Tiecelijn. Jaargang 10

[p. 68]

Marcel Ryssen, fel, ros en 70!

Marcel Ryssen

Marcel Ryssen leek vroeger door zijn rosse haren fysiek sterk op de vos. Het felle karakter en de radde tong maken hem zelfs een beetje als de incarnatie van de moderne Reynaert. Toch lijkt Marcel Ryssen meer op een kat. Hij moet minstens negen levens hebben. Dit portret is een korte kennismaking met een jonge zeventiger op wie de jaren geen vat hebben, geschreven door een oud-leerling. Reden is dat de voorzitter van de vzw Tiecelijn-Reynaert 70 jaar oud werd op 23 april 1997. Marcel stond samen met Herman Heyse en ondergetekende aan de wieg van Tiecelijn, bijna 10 jaar geleden. De samenwerking werd intens, de vriendschap eveneens.

‘Marcel Ryssen’, schreef ooit een collega, ‘is synoniem van sublieme leraar, eminente vossenjager, geëngageerde gehandicapten-begeleider, Bruegheliaanse levensgenieter, expressieve voordrager, zoetgevooisde zanger, speelse acteur, ervaren reisleider, verwoede wandelaar, uitstekende Gezelle- en Bruggekenner’. Hem kernachtiger en beter typeren is niet mogelijk.

West-Vlaming

Marcel Ryssen is een West-Vlaamse Wazenaar, maar hij werd in 1927 geboren te Elsene (Brussel), ‘l'oasis francophone’, zo Marnix Gijsen zei. Zijn West-Vlaamse ouders namen hem in de zeventiende maand van zijn bestaan terug naar de wortels, naar Zwevezele. Hij groeide er als bakkerszoon op en volgde er de lagere school, trok naar het college in Tielt (waar Cyriel Verschaeve en Antoon van der Plaatse ooit leraar waren) waar hij Latijn en Grieks volgde en een collegetijdschrift oprichtte, bonte avonden verzorgde en ook nog studeerde. Het bakkersberoep was niet aan hem besteed.

[p. 69]

Marcel Ryssen volgde regentaat Germaanse talen in Antwerpen, maar heeft er nog spijt van dat R. Baur hem ooit universitaire studies afraadde. Na een leraarschap in Zwijnaarde (bij gehandicapten) en in de Londenstraat te Antwerpen, werd hij in 1949 leraar bij de Broeders te Sint-Niklaas. In dit Instituut Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt Ontvangen, een middelbare ‘jongensschool’, zou hij tot zijn pensioen in 1987 blijven. Van 1953 af was hij leraar Nederlands in de hogere cyclus. Het pensioen betekende weer vele nieuwe uitdagingen op dezelfde school want hij werd er inspecteur algemene vakken van de middelbare scholen van de broeders, lid van de inrichtende macht van de onderwijsinstellingen Broeders Hiëronymieten en voorzitter van de Raad van bestuur MPI Emiliani te Lokeren. In zijn zoveelste leven was hij (tot voor kort) nationaal dienstdoend voorzitter van het Nationaal Werk voor bijstand aan verlaten mindervalide kinderen, bestuurslid in een aantal West-Vlaamse vriendenkringen, bestuurslid van de Mindervaliden Vlaanderen (vriendenkring voor verlamden), van de Cultuurkring Baensland te Sint-Niklaas, de Bibliotheca Wasiana, enzovoort. Bestuurslid betekent voor Marcel Ryssen steeds werkende inzet. Want niemand hanteert de pen zo goed, niemand heeft zoveel ervaring, niemand stelt zoveel tijd ter beschikking.

Het woord

Marcel Ryssen is geboeid door het gesproken en geschreven woord en hij is overtuigd van de kracht ervan. Ryssen schrijft veel en graag. Zijn stijl is vloeiend en overvloedig, barok en steekt vol neologismen. Hij kan meeslepen, maar ook precies en genuanceerd verwoorden. De vele bladzijden in Tiecelijn getuigen dit.

Hij schreef boeken vol zonder echt ooit een dik boek te schrijven. Te veel verplichtingen hier en daar, te veel bezigheden, op alle fronten. Bovendien verspreidde hij zijn aandacht over zovele domeinen. Hij was onder andere redactiesecretaris van het Davidsfondsblad Kruis en Leeuw en Lens en hij schreef talrijke bijdragen voor het oudleerlingenblad van ‘zijn school’. Nog teksten van hem zijn te vinden in Brandpunt en Het Vrije Waasland. Jaren terug was hij bezig met een boek over het Land van Gezelle. Of het project nog op de plank ligt, weet ik niet, maar ik hoop dat het er komt. Het meest recente is echter een boek over het Reynaertlangeafstandswandelpad in samenwerking met Freddy Tuerlinckx, algemeen secretaris van de vzw Grote Routepaden.

Nog meer dan met zijn pen heeft Marcel Ryssen mensen met ‘zijn’ gesproken woord beroerd. Marcel is een begenadigd spreker, voordrachtkunstenaar en acteur. Op zijn palmares staan vele voordrachten voor het Davidsfonds en andere culturele kringen over Gezelle (het liefst), De Pillecyn, Timmermans, Van Gogh en de Reynaert. De Reynaert en Gezelle werden vele keren gedebiteerd.

[p. 70]

De West-Vlaming in hart en nieren - hij verraadt af en toe nog steeds zijn West-Vlaamse tongval - is trouwens een veelgevraagd en uitstekend gids. Jarenlang is hij de smaakmaker van de pinksterbustochten van de vzw Tiecelijn-Reynaert. Hij leidde tientallen tochten in Brugge, de Westhoek en Frans-Vlaanderen. Ruim 20 jaar gidste hij Engelandreizen met het accent op Londen en Oost-Engeland. Hij werkte mee aan de Londengids van de Vlaamse Vereniging voor Leerkrachten.

Reynaert

Hij kreeg de Reynaertmicrobe van Broeder Aloïs, een Limburgse heemkundige en lid van de congregatie van de broeders Hiëronymieten. Vele generaties studenten leidde hij in de Reynaert in en hij las met hen het volledige verhaal. De verwerking gebeurde via Reynaerttentoonstellingen en Reynaertfietstochten met de leerlingen. Die tochten en de bezoeken aan het Openluchtmuseum Middelheim, worden nu nog steeds in de Broeders georganiseerd. Sporadisch publiceerde hij over de Reynaert een artikel, bijvoorbeeld over De vrouw in de Reinaert in de programmabrochure van het Reynaertmassaspel van 1985 te Sint-Niklaas. Hij was mede-auteur van het laatste Sint-Niklase Euro-Reynaertspel, ‘Ik, Reynaert!’ (1992), samen met zijn Broederschoolcollega's Yvan de Maesschalck en Jaak van der Helst; de laatste die ook regisseerde.

Ook op cultuurtoeristisch vlak is Marcel Ryssen erg actief. Hij gidst als geen ander de Reynaertroute, zoals mede door hem beschreven in Het land van Reynaert (1991, 1993²). Hij was verder mede-redacteur van Reynaert bloemleest Tiecelijn en schreef onlangs een uitvoerige bijdrage over het taalgebruik van Stijn Streuvels in De vos en het Lijsternest. Het stukje Streuvels Reynaert, waarin hij Streuvels als een moderne Reynaert typeert, bevat ook enkele trekken van de bakkerszoon uit Zwevezele.

Reynaert bracht Marcel een aantal zoete vruchten. Hij werd onderscheiden in de Sint-Niklase Orde van den vos Reynaert, opgenomen in de Rupelmondse Orde van de Vossenstaart en ontving samen met de Tiecelijnredactie de Cultuurprijs Steken-Hontenisse en werd gezel in de Orde van de Wase raap.

In de vele bijdragen in Tiecelijn voelt Marcels sterke voorkeur voor de moderne Nederlandse auteurs doorklinken. Zo schreef hij onder andere sterke portretten van Hubert Lampo, Bert Decorte en Anton van Wilderode (naast gesprekken met André Stoop, Fernand van Durme en Wilfried Delforge). Ook de moderne Reynaertbewerkingen dragen zijn voorkeur weg, net als de didactische verwerking van het Reynaertverhaal. Ooit formuleerde hij een pleidooi voor een esthetische lectuur van de Reynaert en meermaals brak hij een lans voor een moderne aanpak van het verhaal in de klas.

[p. 71]

Zijn barokke stijl, guitige blik en zijn synthetisch vermogen culmineren telkens in de Reynaertkrantenrubriek, waarin ernst en luim, spot en kritiek, wetenschap en banaliteit in een wankel evenwicht met elkaar converseren en balanceren. In de krantenrubriek vinden we in Marcel Ryssen Reynaert de vos terug en ook zijn interpretatie van het Reynaertverhaal. Of zoals hij in De vos en het Lijsternest schreef: ‘In het karakter van de moderne Reinaert herkent Streuvels [maar lees ook: Ryssen] heel wat van zichzelf. Dit is trouwens altijd zo: men identificeert zich ten dele met de held die men sympathiek vindt en die men bewondert.’ (p. 276).

Marcel stond mede aan de wieg van Tiecelijn in 1988, werd verantwoordelijke uitgever en werd in 1993 voorzitter van de vzw Tiecelijn-Reynaert. De naamgeving van ‘Tiecelijn’ was zijn idee. De onheilsboodschapper uit het Reynaertverhaal zou voortaan Reynaertnieuwsjes uitblazen. Ondertussen is mede onder zijn kundige leiding Tiecelijn meer literair tijdschrift dan nieuwsbrief geworden.

Leraar

Het beste wat een mens in zijn jonge leven kan tegenkomen, is een inspirerende leraar. En hoewel ik er zo vele had, is er één die er bovenuit stak. Iemand die menselijkheid, levenswijsheid en beroepskennis doorgaf door middel van zijn literatuuronderricht. Hij deed dit in de keuze van zijn literaire tekstfragmenten. Hij wilde zijn studenten iets positief meegeven: hoop, schoonheid en engagement. Literatuur moest levensecht zijn, niet ex cathedra gedoceerd worden. We trokken met hem mee op De Pillecyntocht en op een onvergetelijke Reynaerttocht. Na één jaar Marcel Ryssen stond het bij zijn oud-leerling vast: een inspirerend leraar worden voor generaties jonge mensen. Het is anders gelopen: tien jaar universitair onderwijs en thans werekend in de cultuursector. Maar de passie voor literatuur en de Reynaertmicrobe, vooral die laatste, laten niet meer los. De integrale, expressieve lectuur van een brok wereldliteratuur, gereciteerd met zoveel brio van op - niet van achter - de lessenaar, heeft onuitwisbare sporen nagelaten. Geen vossensporen, maar sporen die als groeven in het leven van een mens gegrifd staan.

Epiloog

Tijdens de pinkstertocht op 17 mei 1997 las Marcel in De Meerschblomme te Ruien in de Waterhoek voor uit Streuvels' De vlaschaard. Het boek de lucht in, de bril spits op de neus, de schoenen naast de stoel waarop de declamator zijn tekst debiteerde. Het publiek enthousiast. Marcel Ryssen ten voeten uit. Nog vele jaren, Marcel.

Rik VAN DAELE

[p. 72]