Tiecelijn. Jaargang 8

[p. 106]

Dankwoord

uitgesproken tijdens de zitting van de Reinaertraad op Pinkstermaandag 5 juni 1995 te Bazel

Dames en Heren,

Graag wil ik de Reynaertraad danken voor de eer die zij mij vandaag bewijst...

Die uitspraak had u natuurlijk wel verwacht. Iedereen die in het zonnetje wordt gezet of die wordt onderscheiden, is immers dankbaar, al was het alleen maar omdat zijn ijdelheid wordt gestreeld. En dat is iets wat we allemaal graag meemaken.

Ik ben ijdel genoeg om nu dankbaar te zijn, want niets menselijks is mij vreemd. (Ik denk wel eens, dat dat een voorwaarde is om van het Reynaertverhaal te kunnen genieten.) Maar mijn dankbaarheid heeft nog een andere component en die is ideëler, ja heeft zelfs een existentiële component. Ik wil u daarover graag iets meer zeggen.

U weet dat ik werk aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en meer speciaal binnen de Faculteit der Letteren van die instelling. Zo'n Faculteit heeft onder andere als taak om de literatuur te bestuderen in al haar facetten en ook de taak om het verleden van onze cultuur levend te houden voor mensen van vandaag. Bij de studie van teksten als Van den vos Reynaerde vallen die twee taken samen.

Ik geloof daar heel erg in. Via literatuur kunnen mensen hun situatie verkennen en doorlichten. Ze kunnen hun idealen en hun dromen uitdrukken. En zoals een mens die niet meer droomt het gevaar loopt ziek te worden, of zelfs gek, zo loopt ook een cultuur die de literatuur geen plaats gunt, gevaar; gevaar voor verstarring, bekrompenheid, saaiheid. Ook die kunnen in het uiterste geval dodelijk zijn.

En zoals een boom die zijn wortels kwijtraakt, afsterft, zo komt een cultuur die zijn verleden vergeet, onvermijdelijk in moeilijkheden. Wie zijn verleden niet kent, kan niet zuiver zien wie hij is. Zo iemand raakt misschien zelfs het vermogen kwijt om een visie op de toekomst te ontwikkelen.

Op zich doe ik mijn werk dus heel graag, maar op dit moment is de visie op Letterenfaculteiten in Nederland in brede kring zeer negatief. Ze zijn duur, denkt men, ze zijn niet produktief, ze zijn niet te besturen en niet te plannen. En dat is waar. Wij leveren geen vette worsten, noch 's winters, noch 's zomers, en wij kunnen ook niet beloven volgend jaar tenminste drie goede ideeën te hebben. De dingen waar wij voor staan (of voor horen te staan), zijn niet economisch, niet meetbaar en slecht manipuleerbaar. Dat maakt ze nu juist zo waardevol.

Voor veel mensen in Nederland maakt dat Letterenfaculteiten echter verdacht. Bij die mensen horen ook ministers, beleidsmakers, leden van Colleges van Bestuur, ja zelfs

[p. 107]

mensen uit Letterenfaculteiten zelf. Ik heb collega's die menen dat we in de huidige situatie ons moeten richten op de directe behoeften van de huidige maatschappij. Ze denken dan aan dingen als communicatie in instellingen en bedrijven, aan automatisch vertalen, aan het maken van spellingscheckers voor PC's. Er zijn er zelfs die menen dat we het Nederlands als wetenschappelijke taal maar beter kunnen afschaffen. Als iedereen Engels spreekt of schrijft, verloopt de wetenschappelijke discussie immers veel efficiënter.

Ten gevolge van dit soort meningen is er de afgelopen jaren op grote schaal bezuinigd en afgebroken. Ik was het daar niet mee eens, dat zal u niet verbazen. Ik verzet mij er ook nog steeds tegen voor zover dat binnen mijn vermogen ligt. Maar toch ligt voor mij in deze situatie een dubbel probleem.

Het ene is dat van de moedeloosheid. Ik hoor bij een minderheid die vecht tegen een meerderheid die de macht heeft, want de middelen verdeelt. Die situatie lijkt wel wat op het gevecht van Don Quichotte tegen de windmolens.

Het tweede probleem is dat ik mij soms afvraag hoe terecht mijn verzet is. Voor dit soort zaken is er immers geen objectieve norm. Als Nederland twee van zijn grote universiteiten zou sluiten, dan blijven er nog altijd vijf over (en dan laat ik de gespecialiseerde - technische, theologische, enz. - universiteiten nog buiten beschouwing). En de Nederlandse beschaving gaat echt niet automatisch te gronde als Letterenfaculteiten krimpen of zelfs zouden worden afgeschaft. Hoewel ik geloof dat zoiets zeer ernstig zou zijn, kan ik dat niet bewijzen. En, als je iets verdedigt wat buiten de universiteit niet gewaardeerd wordt, dan loop je het gevaar je op te sluiten in een ivoren toren. Een wetenschapper die alleen nog maar met andere wetenschappers wenst te praten, heeft mijns inziens gefaald. En daar komt nog iets bij. Je kunt wel denken dat jij een van de weinigen bent die gelijk heeft, en dat de anderen fout zitten. Maar zelfs als dat zou kloppen, dan is het nog niet automatisch terecht om je door die anderen te laten betalen om ze voor stomkoppen uit te maken. Als je in zo'n situatie je intelligentie en je kennis gebruikt om je eigen positie zeker te stellen, als je naar de macht grijpt alleen uit eigenbelang, dan ben je maatschappelijk onaanvaardbaar bezig. De gevolgen van dat soort gedrag worden in het Reynaertverhaal verbeeld. En ik weet niet hoe het met u is, maar ik zou niet in het rijk van Nobel willen wonen.

Kortom: zonder mensen buiten de universiteit die uit zichzelf tonen dat ze de dingen waar ik voor wil staan, belangrijk vinden, hou ik het niet vol en ben ik niet gelegitimeerd om te doen wat ik op dit moment probeer te doen. Dat is de achtergrond van de dankbaarheid waar ik het in het begin over had. Ik hoop dat u nu begrijpt dat die dankbaarheid echt heel groot is, en dat ze niet uit mijn hoofd maar uit mijn hart komt.

[p. 108]

Ik wil u, als dank voor de vossestaart, iets beloven. Ik zal proberen bij mezelf en bij anderen zoveel mogelijk het volgende te bewerkstelligen:

Gehoorzaamheid aan de maatschappelijke orde (zoals al gezegd zou ik hier geen dierenrijk willen), maar gekoppeld aan een principieel wantrouwen ten opzichte van de vertegenwoordigers van die orde. Dat zijn immers ook maar mensen, en die kunnen zich dus als beesten gedragen. Dat laatste hoort niemand te nemen.

Het gebruiken en bevorderen van slimheid en intelligentie; niet ten eigen bate, maar om de Bruuns, de Ysegrims en de Nobels onder ons te herkennen en zo goed mogelijk te bestrijden.

Het lachen; spottend om het dierlijke in anderen en onszelf; vreugdevol om de menselijke creativiteit die het leven - in ieder geval bij tijden - tot een feest kan maken.

En als u nu een lach ziet op mijn gezicht, dan is dat er een van de tweede soort.

Paul WACKERS