Tiecelijn. Jaargang 16

[p. 74]

theater

■ Stefan Vancraeynest
Handgeschreven, mondgebraakt
Per taal door zeven eeuwen Vlaanderen 1302-2002

Toneelmonoloog voor Bart Cafmeyer (fragment)

Het verhaal van Willem Die Amok Maakt

Willem Die Amok Maakt is kroniekschrijver bij de gratie van zijn vele gaven en uitzonderlijke kwaliteiten. Bij de gratie Gods ook. Zijn kroniek beslaat zeven eeuwen Vlaamse geschiedenis, samengebald tot de hoogtepunten en herleid tot summiere indicaties. Willem komt zijn kroniek, maar ook en vooral zichzelf voorstellen. Zijn eigen levensverhaal is een schelmenroman die over dezelfde periode van zeven eeuwen rekt en strekt. Willem is namelijk een tijdloos en universeel want allegorisch personage dat alles heeft ervaren en meegemaakt, dat sommige grote historische evenementen heeft uitgelokt of beïnvloed door zijn toevallige aanwezigheid of onopzettelijke interventies.

De poëzie uit zeven eeuwen Vlaams literair patrimonium

Tussen beide grote verhaallijnen leren we Willem kennen als student en vooral als dichter die in de grote bibliotheken van abdijen en universiteiten studeerde en vooral poëzie schreef. Sommige van die gedichten verstopte hij anoniem en heimelijk in boekbanden die door latere studenten werden gevonden (cf. het verhaal van ‘hebban olla vogola nestas bigunnan, hinase hic anda thu’).

Maar wat graag zetten die would-be-dichters (vaganten, studenten, monniken) hun namen onder zijn schrijfsels uit alle mogelijke vormen van politiek, sociaal, economisch en vooral amoureus opportunisme; uit eigenbelang dus en in de hoop om via die prachtige verzen te verwerven wat ze door hun beperkingen anders niet of nooit zouden of hadden kunnen verwerven.

Dat is de gelegenheid bij uitstek om de poëzie naar eigen keuze, maar toch min of meer relevant voor en gerelateerd aan de beide grote verhalen te selecteren en te debiteren. De intermezzi beslaan de liefdespoëzie, de mystiek, de sociaal-culturele thema's, de politieke pamfletten, de pedagogisch geïnspireerde gedichten, de natuurlyriek en ze strekken zich uit over de zeven eeuwen waaruit ze geput worden. Ze zijn niet a fortiori noch a priori de meest gebloemleesde gedichten uit de literaire geschiedenis tenzij ze er echt het best voor geschikt zijn.

De kroniek van zeven eeuwen Vlaamse geschiedenis

Zijn kroniek over zeven eeuwen Vlaamse geschiedenis verloopt volgens het stramien en patroon van het dierenepos Van den vos Reynaerde, in de vorm dus van een proces. De niet nader omschreven of gedefinieerde koning, allegorisch symbool

[p. 75]

van macht en onderdrukking, houdt hofdag naar het model van de Frankische koningen en naar analogie van de Rijksdagen van Frederik Barbarossa.

Alle vazallen gaan op de uitnodiging in, behalve de rebel Vos, gemodelleerd naar Reinaert. Van zijn afwezigheid maken de andere, loyale en slaafse leenmannen misbruik om Vos bij het hof te discrediteren. Er wordt besloten de snoodaard (Vos of Vlaming of rebel) te dagvaarden. Er worden drie expedities uitgestuurd naar zijn omwalde stadstaat waarin hij een eigen politieke en administratieve organisatie hanteert. Twee keer kan hij met een list de dans ontspringen, de derde keer komt hij mee naar het hof. Op weg daarheen spreekt hij zijn biecht die niets anders is dan een inventaris van zijn misdaden tegen het gezag. Aan het hof wordt hij beschuldigd, het corpus delicti van zijn jongste misdaad bewijst zijn schuld en dan verzint hij drie magistrale listen waarmee hij het hele hof voor schut zet en de feodale organisatie omvergooit en vervangt door een federale zelfbeschikking.

De personages zijn tot het strikte minimum herleid en in hun relaas zit een summier overzicht van de Vlaamse ontvoogdingsgeschiedenis, beperkt tot één hoogtepunt per eeuw.

Het verhaal van Willem

Willem is de zoon van een simpele, arme houthakker en landman en van een ongeletterde Vlaamse sloor. Hij is een ongebreidelde fantast en een ongeremde leugenaar. Bevlogen heet dat in dichterlijke termen. En hij maakt amok, zoals uit zijn levenswandel moet blijken en zoals dat van zo'n bizar baasje mag verwacht worden. Wie met onze literatuur vertrouwd is, herkent meteen de referentie naar Willem die Madock maekede, de vermoedelijke auteur van Van den vos Reynaerde. Hij beschikt bovendien over buitengewone gaven die hem boven de middelmaat verheffen en hem in staat stellen dingen te zien, te doen, te arrangeren die niemand hem na kan doen. Hij heeft de zeldzame gave van het visioen, beheerst als geen ander de technieken van de camouflage, kent de diepste geheimen van de telekinese, is scherpzinnig, pienter, een begaafd dichter, een gladjanus en een politieke kameleon. Hij is vooral een onverbeterlijke schelm in de goede traditie van de picareske roman, van Lazarillo over Fra Bartolo tot Baudolino.

Zijn ouders weten amper raad met zo'n knaap en kunnen hem amper ‘kweken’. In de moeilijke tijden waarmee ze om de haverklap geconfronteerd worden, sturen ze hem weg naar het land van de grote opportuniteiten, waar dat ook moge liggen. Op zijn tocht naar dat geheimzinnige land, aan de oevers van de Rijn, ontmoet hij Willem Van Gullik, redt hem op miraculeuze wijze het leven, arrangeert uit verveling en in de gauwte een magisch teken en wordt omwille van zoveel voortekenen als stiefzoon van de edelman meegenomen naar Vlaanderen.

Van Gullik stelt hem in staat te studeren aan de grote Europese universiteiten, waar hij een liederlijk leven leidt maar ook de literatuur leert kennen en zichzelf tot groot dichter ontpopt, de rechtsgeleerdheid onder de knie krijgt en zich manifesteert als juridisch adviseur van vele vorsten en nog veel andere wetenschappen assimileert.

Tijdens zijn studententijd neemt hij deel aan grote disputen over belangrijke filosofische, artistieke, politieke en sociaal-economische vraagstukken waaruit hij veel lessen heeft geleerd die hem argwanend doen staan tegenover 2002.

[p. 76]

Eveneens tijdens zijn studententijd maakt hij de ene hopeloze liefde na de andere mee zodat hij dé liefdesdichter bij uitstek wordt. Van zeven eeuwen Vlaamse dichtkunst, van talloze generaties dichters ook.

In zijn geveinsde bescheidenheid verstopt hij zijn anonieme handschriften heimelijk in de grote boekbanden die hij gretig in de bibliotheken verslindt, waar andere studenten ze lang daarna vinden. Met zoveel geleerdheid gewapend besluit hij kroniekschrijver te worden van het land van de grote opportuniteiten en dat blijkt een hele klus.

Hij was aanwezig bij alle grote gebeurtenissen uit zeven eeuwen Vlaamse geschiedenis en heeft er sommige door zijn aparte gaven geprovoceerd of beïnvloed en dat maakt zijn kroniek bijzonder interessant en tegelijk grappig. Willem is in die zin een prachtig vehikel om zeven eeuwen Vlaanderen mee op de scène te rijden.

Dramatisch personae in het fragment

Bart Cafmeyer	commentator, ‘declamator’, deus ex machina
Willem	meestal kroniekschrijver, soms verteller
Koning	macht, gezag, despoot, naar Koning Nobel
Majordomus	klerk, nar, secretaris, butler, naar Belijn, Tiecelijn, Botsaert, Firapeel
Vos	Vlaamse vrijbuiter, anarchist, vrijheidstrijder, naar Reynaert

Het geselecteerde fragment is het tweede deel en slot. De koning heeft zijn hof samengeroepen om hem de passende eer te brengen. Op het appel verschijnen de majordomus, het militaire apparaat, de gedweeë vazal, de nieuwe adel, gehaaide politici en de hogere clerus. Het gewone volk geeft geen gehoor. Eerst wordt Fantoom, iemand van de nieuwe adel, uitgezonden om de rebellen tot de orde te roepen. Het volk laat hem schransen en zwelgen tot hij in een diepe coma geraakt. Drie dagen later wordt hij wakker, vastgebonden aan een boom en wordt hij bevrijd door een impotente malloot die exclusief op jonge maagden kikt en ze met een ‘onnozel liedje’ naar zijn bos lokt. Vervolgens wordt Felix uitgezonden, de geslepen politicus. Het volk verleidt hem met vijf schitterende vrouwen... en ook hem wacht een coma. Hij wordt wakker op een plein, zo bloot als een paling. ‘En iedereen maar wijzen en schateren. Ik heb een bedlaken van een waslijn gegraaid en ben er als een gedrapeerde scheet vandoor gegaan.’

Hier begint het fragment: als derde wordt de eerwaarde heer Theofiel Fraters uitgezonden. Die houdt de vos voor wat er met zijn vrouwen en kinderen zal gebeuren als hij zich niet wil onderwerpen. De vos, de eerst verkozene van het volk, verklaart zich hierop bereid Fraters naar het hof te volgen. Daar weet hij zich handig uit de strop te praten. Hij verklapt de koning dat er een ‘zilvervosfonds bestaat’, dat malversante vazallen met de hulp van Johan en Pierewiet onder het communautaire tapijt hebben geveegd. Dit is geld uit de staatskas, dat is doorgesluisd naar een spraakmakend bedrijf in de Westhoek. Iedereen hoopt dat het zich zal vermenigvuldigen. Helaas. Als het geld verdwenen is, gaat het leger morren. De koning is door zijn eigen klerken bedrogen, stuurt ze in ballingschap en geeft het volk zijn vrijheid.