Tiecelijn. Jaargang 13

[p. 29]

Verslag

Wat is de waarheid waard als ze stinkt als een dood paard
Reynaerts Historische Week te Hulst, september 1999

In zijn Wapenbroeders laat Louis Paul Boon reynaert en isengrimus de republiek der negatie uitroepen. Meteen had tekstschrijver Nirav Christophe een uitgangspunt voor zijn bewerking van Van den vos Reynaerde en Wapenbroeders. De tekst vormde de basis van een sprankelend muziektheater dat van 2 tot 12 september 1999 werd opgevoerd langs de buitenwallen van het Zeeuws-Vlaamse vestingstadje Hulst en dat de kern uitmaakte van de lang aangekondigde Reynaerts Historische Week. De Reinaertstichting Hulst kon een interessant samenwerkingsverband aangaan met het prestigieuze Zeeland Nazomerfestivals en met het Gentse theatergezelschap DVG De Storm onder de artistieke leiding van Vincent van den Elshout. Door dit monsterverbond, door de Gentse connectie en de Europese kracht van het Reynaertverhaal kon ruim beroep gedaan worden op Europese middelen. Euregio Scheldemond participeerde voor 117.642 euro en verdubbelde zo de eigen inbreng. Voegt men daarbij dat ook het Hulsterse bedrijfsleven voor de voorstelling warm liep, dan lagen alle kaarten goed voor een gesmaakt en gelukt exploot.

Reynaertgekte was er in Hulst niet echt. De aangekondigde boekenmarkt was beperkt, het zandtapijt en Hulsterse Reynaerdiana waren zelfs niet te zien. Het omkaderende programma werd gereduceerd tot een toch nog zeer fraai geheel: een Boonlezing in de bibliotheek, de tentoonstelling Als de vos de passie preekt in het stadskantoor, twee opvoeringen van de Reynaertmusical door Musical Exchange en een fraaie en fijnzinnige voorstelling van theater TiZ over de kinderen van de vos - het pareltje van de week, als u het ons vraagt - helaas voor een te klein publiek. Kwalijk kon men dat de organisatoren niet nemen: de organisatie van een massaspektakel zoals we dat op de wallen konden zien, vergde zoveel inzet en energie, dat alleen al het welslagen daarvan een huzarenstukje was. Laten we ons daarom naar de voorstelling begeven.

De locatie, een eikenbos omringd door water aan de buitenwallen van Hulst, was alleszins een voltreffer, mede omdat het weer begin september heerlijk zomers was. Er viel tijdens de hele opvoeringperiode tussen 2 (dag van de wereldpremière) en 12 september 1999 geen regendrupje. De toeschouwers werden enkele honderden meter over een zanderig pad en dan weer door tamelijk hoog gras begeleid door vreemdsoortige wezens, militairen en wc-dames, die onder andere programmaboekjes, muggenolie en een snoepje aanboden. Na een tocht van een kwartier konden de toeschouwers plaatsnemen op de weinig comfortabele tribunes, met een bevoorrecht zicht op de toren van de Hulsterse basiliek. De basiliek was niet alleen decor, maar ook muzikaal ‘medespeler’. Op het einde van de voorstelling werd de basiliek zelfs in het paars gekleurd, terwijl de beiaardier in de klokkentoren musiceerde. Boven het speelvlak hing een enorme glinsterende bol die mij deed denken aan de ring aan het hof van koning Nobel in het dertiende-eeuwse verhaal.

[p. 30]

Het stuk speelt anno 1999 in het land waarin men zich als toeschouwer bevindt, nergens in het bijzonder. Het verhaal is geen doorlopend verhaal, wel een montagevoorstelling, ‘een bombardement van verhalen, die elkaar verdringen om verteld te worden, die onderbroken worden en verziekt, herhaald en bespot. Deze vloedgolf van informatie leidt tot een overdonderende snelle en fysieke muziektheaterproductie die in zekere zin een vertaling is van de hedendaagse, oneindige wervelwind van multimediale prikkels.’ In een tijd waarin informatie en verhalen worden geïnternet of ons via andere informatiesnelwegen worden toegestuurd, is het woord een ondoordringbare macht geworden. Reynaert overleeft door zich telkens weer in het verhalenuniversum te storten. Deze eenling neemt steeds weer andere rollen voor zijn rekening: vriend voor Isengrimus, patriot in de nabijheid van de koning. Nobel zit (letterlijk) verheven boven elke strijd en elk verraad. Hij zit hoog en droog in een gigantische bol boven de scène en roept (blaft) multimediaal, in een mengeling van live fragmenten en opgenomen fragmenten, zijn onderdanen toe. Hij lijdt aan de Nobelziekte of de heersersziekte, anders genoemd de ziekte der onfeilbaarheid. Nobel verkracht jonge vrouwtjes, zet ze in kelders, fotografeert ze en zet die kiekjes op het Internet (Dutroux en Lewinsky zijn nooit ver uit de buurt). Hij zet parlementaire onderzoekscommissies op. De verhalen die hij vertelt zijn chaotisch en incoherent, in een poging zijn gezag in stand te houden en zijn geweten wit te wassen. Ook de vrouwen vertellen hun eigen verhalen om zichzelf te rechtvaardigen. Isengrimus is net zoals bij Boon de tragische held. Hij wordt door de anderen - en vooral door de vos - vertrapt, vernederd en gepijnigd, zodat zijn klaagzang een soort lijdensverhaal wordt.

De Republiek der Negatie gaat over de waarheid, die een vrouw is, over verkrachting, bedrog, verwarring, schuld, zinloosheid, geweld en angst. De waarheid is ontspoord, Reynaert kotst van de waarheid, die stinkt naar een dood paard. Voor iemand die honger heeft is alles waar.

Hoe het verhaal precies in elkaar zit, is minder belangrijk. Na de korte openingsscène tussen de vos en zijn geliefde Hersinde, volgt een wat lange tweespraak van Hersinde en Hermelijne met beschouwingen over wat de waarheid is. Reynaert ontwaakt. Hij vertelt zijn vrouw dat hij een nieuwe gemeenschap wil stichten. Nobel zet vervolgens zijn maatschappelijke ideeën uiteen. Isengrimus zal de koning van zijn ziekte, die hij levensmoeheid noemt, genezen. Die ziekte is volgens de wolf de afwezige Reynaert. Tijdens de klacht van Isengrimus zien we Reynaert kippen verkrachten en een boer verdrinken - puur zinloos geweld. Hoorndrager Isengrimus overtuigt de koning, die daarop Reynaert ter dood veroordeelt. Toch trekt de wolf aan het kortste eind. Reynaert beweert de koning te kunnen genezen met de vacht van een drie en een half jaar oude wolf. Reynaert meent dat de wolf zijn vacht graag wil afstaan. Deze probeert het nakend onheil nog naar zijn vrouw door te schuiven. De wolf wordt gevild en naakt aan een haak gehangen. De wolf vraagt zich af of dit de republiek der negatie is en meent dat Reynaert na zijn dood nog weinig plezier in het leven zal hebben.

De teksten zijn vlot, speels en wervelend en zitten vol oneliners en taalspelletjes. Toch haalt Nirav Christophe het niet van zijn grote voorbeeld, Louis Paul Boon. Ik betwijfel of de teksten door alle toeschouwers even sterk begrepen zijn. Een enkeling moet zich afgevraagd hebben waar het Reynaertverhaal dan wel zat. Wie Wapenbroeders niet kende, miste toch wel een stuk van het verhaal. De teksten en de taal ontspoorden continu, iets wat in een zaalversie perfect kan, maar voor een massaspektakel niet voor de hand ligt. De toeschouwers hadden ogen en oren

[p. 31]

tekort om dit citatentheater op zich te laten inwerken. Hier kom ik bij mijn grootste punt van kritiek. De tekst van de voorstelling is geschikt voor een zaalversie, maar minder voor muziektheater of een buitenspektakel, waar de toeschouwers hun aandacht over diverse speelvlakken moeten verdelen. Diezelfde dubbelzinnigheid zette zich ook door op andere momenten. Zo waren de scène met een motorbootje of de militaristische scènes met vlaggen en wimpels en grote volksverplaatsingen niet echt nodig. Je kreeg het gevoelen dat een theaterproductie voor een zestal spelers was uitgebreid voor een cast die bestond uit vele enthousiaste amateurs.

De acteurprestaties waren goed. Hugo Metsers III schitterde als Reynaert. Jacob Beks was een overtuigende, wat monotoon schreeuwende koning Nobel. Isengrimus speelde overtuigend, maar had te veel last van een Vlaams accent, jammer.

Het meest bekoord werd ik door de erg moderne en suggestieve muziek van Johan de Smet. Vooral het scanderen van Middelnederlandse verzen op de moderne dissonante klanken, was knap.

Op 15 oktober ging De Republiek der Negatie in de Gentse Reinaertstraat voor een tweede maal in première, nu met slechts zes acteurs in de besloten ruimte van het oude buurtstation Gent West. Regisseur Vincent van den Elshout slaagde erin om de voorstelling in die kleine ruimte tot zijn essentie uit te puren. Tekst, muziek en spel kwamen hier volledig tot hun recht. De voorstelling kan nog bekeken worden op diverse podia in Vlaanderen. Er is nog steeds sprake van de voorstelling ook op de volgende editie van de Gentse Feesten te vertonen.

Voor wie de Reynaerts Historische Week nogmaals wil herbeleven is een video beschikbaar. Voor 35 gulden of 700 frank is die verkrijgbaar op het toeristisch infokantoortje nabij het stadskantoor op de Grote Markt te Hulst. Ook de muziek van Johan de Smet is beschikbaar (info: 09/237.04.07).

Tijdens de Reynaerts Historische Week werd het vierde boekje uit de reeks Reynaertverhaaltjes gepresenteerd: Vosje Rein, Cantecleer en Coppe. Auteur Magda Muis en illustrator Filip Ramon zorgen opnieuw voor een fraai en eenvoudig verhaaltje met een kindvriendelijk eind. Reynaert loopt achter Coppe, neemt haar gevangen, maar dient haar los te laten. Cantecleer gaat dit aan de koning vertellen. Reynaert loopt weg naar een volgend avontuur. Deze boekjes kosten circa 100 frank en zijn verkrijgbaar bij de Reinaertstichting. ISBN 90 803748 4 9.

Rik van Daele