekken kan,

 

waarom uw voorkeur voor Tibelijn,

 

door niemand aanvaard naar 't mij schijnt?

 

- Baron Reynaert, vertrek gerust

 

en wees, bij God, niet ongerust.

 

Vraag aan de baronnen hier tezamen,

 

die zullen verklaren en beamen,

 

waarom naar d'egel mijn voorkeur gaat.

 

 

 

't Was op de dag van Hemelvaart

 

dat onenigheid was ontstaan

 

in Quaburcht, 't koninklijk paleis.

 

En uiterst talrijk waren zij,

 

zowel de kwaden als de goeden

 

die de stemming beïnvloedden.

 

Reynaert, goed ter spraak en onderlegd,

 

ging met veel branie en veel lef

 

voor zijn zieke koning staan

 

en ving als volgt te spreken aan.

 

- Heer Nobel, wil een kort moment

 

aandachtig luistren naar mijn stem.

 

- Goed, zei de vorst, ik ga akkoord,

 

van nu af aan hebt gij het woord.

 

- Waar is 't heer, dat niet lang geleden

 

ik in 't convent ben ingetreden

 

omdat ik oud ben en versleten

 

om met de hulp van zedige lieden

 

aan 't kwade tegenstand te bieden

 

en de mij nog toegemeten tijd

 

te werken aan mijn zaligheid.

 

Heer, ziehier mijn zoon, sterk en schoon,

 

staan voor uw koninklijke troon,

 

wijl ik oud en vermoeid, voortaan

 

ver van de wereld zal leven gaan,

 

een wereld die in vuil vergaat

 

en aan verraad ten ondergaat.

 

Heer, als ik om mij henen kijk

 

dan zie ik dat uw koninkrijk

 

een naarling als zijn koning krijgt,

 

een persoon vol haat en nijd,

 

wat mij bedroeft en niet verblijdt.

 

- Baron ook mij maakt dat niet blij.

 

Ga nu terug naar uw abdij.

 

Daarop de vos Reynaert recht springt,

 

en zijn habijt gooit op het grind

 

om in wapenrok te verschijnen

 

met als compeer zoon Renardijne,

 

waarover ik u heb verhaald.

 

Hij sprak luid en hij sprak klaar:

 

- Compeers en baronnen kom naderbij

 

en voer uit wat de koning zei,

 

bevelen die gij hebt gehoord.

 

Ik verzwijg hier elk wederwoord

 

dat gezegd werd en gehoord.

 

Op 't eind ging iedereen akkoord

[p. 86]

 

dat Ysegrijns naam werd geschrapt

 

omdat hij de vorst beledigd had.

 

Er werd ook overeengekomen,

 

dat, om Tibelijn eer te betonen

 

en ook aan 't witte ram Belijn

 

die zich wreekten op Ysegrijn

 

om 's konings eer te vrijwaren,

 

dat zij zouden kiezen tegader

 

in peis en vrede een wijs man

 

voor het vacante koningschap,

 

die evenwel niet kon zijn

 

het ram Belijn of Tibelijn.

 

Ze gingen akkoord en iedereen hing

 

zijn zegel aan het zegellint.

 

Daarvan waren uiterst tevreden

 

het wit schaap en ook de egel.

 

Ze kweten zich ernstig van hun taak

 

en samen hielden zij beraad.

 

De egel zei: Ik weet het niet,

 

wie gij, Belijn, als koning ziet.

 

- Wie mag voor u de koning zijn?

 

- Wel, op mijn eer: baron Ysegrijn,

 

die is van mij een goede vriend.

 

- Denkt gij dat hij het verdient

 

of spreekt gij uit genegenheid?

 

- Maar neen, ge moet niet bezorgd zijn.

 

Spreek gij eerst, maar wel naar waarheid.

 

- Voor mij is het Capra, de geit.

 

- Een groot koning zou dat zijn,

 

God in de hemel, spotte Tibelijn.

 

Waarheid zegt hij die beweert

 

dat dwaas is wie zichzelf negeert

 

als hij door anderen wordt geëerd,

 

wat dagelijks wordt geconstateerd.

 

Daaruit vloeit de leuke zedenles:

 

Belijn, ex re nomen habes.

 

Schaap zijt gij en schaap gij blijft

 

tot 't einde van uw levenstijd.

 

Maar zeg me nu, baron Belijn,

 

om welke reden, welk profijt

 

wilt gij tot vorst Capra de geit?

 

Hoe groot is haar intelligentie,

 

dat gij een koning in haar ziet?

 

Omdat ik klein ben, denk toch niet

 

dat ik volg uw redenering

 

en zal kiezen voor uw koning.

 

Wel neen, ze heeft weinig verstand

 

al is haar sikkebaard wel lang.

 

In een baard steekt geen verstand,

 

want als 't verstand zich zou bevinden

 

in baarden, dan zouden ook hinden

 

en geiten zeer verstandig zijn.

 

Uw argument, baron Belijn,

 

geeft u zeker geen gelijk.

 

Voor uw geluk hebt ge alles veil.

 

Ge denkt niet aan 't algemeen heil.

 

Alleen voor eigen welbehagen

 

wilt gij de koningstroon verlagen.

 

Capra heeft u in haar macht,

 

daarom wilt gij het rijk ontkracht.

 

- Wel, stel dan iemand anders voor,

 

antwoordde Belijn, die hierdoor

 

zijn felle wrok en woede toonde

 

die toen helaas in hem woonden

 

omdat zijn voorstel werd weerlegd.

 

- Welnu, heeft d'egel dan gezegd,

 

ik stel voor dat baron Rein

 

onze vorst en koning zou zijn,

 

want geen andere kandidaat

 

of wie dan ook is in staat

 

aan hem te kunnen ontkomen

 

al draagt hij de korte kap van Rome,

 

een tabbaard of zelfs een tuniek,

 

aan zijn gerecht ontsnapt men niet.

 

Daarom verlaat ik mij op hem.

 

Ik weet niet wat ge daar op zegt.

 

- Hoezo, mijn beste Tibelijn,

 

Dat kan toch maar een grapje zijn!

 

Werd Rein dan niet schuldig erkend

 

aan de verkrachting van Hersent?

 

En heeft hij niet al zijn buren

 

dikwijls gelegd in de luren?

 

En hen ook vaak onrecht aangedaan.

 

In hem woont meer nijd en verraad

 

dan in ons en in heel de raad.

 

- Arm schaap toch, wat beweert ge daar.

 

Als hij in 't kwade is bekwaam

 

dan kan hij 't ook in 't goede zijn.

 

Ik ken geen sterveling, heer Belijn,

 

belast met 't bestuur van een rijk

 

die zou waard zijn een florijn

 

als hij goed en kwaad niet kan scheiden.

 

Daarom, Belijn, blijf ik belijden:

 

een vorst moet kunnen onderscheiden

 

wat voor zijn land goed is of kwaad.

 

Weet dat de machtigen der aard

 

om de vrede te behouden

[p. 87]

 

kunnen de goeden van de stouten

 

goed onderscheiden van elkaar.

 

Laten we dus kiezen voor Reynaert,

 

want ik zie er geen, gewis,

 

die een betere kandidaat is.

 

Koning Nobel werd beledigd

 

en geen baron heeft hem verdedigd,

 

niemand, terwijl ik, de booswicht

 

heb gekwetst in zijn aangezicht

 

en gij, toen hij al was verslagen.

 

Uit wrok hebt gij hem geslagen

 

en hebt daar roem uit gesponnen

 

voor altijd bij de baronnen,

 

bij de goeden en bij de kwaden.

 

Daarom durf ik u hier vragen

 

om al dan niet met welbehagen,

 

toe te geven aan mijn verzoek.

 

- Weet, heer, dat ik alles zou doen

 

om uw vriend te zijn, daar gij gewis,

 

vol wijsheid zijt en vol kennis,

 

en gij zijt, heer, ook meer bezonnen

 

dan de meeste der baronnen.

 

't Is jammer als ge dood zoudt gaan

 

en spijtig is het ook voorwaar,

 

dat gij niet sterker zijt fysiek

 

en ook op financieel gebied,

 

want groter zou dan zijn uw macht.

 

We gaan naar de vorst die ons wacht

 

om hem eindelijk mee te delen,

 

wie met niemand de troon zal delen,

 

van de nieuwe koning de naam,

 

die ons regeren zal voortaan.

 

- Goed gesproken, zei Tibelijn.

 

Weet dat ik steeds voor u zal zijn.

 

U maak ik van de wereld heerser

 

en van het koninkrijk de meester.

 

Geen lange psalm kon worden gezongen

 

eer zij voor de koning stonden.

 

Daar was het stil een hele tijd

 

want daar is niemand - 't is de waarheid -

 

die niet hoopt, die niet verwacht

 

meer te verkrijgen dan hij dacht.

 

Daarom denk ik dat geen woord

 

hier gezegd werd of gehoord,

 

zelfs niet door de groten onder hen.

 

Niemand van hen verhief zijn stem.

 

Dan gingen ze van hoog tot lage

 

op banken zitten en op schragen.

 

Tot de koning sprak Tibelijn

 

die vergezeld was van Belijn.

 

- Heer koning, wil ons verlenen

 

uw aandacht en van ons vernemen

 

wie uw opvolger zal zijn.

 

We hebben, ik en heer Belijn,

 

tezamen een akkoord bereikt.

 

Koning, ondanks ons klein verstand,

 

zijn we gekomen tot een bestand.

 

Na overleg en goed bezonnen

 

hebben wij onder uw baronnen

 

gekozen een koning, o Nobel.

 

Die keus bij voorbaat met ons zegel

 

werd door ons beiden bekrachtigd,

 

zodat geen verzet, klein of krachtig

 

door de raadslieden uiteraard

 

kan worden toegestaan of aanvaard.

 

Maar toch willen we eerst nog vragen

 

of het uw baronnen zou behagen

 

zonder verwijl nu te beamen

 

dat ik de zuivere waarheid zeg

 

en als iemand komt in verzet,

 

dat hij nu bezwaar aantekent

 

alvorens wordt de naam bekend.

 

Toen riepen allen als een stem,

 

dat zij akkoord gingen met hem:

 

- Heer Tibelijn en gij, Belijn,

 

spreek ons toe in volle vrijheid,

 

want wij hebben u al gezegd

 

en daarbij de eed afgelegd,

 

niet aan te vechten uw besluit

 

en dat voeren wij nu uit.

 

Onder ons zal er niemand zijn,

 

die weigeren zal, heer Tibelijn.

 

- Eerwaarde, toen de egel zei,

 

kom wat dichter naderbij.

 

Ten overstaan van iedereen

 

vragen wij u welgemeend,

 

dat gij de nieuwe vorst presenteert

 

en hem ook uw zegen geeft,

 

de lieve Here God ter ere

 

en tot profijt van al de heren.

 

Hij zei: - Dat God gezegend zij,

 

dat zijn genade ruste op mij.

 

Maar laat de baronnen en hun magen

 

u duidelijk naar de naam vragen.

 

Allen vroegen het hem luidruchtig

 

en luisterden daarna aandachtig.

 

Toen men de naam had gehoord,

 

viel er stilte, men zei geen woord.

[p. 88]

 

Wanneer pater abt had vernomen

 

dat Rein tot koning was gekozen,

 

hij niet onder de indruk kwam

 

voordat hij van Tibelijn vernam

 

de redenen van hun besluit.

 

Tibelijn legde het zo goed uit

 

met argumenten en decretalen

 

en veel juridische citaten,

 

dat rechtvaardig was hun keus

 

en in 't geheel niet pernicieus

 

dat Reynaert tot vorst werd gezegend.

 

Maar de anderen daarentegen

 

die zich slecht zagen bejegend

 

en die nog minder dan een hond

 

verdienden het opgelopen affront

 

uiteindelijk toch accepteerden

 

zij de keus en approuveerden,

 

dat ze verloren, door die hoon,

 

alle rechten op de troon.

 

Die gedachte deed hen bewegen

 

om Rein de titel te geven,

 

al was de vos niet aangewezen,

 

daar hij aan 't hof niet was verschenen.

 

Hij werd niettemin gerekend

 

onder de integere lieden

 

die alom ontzag genieten.

 

En vader abt heeft dan verklaard

 

waarom gekozen werd Reynaert.

 

Zo werd de vos dan de machtigste,

 

de moedigste en de dapperste,

 

de wijste en de virielste

 

en bovendien de subtielste

 

om uit te voeren project en plan.

 

Toen vader abt alles gehoord had,

 

dankte hij God diep in zijn hart

 

voor 't eerbetoon aan broeder Reynaert,

 

want het zou moeilijk zijn en hard

 

om nog te houden in de hand

 

hun aller broeder, de sluwe hals

 

die nu hun imperator was.

 

Luister nu wat de pater sprak

 

en wat hij te verklaren had

 

en hoe hij handig met praatjes

 

goed gevuld kreeg al de gaatjes.

 

- Heren, ik zou het niet verdragen

 

dat mijn woord u zou mishagen

 

en aan de raad en aan het hof

 

niet zou brengen eer ende lof.

 

Nochtans blijft het pertinent

 

dat men nooit d'instemming kent

 

van iedereen die kiest en stemt.

 

Daarvoor bestaat een goede reden:

 

verjagen doen de goede zeden

 

en bovendien de goede daden

 

uit 't paradijs al de wandaden;

 

op aarde komt men allerwegen

 

die goede ommekeer vaak tegen.

 

Maar hier ligt alles ondersteboven

 

zoals trouwens aan alle hoven.

 

Men handelt uit hebzucht en begeert

 

want het doel - dat wordt geleerd -

 

heiligt de middelen van het kwaad

 

en, zoals het meestal gaat,

 

gaan tenonder dader en doel.

 

Er is dus niets anders te doen

 

dan te bidden de ware Koning,

 

dat hij me schenkt bezinning

 

en mij de woorden inspireert

 

waaruit iedereen dan leert

 

het goede te doen t'allenkant

 

en dat over het hele land.

 

Heer Reynaert, nobele persoon,

 

ontvang hierbij de koningskroon

 

uit naam van d'egel Tibelijn

 

en tevens van het ram, Belijn,

 

want ook voor hem zijt ge loyaal

 

en van de vorst trouwe vazaal,

 

die gij grootmoedig hebt gediend

 

als uw heer en als uw vriend.

 

Aanvaard nu ook zijn koningschap

 

want ge hebt in ware vriendschap

 

hem gesteund op zijn lijdensweg

 

met zoveel inzicht en overleg

 

en voor hem d'hemel opengezet

 

door uw vasten en uw gebed,

 

zodat de Heer hem opnemen zal

 

in zijn paradijselijk dal

 

als hij eindelijk verlaten gaat

 

deze wereld van duivels kwaad.

 

Dit kon men immers goed vaststellen

 

toen hij de haren wou uittrekken

 

van Hermengarde in Malpertuis.

 

Die gebeurtenis haal ik uit

 

het decreet waarvoor de baronnen,

 

waren en nog zijn, denk ik, gewonnen.

 

Ze hebben geen hand uitgestoken

 

en zo bleef Nobel ongewroken.

 

Ze worden dan ook naar de wet

[p. 89]

 

uit het koningschap gezet.

 

Baron Reynaert daarentegen

 

die aan 't hof niet was aanwezig

 

toen de vernedering en de smaad

 

de lioen werd aangedaan

 

door hen die ik acht onwijs,

 

verdient de kroon van 't koninkrijk.

 

Maar dat is niet de enige reden

 

waarom als vorst hij mag aantreden.

 

Hij is waarlijk op elk domein

 

de verstandigste paladijn.

 

Geen mensenkind ook is in staat

 

hem aan te doen enig kwaad

 

en alles door hem ondernomen

 

is tot een goed einde gekomen.

 

Het is billijk dat zo'n persoon

 

de scepter krijgt en draagt de kroon.

 

Het is daarom, begrijp het goed,

 

dat ge vos Reynaert kronen moet.

 

Ga dan recht staan en in houding

 

en kroon hem als uw heer en koning.

 

Toen ze die toespraak hadden gehoord,

 

waren hof en koning zeer bekoord.

 

Ze sprongen recht met uitzondering

 

van Nobel, de zieke koning.

 

Ze grepen Reynaert vrolijk vast,

 

die toonde dat hij niet gediend was

 

met de keuze van de raad.

 

- Heren, denkt gij dat ik het waag

 

mij door u te laten kronen

 

als nog in leven is de koning?

 

D'enige kroon die 'k ambieer

 

is deze die mijn bisschop geeft.

 

- Hoezo, zei daarop de luipaard,

 

weigert gij de kroon, Reynaert?

 

Voorzeker, op mijn erewoord,

 

als vorst Lioen niet gaat akkoord.

 

De koning is nog oppermachtig,

 

ik wil dat hij uw keus bekrachtigt.

 

De koning kan niet langer zwijgen

 

en hij spreekt dan traag en hijgend:

 

- Reynaert, Reynaert, slechts een woord.

 

Gij hebt herhaaldelijk gehoord

 

dat mijn voltallig parlement

 

u mijn kroon heeft voorbestemd

 

als ge uit genegenheid voor mij

 

een rechtvaardig vorst wilt zijn.

 

- Heer Nobel, wees daar zeker van!

 

Het hof juicht nu zoveel het kan;

 

de machtigen - tegen hun zin -

 

steken Reynaert de hoogte in

 

en naar de kerk brengen zij hem

 

en doen hem zweren het serment

 

ten aanschijn van al de heiligen,

 

dat hij de kroon nooit zal ontheiligen,

 

maar verdedigen te allen tijde.

 

Dat zweert vlug de pas gewijde,

 

en hij zou ook hebben gezworen

 

alles wat ze maar wilden horen.

 

De kroon op het hoofd van Reynaert

 

plaatsten Ysegrijn en luipaard,

 

en daarbij hielp hen de los,

 

want die voorzag wat met de vos

 

veranderen zou in 't koninkrijk.

 

Hij had daarop een klare kijk.

 

Dan klonken weer van heel de groep

 

ovaties en hoerageroep

 

waarin hoge heren 't voortouw namen,

 

terwijl de kleine erfgenamen

 

zich gingen mengen onder hen

 

maar niet verhieven hunne stem.

 

Tibelijn die uitgelaten deed

 

stak met zijn stekels iedereen

 

en trachtte bij de vorst te komen

 

om zijn genegenheid te tonen,

 

maar ook opdat Reynaert zou weten

 

hoe goed hij zich had gekweten

 

van de hem opgedragen taak.

 

Maar velen waren op hem kwaad

 

omdat hij hen onverdroten

 

met zijn stekels bleef bestoken.

 

En ook Reynaert was het beu

 

en zei: - Gooi die vlegel aan de deur.

 

Ik wil in mijn buurt geen stekelaar,

 

en ook geen naïef ram of schaap,

 

want ze zijn lastig en vervelend.

 

Schapen, dat is algemeen bekend,

 

zijn hardleers bij het leren.

 

Ik wil ze uit mij hof dus weren.

 

En wat betreft heer stekelhaar

 

die schaamteloos, in 't openbaar,

 

hier uithangt de onnozelaar

 

en dat doet met mooie zinnen

 

om mijn genegenheid te winnen,

 

dat hij maar goed oplet, zoniet...

 

want als ik uit mijn krammen schiet

 

zou hij het zich kunnen beklagen

[p. 90]

 

dat hij wist mij te mishagen.

 

En omdat ik niet ben gesteld

 

op 't schaap noch op stekelig geweld,

 

worden ze aan de deur gezet.

 

Volgens de natuurlijke wet

 

was Ysegrijn nabij getreden

 

en had de egel vastgegrepen

 

om hem te gooien uit de zaal.

 

Maar zonder woorden of omhaal,

 

liep deze vlug naar Nobel toe

 

die zieker was en stervensmoe.

 

- Nobel, zei hij, ik kom mij beklagen

 

en gerechtigheid u vragen

 

voor het onrecht en de schade,

 

de ondank en al het kwade

 

mij door Reynaert aangedaan

 

die ik tot koning had gemaakt

 

en die zo vilein is opgetreden

 

door mij uit zijn hof te weren.

 

- Vriend, zei de vorst, het spijt me zeer,

 

maar ik zeg u tot zijn verweer

 

dat hij niet meer dezelfde is

 

nu hij tot vorst verkozen is.

 

Reynaert weet wat hem te doen staat.

 

Weet dat ik mij niet meer inlaat

 

met de zaken van het land,

 

ik zal door ziekte overmand

 

nog alleen met mezelf bezig zijn

 

en dat vraagt al mijn kracht en brein.

 

Wie schenkt een hoge positie

 

lere uit die situatie.

 

Hij zal de gevolgen ervan dragen

 

en zichzelf moeten verlagen.

 

Dat is precies wat heeft verklaard

 

over u beiden, de vos Reynaert.

 

 

 

Hier nu vertelt ons het verhaal

 

dat Pinksteren viel 's anderendaags,

 

daarom hield iedereen zich ook

 

aan Reynaerts zijde bij de troon.

 

Men groette hem als een onderdaan

 

en bood hem ook geschenken aan.

 

Zij die hem geschenken aandroegen

 

smeekten hem in dezer voege:

 

- Heer koning, wat zijn uw bevelen?

 

'k Geloof niet dat ooit zoveel juwelen

 

aan de koning werden gegeven.

 

Hij nam echter geen geschenk aan,

 

maar Renardijn, zijn oudste zoon,

 

en Hermengard zonder schroom

 

namen die vele geschenken aan.

 

Koning Reynaert dankte minzaam

 

voor de grote eer hem aangedaan.

 

Onverwijld benoemde de vorst

 

heer luipaard tot baljuw en drost

 

om recht te spreken lijk 't hem behaagt.

 

Grote verantwoordelijkheid draagt

 

hij als de meester van 't paleis.

 

Daarna benoemt Rein op eendere wijs

 

de tijger tot zijn kamerheer;

 

Dat was voor hem een grote eer.

 

De trage olifant kreeg als take

 

de toegangsdeur te bewaken

 

vooral de dag van grote feesten

 

toen er toeloop was van beesten.

 

De buffel die kloek was en sterk

 

ging als deurwachter aan het werk

 

om buiten te houden de lieden

 

die zonder geschenken zich aanbieden.

 

Simia en Pirolus werden

 

aangesteld als wijnschenkers.

 

Rangiver en sinjeur Talpa dan

 

zwaaiden met pollepel en pan.

 

Ursus, de beer, toen zeer diep boog

 

omdat hij zou instaan voor het brood.

 

Taurus en Aper werden boden

 

en 's rijks gezanten daarenboven.

 

Wat wenst ge dat ik nog vertel?

 

Het paleis van koning Nobel

 

kreeg - en dat was zo gebeurd -

 

een grondige opknapbeurt

 

en werd zo met Hemelvaart

 

het hof van koning Vos Reynaert.

 

Toen iedereen was aangesteld

 

stonden nog niet opgesteld

 

de tafels al was het al laat.

 

Er werd dan ook niet meer gedraald.

 

Toen de vorst was neergezeten

 

begon ook het hele hof te eten.

 

Ysegrijn was de beste hoveling

 

want hij bediende eerst de koning.

 

Wie hier aanschouwd had en gezien

 

de knechten en andere lien

 

aanbrengen eten in overvloed

 

had gehad een goed gevoel.

 

Vader abt op d'ereplaats gezeten

 

had het dankwoord al gebeden

 

toen hij zei: - Lieve heer en vorst,

[p. 91]

 

al deze schalen van goed eten vol,

 

zijn een belediging voor God.

 

- Vader abt, antwoordde de koning,

 

u wist het toch dat ik ging

 

opnieuw inrichten het paleis

 

op een zeer radicale wijs,

 

want vaak bij voltallig parlement

 

heeft men hier honger gekend.

 

Om 't even wie het zal betalen

 

zal men nu goed middagmalen

 

en zijn honger stillen elke dag

 

alsof het steeds feestzitting was.

 

Ik zal op dat punt houden mijn rang

 

als d'eerste burger van dit land.

 

De koning toonde zich charmant,

 

maar vader abt van zijn kant

 

toonde zich vijandig en slecht

 

zelfs bij het heerlijkste gerecht.

 

Hij toonde zelfs zijn slecht humeur

 

tegen de administrateur

 

die zo goed leidde het feest.

 

Ze aten en dronken om ter meest

 

tot de twee aalmoezeniers

 

een einde maakten aan 't plezier.

 

Ze lieten de nappen wegnemen

 

en nadien ook de tafelkleden;

 

dan werden de tafels weggenomen.

 

En kijk, daar ziet men al aankomen

 

de edele Timer, de harp aan de hand.

 

Hij speelt niet als een dorpsmuzikant.

 

Hij zong een lied dat iedereen beviel,

 

maar hij begon te hoog en viel

 

uit de toon. 't Was niet om aan te horen

 

dat geschetter in aller oren.

 

Het lied mishaagde de Lioen,

 

die was zijn doodsgebed aan het doen.

 

Hij vroeg hem naar de kerk te dragen

 

daar hij 't niet langer kon verdragen.

 

Men deed het en een tijd nadien

 

zong men devootlijk de vigiliën.

 

's Avonds kwam iedereen naar de zaal

 

voor een overvloedig avondmaal.

 

Toen zij hoorden hoe Tibelijn

 

en het edele schaap Belijn

 

van honger schreeuwden om medelij,

 

zette niemand een stap opzij.

 

De tafels werden niet klaar gezet

 

omdat Rein ging naar de kerk.

 

't Avondmaal ging elkeen voorbij

 

en een boosaardig dienaar zei:

 

- Men beval mij u mee te delen

 

dat men vanavond niet zou eten.

 

Daarom ging iedereen boos naar huis.

 

Wat kan ik nog zeggen tot besluit?

 

De nacht viel, de dag doofde uit.

 

De volgende dag stierf d'oude koning,

 

zo hadden Trots en Nijd het gewild,

 

zij die voeren naar de dood

 

de stervelingen klein en groot.

 

Lust en Hoogmoed en Renardije

 

behoeden de slechten en doen lijden

 

tot in de dood de brave ziel.

 

Het is wat aan Nobel geviel,

 

een der edelste die er waren.

 

Hij moest dus de dood ervaren,

 

worden gekist en dan begraven,

 

want voor geen goud of tienden

 

of voorspraak van magen of vrienden

 

kon hij aan de dood ontgaan.

 

Zo gebeurde het. Zo is heengegaan,

 

Nobel, de goede koning Lioen.

 

En dat gebeurde door toedoen

 

van hem die van begin af aan

 

- zoals ik trouwens heb verhaald -

 

steeds wou klimmen hogerop

 

om te staan eens aan de top.

 

En hij slaagde in zijn opzet

 

door geluk en eigen inzet.

 

Deze opgang bracht onheil hen

 

die op hem uitbrachten hun stem.

 

Zij moesten als eersten betalen

 

zoals ik het u mocht verhalen.

 

Veel anderen kenden narigheid,

 

als het boek zegt de waarheid

 

dat ik gevolgd heb en verder zal

 

verhalen in ieder geval.

 

Maar voor ik eindelijk besluit

 

vertel ik nog d'eerste jaren uit

 

zijn regering en heerschappij

 

en dan is het gedaan voor mij.

 

 

 

Maar ik moet nu eerst vertellen

 

hoe Reynaert - hij vare ter helle -

 

zijn slot Malrepair heeft verlaten.

 

Toen koning Lioen was begraven,

 

stelde hij iedere prins gerust

 

en verleende daarna gunst

 

na gunst aan baronnen en graven,

[p. 92]

 

maar niets schonk hij aan de laten,

 

geen goud of zilver, zelfs geen lood

 

hij aan d'arme lieden bood,

 

geen trekdier, geen paard of ezel,

 

geen kleed of laken, zelfs geen schoeisel.

 

Ver van mij u te bedriegen

 

of zelfs maar te beliegen:

 

nooit was er zo'n slechte koning

 

als Reynaert was na zijn kroning.

 

Van Malrepair is hij vertrokken

 

en in Grenomenil ingetrokken

 

een van zijn talrijke sloten.

 

Op een morgen, ongenodigd,

 

zijn 't schaap en d'egel aangekomen,

 

van wie ik eerder heb gesproken.

 

Zij verhieven hun stem zeer hoge.

 

- Ach, heer koning, wil ons aanhoren.

 

Rein was niet hautain maar genegen

 

en toch hield hij hen even tegen.

 

- Waarover gaat het? - Wil 't vernemen,

 

edele koning, sprak de egel.

 

Als we gekomen zijn vandage

 

is 't niet om een gunst te vragen,

 

maar veeleer om aan te klagen

 

't onrecht door u ons aangedaan.

 

- Hoezo, u onrecht aangedaan?

 

Meen niet dat ik u kan anders maken

 

dan God die u heeft geschapen,

 

gevormd heeft en geboetseerd

 

zoals onze religie het leert,

 

d'een als schaap, d'ander als egel,

 

als twee huiselijke wezens,

 

waaraan men niets heeft of niet veel.

 

Denkt gij, heren, het tegendeel?

 

Dat ik aan u mijn koningschap

 

te danken heb? Ja? Denkt ge dat?

 

Hoe dwaas en stom zijt ge allebei,

 

die mij dat verwijten durft? Mij!

 

Denkt gij dat een dronken vink

 

geen dissonante noten zingt?

 

Van de ijdele en domme bever

 

wil ik u de verklaring geven

 

dat hij u goedschiks in zijn leven

 

u iets zal ten geschenke geven.

 

Daarop vertrok hij en zij bleven

 

die hem geen antwoord konden geven.

 

Castor de bever hield hen tegen.

 

Hij had 's konings bevel gehoord

 

en hij gaf hen als antwoord:

 

- Als ge de vorst goed hebt verstaan,

 

is hij bedriegerij toegedaan.

 

Wat er nu ook moge gebeuren,

 

mij zal die raad altijd heugen,

 

want 't is een slechte raadgeving

 

die gegeven heeft de koning:

 

geen boete te doen voor zijn gebreken

 

maar wraak te nemen en zich wreken.

 

Geen rechten hebt ge in de regel

 

als ge niet meer zijt dan een egel

 

of een schaap in de bergerie.

 

De vorst heeft het niet slecht gezien

 

als hij u houdt voor wat ge zijt:

 

mensen vol onderdanigheid;

 

dat komt hem goed uit bovendien,

 

want anders zou geen recht geschieden

 

onderworpen aan zijn bevel.

 

Wees dus tevree met wat ge hebt

 

want ge zult niet meer ontvangen.

 

Hebt ge toch een ander verlangen,

 

ga in op wat hij heeft beloofd

 

want Reynaert staat nu aan het hoofd

 

en onder geen omstandigheid

 

raakt hij zijn oude listen kwijt.

 

Daarom houd ik u voor onwijs

 

om zo onderdanig te zijn

 

en daardoor verplicht te zijn

 

een beroep te doen op zijn goedheid.

 

Zo luiden mijn advies en reden

 

opdat ge leven zoudt in vrede.

 

Dan is de bever weggegaan,

 

met d'anderen vlug achter hem aan.

 

Ze deden wat een reiziger doet

 

die ergens op tijd aankomen moet.

 

Alleen de egel en het schaap

 

bleven achter stomverbaasd

 

en erg belachelijk gemaakt.

 

En zo kwam het dat Stekelaar

 

uiteindelijk wist zonneklaar

 

dat slecht was de vorst Reynaert,

 

rebels, verrader, deloyaal.

 

Toch koos hij hem tot hoofd van 't rijk

 

om hem slaafs terwille te zijn

 

en werd daar niet voor beloond

 

zoals ge hierboven hebt gehoord;

 

hij werd zelfs harteloos verlaten

 

en door d'andren achtergelaten.

 

Daar konden alleen profijt bij vinden

 

zij die slechts misprijzen verdienden.

[p. 93]

 

En hij van wie ik naar waarheid

 

zoveel kwaad al heb gezeid,

 

Reynaert, reed in groot gezelschap

 

recht op Grenomenil af.

 

Daar liet hij wekenlang werken

 

om zijn kasteel te versterken.

 

Nadien reisde hij overzee

 

naar Solyma d'heilige stee.

 

Men zegt dat hij op 't Heilig Graf

 

offrandes bracht en geschenken gaf.

 

Alvorens Reynaert terug wegging

 

kende men hem als woesteling

 

- dit is geen onzin, gein of grap -

 

over 't hele Oosten, overal.

 

De verraders waren in hun sas

 

omdat ze wisten dat Reynaert

 

hen als raadslui had aanvaard

 

en vrienden van hen had gemaakt

 

om hun lasterlijke ergernis.

 

Bovendien, als ik mij niet vergis,

 

hield hij van kwaadspreken, gewis,

 

om hun geroddel over 't rijk.

 

Hij hield van wie door zijn gevlij

 

en laster hem aan 't lachen bracht.

 

Wie door laster schade toebracht

 

was een man die hem beviel

 

en van wie hij danig hield.

 

Wat verder verteld? Een scheve neus

 

maakt elk gezicht heel curieus.

 

Vorst Reynaert liet overal weten

 

in Galilea en andere streken,

 

dat blauw linnen niet paars is,

 

dat een leugen steeds onwaar is,

 

dat afgunst jaloersheid wekt

 

en dat sluwheid is geen spel,

 

dat een bontmuts geen hoed is

 

en een schrijn ook geen hoes is

 

en een tabbaard evenmin.

 

Nog andere zulke dwaasheden

 

liet hij omroepen in de steden.

 

Heel wat wetten en dekreten

 

liet Reynaert de bevolking weten

 

voor hij zijn koninklijk gebied

 

voor enkele maanden verliet.

 

En hij is rechtstreeks gereden

 

naar Toledo, de vurige stede

 

waar men hem meteen herkend had

 

daar hij er vroeger al geweest was.

 

Een hele winter en een zomer

 

leerde hij er magie en tovren.

 

Er was geen klerk in heel Frankrijk

 

die zoveel kende van toverij.

 

In toverkunst en hekserij

 

was geen mens aan hem gelijk.

 

Wat verder nog? Bij zijn terugkeer

 

wist hij veel meer dan iedereen.

 

Langs valleien, over stromen

 

is hij met zijn hof teruggekomen

 

naar het zoete land Frankrijk.

 

Ze zijn gegaan recht naar Parijs

 

waar hij meteen werd aanvaard

 

door klerken en doctors en onthaald

 

door de vorst met een parade

 

die verzocht had om een bijdrage

 

aan elke rijke onderdaan.

 

Wie met het koninkrijk was begaan

 

ging voor Reynaert naar Parijs

 

waar werd gefeest; aan arm en rijk

 

bood de vos een mooi geschenk aan.

 

Zijn reputatie en zijn faam

 

waren hem vooraf gegaan,

 

zo dat de edelen van 't land

 

volgden zijn rijke levenstrant.

 

Zij hadden zelfs aan hun banieren

 

om vos Reynaert te plezieren

 

linten en strikjes vastgebonden

 

en geen enkele der baronnen

 

die niet navolgde de rage

 

zich naar zijn mode te gedragen

 

die over het hele Franse rijk

 

al door Reynaert was verspreid.

 

Wat verder nog gezegd? Zijn faam

 

verspreidde zich over de hele aard.

 

Tot zelfs in de pauselijke staat

 

werd vorst Reynaert geëerd

 

en boven iedereen vereerd

 

om zijn verstand, sluwheid en streken

 

en zijn maniertjes en zijn knepen.

 

Zoveel bastaarden als hij

 

maakte geen koning in zijn rijk.

 

Er was geen recht, er was geen wet

 

of hij had ze opzij gezet

 

want hij kon het zo goed zeggen

 

en de slechtste wet uitleggen

 

dat ze zoet werd en plezant

 

en aanvaard door heel het land.

 

Denk nu niet dat ik hier lieg,

 

of u misleid of u bedrieg,

[p. 94]

 

neen de kern der bedriegerij

 

staat in een wettekst die misleidt,

 

een passus die als volgt vangt aan:

 

het heeft geen of weinig belang

 

waar men u met leugens vangt.

 

En op een andere plaats staat nog

 

wat dat standpunt staaft als volgt:

 

zonder protest onderwerp ik mij

 

aan wie een berg noemt een vallei

 

en daarvoor door allen wordt geëerd.

 

De paus ook was zo geïntrigeerd

 

door Reynaert dat hij hem liet halen

 

op aanraden van zijn kardinalen.

 

Wat verder verteld? In groot ornaat

 

kwam de pauselijke heraut naar

 

Parijs. Hij was niet verbouwereerd

 

en vond de koning die verbleef

 

in 't convent der dominicanen.

 

Toen hij met broeders franciscanen

 

een huldemis had bijgewoond

 

waardoor de vorst had aangetoond

 

dat hij welkom was, toen werd gegeven

 

aan Reynaert de pauselijke zegen.

 

Ik herinner mij zelfs geen kwart

 

van de vreugde van vos Reynaert

 

als hij naar hem toe zag komen

 

de pauselijke gezant van Rome.

 

Juwelen en een kist vol geld

 

werden door de gezant neergezet.

 

Reynaert wachtte geen volle dag

 

om te gaan al aan de slag

 

en maakte zich klaar voor de tocht;

 

ook zeg ik: als hij vliegen kon

 

zou hij niet eer zijn aangekomen

 

op het grondgebied van Rome,

 

waar hem feestelijk onthalen

 

de Romeinse kardinalen

 

die hem tegemoet kwamen te paard.

 

Zelfs edelvrouwen en ja, voorvaar,

 

ook freules waren gekomen

 

- niet de lelijke maar de schone -

 

allen met hun bewonderaars,

 

met hun geliefden en hun minnaars

 

en iedereen had fijne manieren

 

om met Reynaert feest te vieren.

 

Wat hier aan toe te voegen? Naar

 

de paus is Reynaert dan gegaan

 

en is voor hem recht blijven staan

 

en sloeg zijn armen om zijn schouders

 

- daarvan scheen iedereen te houden -

 

en dan een paar stonden later

 

knielde hij voor d'heilige vader.

 

- Reynaert, ik beschouw het als een eer

 

dat gij wilt knielen voor mij neer.

 

- Vader, zei Rein, 'k waardeer u zeer.

 

Gij zijt voor mij mijn vorst en heer.

 

- Heer, Reynaert, alles goed en wel,

 

maar ik heb zorgen en veel kwel

 

omdat niet elkeen speelt het spel

 

dat ik verlang en hen opleg.

 

Ik heb u dan ook geïnviteerd

 

opdat ge mij uw toeren leert,

 

want men heeft mij laten horen

 

dat geen kasteel, dat geen toren

 

u kan trotseren of weerstaan

 

tot gij hun muren hebt neergehaald

 

en ze volledig hebt vermaald.

 

Van een deur maakt gij een venster

 

en van een oude pot een ketel,

 

van kousen maakt gij een kaproen,

 

van een want een geitharen schoen,

 

van een stekelvarken een haas

 

en van een kraan een stekelaar.

 

- Vader, zegt Rein, men zegt gewis

 

dat het leven geen lachertje is.

 

't Is waar 'k maak van een schaap een paap,

 

van een abt een rammelaar,

 

een goede pater van een geilaard

 

en een bisschop van een onnozelaar.

 

Maar ik wil hier laten uitschijnen

 

dat zij niet worden uw paladijnen

 

als ze niet goed worden beloond

 

met goud, met mijters of een kroon.

 

Het is nodig voor die snaken

 

een zalf of liniment te maken

 

en te gebruiken enige tijd

 

want anders is 't verloren tijd.

 

Hem die lang op gunsten rekent

 

geeft men beter geen liniment.

 

Ik zeg u, zalf is van die aard

 

dat als zij lang wordt bewaard

 

geleidelijk verliest haar kracht

 

voor het doel dat werd bedacht.

 

Daarom zeg ik, om niet te liegen

 

of u, vader, te bedriegen

 

dat niet alles lukt want het smeer

 

heeft geen effect op iedereen.

[p. 95]

 

't Gebeurt dan ook dat men moet

 

al eens het tegengestelde doen.

 

Daarom zal men die kwade lieden

 

soms gebieden en soms verbieden

 

om ze op hun nummer te zetten.

 

Ook moet men wetten stemmen

 

voor zo'n toestand ter sprake komt.

 

Dit systeem is voor de toekomst

 

geschikt voor hen die men uitnodigt

 

want, en dit is zeer gewichtig,

 

een strikte methode moet er zijn.

 

De paus hoort het en hij begrijpt.

 

Dan Reynaert hij zijn handen reikt

 

en heeft hem omarmd en gekust

 

het hoofd dat op zijn schouder rust.

 

Hij zegt: - In u heb ik vertrouwen

 

maar mijn kardinalen moet ik houden

 

want onder hen is geen wijs man.

 

Iedereen die naar d'audiëntie kwam

 

zag dat Reynaert zijn plaats had

 

naast de paus die nog glimlacht

 

omdat Rein hem had bijgebracht

 

om bisschoppen met staf en mijter

 

te maken van schapen en van geiten

 

en van pakezels zelfs bosuilen,

 

en verder, om te besluiten,

 

om d'eersten als laatsten te plaatsen

 

en van alles een chaos te maken.

 

Hij zou het liniment al fijnmalen

 

en bereiden al de zalven.

 

Namaak, zegt hij, vrees ik niet

 

in mijn streng bewaakt gebied.

 

Ook heeft hij al het zegelrecht,

 

zodanig dat hij onterecht

 

Sint-Pieter en Paul, de zendeling,

 

geplaatst had op zijn zegelring

 

met hoofd en nek goed uitgebeeld.

 

Zij droegen tot het lijmen bij

 

al was 't louter bedriegerij.

 

Toen de paus zoals 't betaamt

 

de kap gegeven had aan Reynaert

 

en hem zijn zonden had vergeven

 

en drie lichte slagen had gegeven

 

op zijn schouders met een palmtak,

 

nam Rein de sluwste kardinalenclan

 

met zich mee naar zijn verblijf

 

dat gelegen was in een paleis.

 

Wat nog gezegd? Zoveel jolijt

 

maakte nooit een sterveling

 

als Rein de nieuwe vertrouweling

 

zoals ik verteld heb en verhaald.

 

Ik weet niet hoe 't verder is gegaan,

 

welke woorden werden gezegd,

 

wat op de recepties werd verteld,

 

maar al die dikke kardinalen

 

wilden dat Rein hen zou verhalen

 

over zijn listen en zijn lagen,

 

zoals hier later wordt besproken.

 

Wanneer de tijd was aangebroken

 

om naar huis terug te keren

 

was heel Rome goed doordesemd

 

van zijn sluwheid en zijn streken.

 

Hij vertrok dan naar Engeland

 

waar hij meer dan in welk land

 

koks hoopte te vinden en ook vond.

 

Het verhaal ook ons verkondt

 

dat ze vlug zijn streken leerden;

 

vandaar ook dat hij zich dra keerde

 

naar Duitsland met zijn gezelschap,

 

waar hij zoveel succes had,

 

dat daar was geen enkele man

 

die niet naar zijn lering kwam.

 

Een man werd niet geapprecieerd

 

Die niet bij Rein was in de leer.

 

Reynaert vermeed toch te jagen

 

want als hij zich op jacht zou wagen

 

liep hij voorzeker het gevaar

 

dat men hem herkent voorwaar

 

en hij gebracht wordt in gevaar

 

bij de toeloop en 't gedrang

 

van iedereen die hem aanhangt.

 

Iemand die een zaak onderneemt

 

die een verkeerde wending neemt

 

komt weldra in de verdrukking

 

omdat iedere nieuweling

 

- ik wil hier niemand vermelden -

 

hem niet zo goed kan helpen.

 

Wie zich afgeeft met vos Reynaert

 

weet niet hoe hij later vaart

 

want hij kent nog geen derde van

 

wat hij al te weten kwam.

 

Zo gebeurt het dat niet weten

 

zij die een zaak ondernemen

 

dat hen wachten scha en schande

 

zoals ondervonden het ram

 

en de egel die van Reynaert

 

hun heer en meester hadden gemaakt.

 

Rein die hen zal desavoueren

[p. 96]

 

en als het pas geeft zelfs onteren.

 

Daarom: waren zij wijs geweest

 

zouden zij door hem zijn geëerd

 

zoals hij met kwade lieden doet.

 

Maar de zaak verliep niet goed

 

zodat menig dier sterven moest

 

voor wie men ooit had geëist

 

vergelding of hoge losprijs.

 

'k Wil daarom zeggen kort en goed

 

omdat mijn verhaal eindigen moet

 

hoe Rein gehoord had de koekoek

 

in het bos bij Malpertuis,

 

dus niet verre van zijn huis,

 

die hem voorspelde dertien jaren

 

zoals hij in d'armen van zijn gade

 

haar toevertrouwde in grote minne.

 

Om aan zijn opgang te beginnen

 

was hij zich nog aan 't bezinnen

 

als Ermengarde zijn gade

 

hem niet had aangespoord tot daden.

 

Hij wou zich op zijn dood bereiden

 

om in Gods gouden huis te verblijven.

 

En dit is geen leugen voorwaar

 

want aan het werk ging toen Reynaert.

 

Elke dag ging hij aan 't strijden

 

om 't beoogde doel te bereiken.

 

Hij was niet zo dwaas en gek

 

dat hij begon in 't wilde weg

 

zoals veel anderen doen helaas

 

die zaken beginnen zo massaal

 

dat ze op 't einde niet meer weten

 

waarvoor ze werkten en ook streden.

 

Maar vos Reynaert met veel gemak

 

maakte af wat hij begonnen was

 

zoals hierboven geschreven staat.

 

Toen Reynaert het hele land

 

sluw gezet had naar zijn hand

 

keerde hij naar Grenomenil weer

 

waar hij als allerhoogste heer

 

dragen zou de scepter en de kroon

 

zoals ik al heb aangetoond.

 

Toen Reynaert in Grenomenil kwam

 

was daar een menigte in groot getal

 

die hem wachtte lange tijd al

 

om te bepleiten hun twistzaken.

 

Daar waren prinsen, barons en graven,

 

burgers, rijkaards en edelvrouwen

 

waarvan ik de naam niet kan onthouwen.

 

Armen, ouden en zwakkelingen

 

werden niet aanhoord, wel hovelingen.

 

Laster, Hypocrisie en Hoogmoed

 

omringden Rein zo dicht en goed

 

en hadden hem zozeer omprangd

 

dat hij de druk haast niet ontkwam.

 

De olifant, tot huiswacht aangesteld,

 

weerstond aan de druk en het geweld,

 

zodat men langs geen enkele kant

 

kon komen aan de binnenkant.

 

Alom hadden zich opgesteld

 

arme lui die riepen: Geld! Geld,

 

gij doet deze deuren opengaan

 

en gij doet ons de dood ingaan,

 

daar wij u niet kunnen bezitten.

 

Van geld zeg ik, dat velen bidden

 

om het te hebben en zij begaan

 

geleidelijk en langzaamaan

 

wandaden en geven ergernis

 

omdat geld hun zo dierbaar is.

 

Geld, dat zich aan u binden laat

 

als men het u ontnemen gaat.

 

Geld, men kan het wel vergaren

 

door op te potten en te sparen

 

als men het niet wil uitgeven.

 

Geld, waarom verzet ge u tegen

 

de neiging om u uit te geven?

 

Geld, door u komt het dat de armen

 

zich 's winters niet kunnen verwarmen.

 

Geld, door u hebben wij verloren

 

onze meester, zo edel geboren.

 

Geld, wie gij hebt tot slaaf gemaakt

 

is tot weinig goeds in staat.

 

Geld, gij kunt heel goed namaken

 

witte bijen en rode schapen.

 

Geld, wat is uw advies wel waard

 

als geen sterveling is in staat

 

u te verwijten en te blameren

 

om een zaak die gij wilt ruïneren?

 

Geld, gij kunt neerslaan wie ge wilt,

 

of in rang herstellen als 't u zint,

 

behalve een dode; die kunt ge niet

 

doen herrijzen met een ziel

 

want voor de dood geldt geld toch niet.

 

Dood, waarom laat gij ons wachten

 

zonder ons lijden te verzachten,

 

op ons einde onontkoombaar?

 

Dood, waarom met één gebaar

 

slaat ge ons neer van hoog tot laag?

[p. 97]

 

Dood, waarom voor heel ons leven

 

hebt ge ons Rein als vriend gegeven?

 

Dood, waarom hebt gij dat gedaan?

 

Wij zijn nu helaas voortaan

 

aan uw wandaden gewoon

 

zoals ik dikwijls heb gehoord.

 

Aai, Dood, waarom hebt gij gekozen

 

voor het leven al is het broze?

 

Dood, beter is het een goede dood

 

dan te leven als een malloot.

 

Dood, is 't leven van een idioot

 

meer waard dan een edele dood?

 

Dood, meen niet dat een slecht einde

 

zoveel waard is als edel verscheiden.

 

Dood, waarom aanziet ge voor saffraan

 

de distelbloem en 't giftig graan?

 

Dood, hoe arm moet uw geschenk zijn

 

als ge azijn schenkt voor zoete wijn!

 

Dood, waarom hebt ge ons gezeid

 

dat het donker helder is in mei?

 

Dood, hoe blij hebt ge ons gemaakt

 

blijkbaar alleen voor uw vermaak!

 

Dood, toon ons toch een levensbaan

 

die we in vrede kunnen gaan!

 

Dood, ik zie geen ander leven

 

dan stervend elke dag te beven.

 

O Dood, ik loof u niet meer

 

daar ge alles deprecieert.

 

Dood, wil toch niet vergeten,

 

dat al is mijn heer overleden,

 

zijn naam en faam blijven voortleven;

 

ook zeg ik u met recht en reden

 

dat zijn naam voortleeft onverminderd,

 

in elk seizoen, zomer en winter.

 

En zo heb ik u aangetoond

 

dat de naam van wie bleef ongekroond,

 

al is hij dood, veel meer is waard

 

dan die van de heersende Reynaert.

 

Ik sla daarom veel hoger aan

 

de naam van een prins met faam

 

die, naar mij voorkomt, hoger staat

 

dan Reynaert die momenteel heerst

 

overal waar hij is geweest.

 

Het is dus beter in alle ere

 

steun te zoeken bij baron of here,

 

steun om rechtvaardig te regeren

 

veeleer dan gezag te verwerven

 

door gevlij van rijke erven.

 

Ach, graaf Willem, iets anders dan eer

 

hebt gij niet gezocht of begeerd;

 

men zag in u terecht een koning

 

en dat waart ge naar mijn mening.

 

De markies van Namen, naar 't schijnt,

 

op u zo wonderwel gelijkt

 

geeft niet toe aan renardij.

 

Daarom zeg ik hier onomwonden

 

dat het mij niet heeft verwonderd

 

dat vos Reynaert door zijn gedrag

 

aan d'oorzaak en de basis lag

 

dat heel het hof nu is verrot

 

en verziekt tot op het bot.

 

Ach, heer graaf, wat bedroeft het mij

 

dat gij niet vermoedde dat Rein

 

bezig was voor eigen belang

 

te werken aan uw ondergang;

 

helaas, ge wist het veel te laat

 

van zijn gekuip en zijn verraad.

 

Daarom is het dat ik verklaar

 

dat zij die zich aan 't schaken zetten

 

niet merken al de goede zetten

 

die op het schaakbord bleven staan.

 

Zo gebeurt het dat wie kwam 't laatst,

 

van op zij, in 't lang en breed

 

het spel overschouwend, weet

 

welke zet wint de partij.

 

En daarom zeg ik hier en schrijf

 

dat steunen in trots en listigheid

 

hen die ons een rad draaien voor d'ogen

 

en bedriegen met list en logen

 

de zwakke lui zonder talent

 

tenzij men hen koopt met geld,

 

is ons sleuren in een strijd

 

waarover men met pijn en spijt

 

spreekt in het hele koninkrijk.

 

Daarom plaatste ik in mijn proloog

 

de goede graaf Willem zo hoog

 

zoals Marie de France deed

 

die d'Esopet voor hem herschreef,

 

en daarom zij het mij gegund

 

hier te zetten een eindpunt

 

aan Reynaert die de kroon mocht dragen

 

- zoals ge hier al hebt vernomen -

 

en bevestigd werd door Rome,

 

zodat hij dragen mocht die krone

 

in Frankrijk en in heel Bretagne,

 

in Engeland en Allemagne,

 

in Poitou en in Oostenrijk,

 

in Saksen en het Schotse rijk,

[p. 98]

 

in Lotharingen en Armenië,

 

in Champagne en Bourgondië,

 

in Azië en in Griekenland

 

en bovendien in 't Heilig Land.

 

Verder, wat nog? Er is geen streek

 

in de wereld waar Reynaert geen

 

man heeft hem toegewijd en genegen

 

die van hem niets heeft gekregen,

 

want ik zeg het, 't is bewezen,

 

dat geen ondermaans wezen

 

van renardij ooit is genezen.

 

Maar de raadslui schonken recht

 

aan wat ik in mijn verhaal bevecht,

 

verhaal dat ik heb geschreven

 

- ik liet het u al meermaals weten -

 

voor Willem de ingoede graaf

 

die ik een warm hart toedraag.

 

En ik herhaal het ofschoon met spijt

 

dat niemand nu nog macht verkrijgt

 

als hij niet doet aan renardij.

 

En daarom ook, weet het wel

 

wou ik mijn heer helpen op weg

 

om hem beter te leren jagen

 

dan hij nu doet heden ten dage

 

en dat zou verheugen heel terecht

 

zij die eerbiedigen het recht.

 

Daarom ook wil ik nog zeggen

 

waarom ik mij wil toeleggen

 

om te vertalen met veel inzet

 

de fabels van de Esopet.

 

Veel geluk, een gelukkig leven

 

moge de Heer de grave geven

 

voor wie ik, ten zeerste toegewijd,

 

met zorg en al mijn kundigheid

 

verteld heb en nog zal vertellen

 

de zaken die een mens verheffen

 

als hij voor het goede leeft.

 

Heren, wil nu zeer aandachtig

 

luisteren hoe Marie zo prachtig

 

heeft verteld en op rijm gezet

 

de fabels die zij vond bij Esopet.

 

Dies luister nu zonder verlet.