Tiecelijn. Jaargang 6

[p. 58]

Marcellijn Dewulf, een heemkundig monument

Marcellijn Dewulf 1898-1980

Hij was geen geboren Wazenaar (Asse, 9 september 1898) maar het verleden van dit ‘soete’ gebied tussen Schelde en Durme heeft hij uitgeplozen tot op zijn meest ongekende vezels, zoals niet één voor of na hem tot nog toe heeft gedaan. Heel wat gegevens die in de vergetelheid dreigden te verzinken heeft hij aan die vergetelheid onttrokken. Waarschijnlijk is er geen vierkante meter Wase grond die hij niet heeft onderzocht. Zohaast zijn werk het hem toeliet, sprong hij op de fiets en doorkruiste vorsend het hele gebied, wegels en akkers, poelen en boomstronken, kapellen en verdwenen gebouwen, met open oor en oog voor alles wat van vroeger nog leefde in beeld, reliëf, taal en gewas. Het resultaat van deze zoektochten, exploraties en de scrutineuze analyses van de vele geschriften die volgden op de observaties ter plekke heeft Marcellijn Dewulf neergepend in meer dan honderd bijdragen in de Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas, waarvan hij één van de eminentste leden was. Daarnaast publiceerde hij in heel wat andere tijdschriften van bevriende of verwante verenigingen. Dat enkele bijdragen ook het Wase dier bij uitstek betroffen, wij bedoelen Reynaert, zal uiteraard niemand verbazen.

In deel 83 uit 1980 van de Annalen schetst toenmalig voorzitter Ir. Jan Trommelmans een raak portret van de toen pas overleden Marcellijn Dewulf. In datzelfde nummer verscheen Dewulfs laatste bijdrage, één van zijn belangrijkste: Het Bargoens van Sint-Niklaas.

Een man met onstuitbare levenskracht. Hij had weet van de ziekte die zijn laatste levensjaren ondermijnde, maar ging onverwijld door. Hij beschikte over een scherp verstand, een meer dan gewone opmerkingsgeest en het vermogen om logisch te deduceren. Bovendien dreef Marcellijn Dewulf op een ijzersterke wil, iets wat men trouwens reeds kon zien wanneer je zijn snelle, krachtige pas moest volgen. J. Trommelmans noemt hem een uitzonderlijke figuur voor de archeologie, de geschiedenis en de heemkunde van het Waasland. Een generatiegenoot van broeder Aloïs, Jozef de Wilde en Louis Laevaert, met wie hij intensief een waaier van activiteiten ontplooide. ‘Het verleden’, lezen we in het In memoriam, ‘was voor hem een open boek; zijn interessespectrum streek breed uit, zijn

[p. 59]

wetenschappelijke bevoegdheid was onbetwijfelbaar’. Driemaal ontving hij de Alfons de Cockprijs van de Bond der Oostvlaamse Volkskundigen en ook officieel kwam er erkenning van zijn verdiensten: de zilveren medaille van de Orde van Leopold II en de bronzen penning van de Nederlandse Cultuurraad. Onuitwisbaar in het geheugen blijft ook de door hem ingerichte tentoonstelling ‘In kannen en kruiken’, een ongemeen rijke verzameling van ongeschreven beschavingsgeschiedenis van onze gewesten. Maar Reynaert nu!

Toen in 1955 de eerste Reynaertroute werkelijkheid werd, was dit mede door de grote inzet van een Marcellijn Dewulf achter de schermen. In een vraaggesprek met Jozef de Wilde, broeder Aloïs, ‘heemkundige’ Marcel(lijn) Dewulf en professor Wytze Gs Hellinga in Wetenschappelijke Tijdingen van mei 1955 wordt door Jef Goossenaerts duidelijk gesuggereerd dat Marcellijn Dewulf eigenlijk de initiatiefnemer van het project was. Deze vijf Reynaerdisten waren samengekomen in de Reynaertkelder van kasteel Notax te Destelbergen waar een soort Reynaertacademie onder leiding van Goossenaerts de ‘kromme paden’ van de Malpertuusbewoners trachtten te reconstrueren.

In het interview wordt Marcellijn Dewulf getoetst over een nieuwe theorie van de burgemeester van de Hollandse Clinge en het schoolhoofd van Nieuw-Namen in verband met het toponiem Kriekeputte. Het betreft een uitloper van een kreek nabij het fort Bedmar op het grondgebied van Clinge. Dewulf heeft zijn bedenkingen bij de lokalisering en merkt op dat eerst zal moeten onderzocht worden hoe oud deze put is. Een wegel nabij deze put heette in 1955 ‘sinds een paar jaren’ officieel ‘Kriekeputtedreefje’. Dewulf deelt mee: ‘Het gemeentebestuur van de Hollandse Klinge zal er ten gerieve der pelgrimerende Reinaertvrienden een speciale naamplaat laten plaatsen.’ (p. 154). Wie vandaag de nieuwe Reynaertroute rijdt, passeert in de Woestijnestraat, halverwege Clinge en Nieuw-Namen een plukje bomen rechts van de weg, met aan de rand ervan het kronkelende pad waarvan sprake is. Het plaatje werd er later inderdaad geplaatst, maar is nu bijna onleesbaar, en dringend aan herstelling toe.

Alhoewel de naam van Marcellijn Dewulf minder wordt vernoemd, is het heel duidelijk dat Dewulf zeer sterk betrokken was bij de eerste Reynaertroute. Samen met onder andere broeder Aloïs en P. Brand heeft hij trouwens de beschrijving aangevat van het Reynaertpad, een voorloper van het recente boek Het land van Reynaert. De Vlaamse Toeristenbond zou publiceren. De titel: Wandelgids nr... Reinaertpad I. Hulst-Sint-Niklaas. Op de omslag moest een houtsnede van Gerard Gaudaen prijken, André Stoop was verantwoordelijk voor de samenstelling en de kaarten. Het handschrift, dat in de Bibliotheca Wasiana berust, is gedateerd: 1958. Het werk bevat een zeer gedetailleerde beschrijving met historische, folkloristische, toeristische, heemkundige en vooral Reynaerdelijke gegevens.

In deel 81 van de Wase Annalen heeft Dewulf het over De gruwelijke moord te Beveren op de Reinaertvertaler J. Florianus in 1585, één van zijn ‘diverse nasporingen voor elk wat wils’. De bedoelde Reynaertvertaling is de tweetalige, fraai geillustreerde (met houtsneden van de Parijzenaars J. de Gourmont en G. Ballain) Reynaerteditie, gedrukt te Antwerpen

[p. 60]

door Christoffel Plantijn in 1566 (Reinaert de Vos/Reynier le Renard). De Franse vertaling werd gemaakt door ene Johannes Florianus. Florianus werd geboren te Antwerpen in 1522 en stierf op een gruwelijke wijze te Beveren in 1595. Deze polyglot was leraar geweest in de Latijnse school van de Sint-Andriesparochie te Antwerpen. Vanwege zijn calvinistische geloofsovertuiging was hij gevlucht naar het Duitse Emden. Hij werd daar opgeleid tot predikant en keerde in die hoedanigheid terug naar Brussel. Daar werd hij verjaagd door Farnese. Later wordt hij gevangen genomen te Lier, vervolgens opgesloten in het kasteel van Beveren (Singelberg) en daar ter dood veroordeeld.

Marcellijn Dewulf gaat in op een artikel van Piet Bernaers in Het land van Beveren uit 1965 waarin de auteur betwijfelt dat Florianus ooit het Reynaertverhaal zou hebben vertaald. Dewulf spreekt dit nu tegen aan de hand van het werk van één van de grote Vlaamse Reynaerdisten, meester Leonard Willems, die in 1922 een gedetailleerde levensbeschrijving van Florianus publiceerde. Florianus was wel degelijk de Reynaertvertaler in dienst van Plantijn. Uiteindelijk stierf hij, zoals Farnese het gesuggereerd had: ‘Doe de ketter in een zak en laat hem verdrinken.’ Wat dan ook gebeurde, ergens in een put buiten Beveren.

In de volgende jaargang van de Annalen (1978) verschijnt weerom een merkwaardige bijdrage die met het Reynaertgegeven te maken had. Onder de hoofdtitel Beschouwingen over de leefbaarheid van oude gebruiken en het verdwijnen van verzonnen verhalen over een middeleeuwse burcht schrijft hij over Hoe de legende ontstond en verdween over het bestaan van een kasteel van de graven van Vlaanderen te Daknam. Het zogenaamde kasteel van Daknam had de ontwerpers van de eerste Reynaertroute in 1955 sterk geinspireerd met als gevolg: twee Reynaertbanken in Daknam (het hof van koning Nobel op de Middendam, tegenover de vermoedelijke vindplaats van ‘het kasteel’ en het graf van Coppe onder de dorpslinde). Van den Bogaerde had in zijn geschiedenis van het Land van Waas voor het eerst gewag gemaakt van dit ‘vermeend’ kasteel. Hij steunde daarbij op een charter van Johanna van Constantinopel, gravin van Vlaanderen, waarin in 1219 zes bunder bos geschonken werden aan de kerken van Sint-Niklaas en Sinaai. Dit charter werd verleend ‘apud Dackenam’, dus bij of te Daknam. Dewulf constateert dat deze stelling nogmaals bevestigd werd door andere historici, namelijk Siret en De Potter en Broeckaert. Zij maken gewag van oude stenen die men er gevonden had nabij de akkergronden met de zeer suggestieve naam ‘De Vierschaar’. Dit leek de toenmalige Reynaertpadontwerpers, vooral broeder Aloïs, interessant genoeg om het hof van Nobel te vereenzelvigen met de graven van Vlaanderen en hun eventuele verblijfplaats in Daknam. Vandaar de banken, vandaar de Reynaertreputatie van Daknam. Marcellijn Dewulf tekent ter illustratie zelfs een kaartje met onder andere zeer duidelijke situeringen van de Kasteeldreef, de Vierschaar en de oude linde van Daknam. Vanuit wetenschappelijke hoek, kwam echter een andere wind. Het was (weerom) Jef Goossenaerts, die op grond van onderzoek van M. Gysseling, het bestaan van een dergelijk kasteel afwees. Dewulf legt zich bij deze bevindingen neer. Toch waagde de Sint-Niklase groep zich nog aan opgravingen,

[p. 61]

maar men vond er alleen oude zestiende-eeuwse stenen. Tot slot van zijn bijdrage blijft hij nog even stilstaan bij de vraag wat de graven in Daknam dan wel deden. Er wordt vermoed dat het iets met de jacht naar aanleiding van de jaarlijkse eendetrek en de eendekooien nabij de Durme te maken had.

Belangrijk blijven ook Dewulfs bijdragen over Wase toponiemen en plaatsen die in de Reynaertnaleving een zekere weerklank kregen, al of niet terecht. In deel 77 van de Wase Annalen (uit 1974, afl. 1 en 2 samen, p. 87-103) licht hij het ‘raadsel van de Alvinusberg’ door, de inderdaad raadselachtige mote die door Herman Heyse in Het land van Reynaert een ‘residu’ wordt genoemd ‘van de oorspronkelijke vestiging van de forestiers’. Refererend aan M. Gysseling herinnert M. Dewulf eraan dat deze Alvinusberg langs de oude weg Gent-Hulst ligt, de weg die volgens Gysseling door Bruun, Tibeert en Grimbeert naar Malpertuus werd gevolgd.

Herhaaldelijk graaft Dewulf ook in de oude documenten over Boudelo, Lysdonck, Coudenborm en het Koningsforeest (waarvan het bos van Hulsterlo een uitloper was), plaatsen die de Reynaerdeske verbeelding van menig Waas vossejager prikkelen.

De bijdragen van Dewulf waren zelden origineel, maar tekenen hem steeds als een onvermoeibare speurder met een kritische geest. Ze zijn altijd verantwoord en stimuleren nieuw onderzoek.

Tot slot nog dit. Marcellijn Dewulf was langs moeders zijde verwant met Guido Gezelle. Maria Devriese, zijn moeder, was een dochter van Theodoor Devriese, die op zijn beurt stamde uit het gezin Jozef Devriese-Regina de Bal, een broer van Monica, de moeder van Gezelle. En ook Tiecelijn pikt een korreltje mee: zijn medewerker-tekenaar Ivo Dewulf, verantwoordelijk voor de portretten van vossejagers, de Tiecelijnerietjes, de cartoons en vooral de ontwerper van het Tiecelijn-logo, is de zoon van Marcellijn. Ergens blijft de rode draad van artisticiteit of sterk geboeid zijn door in nazaten gesponnen.

Marcel RYSSEN