Tiecelijn. Jaargang 6

[p. 13]

Portret: Jozef de Wilde, vossejager, pionier van de lokale geschiedenis

Pastoor Jozef De Wilde

Op Pinkstermaandag eind mei 1955 zat hij samen met Stijn Streuvels de Reynaertbank in Belsele in. Op Pinksterzondag 19 mei 1991 opende hij te Hulst de hernieuwde Reynaertroute en zat hij enkele uren later met de Tiecelijn-redactie op de Reynaertbank bij het beeld van Albert Poels in het Romain de Vidtspark te Sint-Niklaas. In de tussentijd 1955-1991 wijdde pastoor Jozef de Wilde, de nestor der vossejagers, zijn leven aan zijn roeping en aan de geschiedenis en de literatuur van zijn eigen streek. De Reynaertcarrière van deze priester-historicus is zelfs nog langer. Reeds in 1942 trok hij op vossepad. Vandaag, een halve eeuw later, is hij nog steeds in de ban van Reynaert en zoekt hij onverdroten verder in vele documenten en Reynaertstudies.

De hoogtepunten van De Wildes carrière als vossejager waren de voorbereidingen van de opening van de Reynaertroute in 1955, zijn contacten met de Amsterdamse hoogleraar W.Gs Hellinga, zijn Gents college aan de kandidaten in de Germaanse filologie op vraag van professor Paul de Keyser, zijn Reynaertpublikaties in diverse toeristische, literaire, historische en heemkundige tijdschriften (o.a. de Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas, Wetenschappelijke Tijdingen, Appeltjes van het Meetjesland, Naamkunde en De Autotoerist) en vooral de publikatie van zijn levenswerk Van den vos Reynaerde ontsluierd in 1989, ook al had hij de uiteindelijke publikatie iets omvangrijker willen zien. Het boek kreeg ondertussen reeds een tweede druk. Over pastoor De Wilde werd gepubliceerd in zowat alle landelijke en regionale kranten en in Ons Erfdeel. Naast zijn historisch onderzoekswerk had hij steeds een warme sympathie voor allerlei initiatieven op toeristisch en cultureel gebied. Oud fotomateriaal verraadt zijn aanwezigheid tijdens menige Reynaertlezing, tijdens de opening van vele Reynaerttentoonstellingen, de voorstelling van de Reynaertroos en van Tiecelijn.

De Wilde heeft zin voor humor. Ooit trok hij tijdens een reis in het Heilig Land naar de nuntius om er, eeuwen na Reynaerts daden, de pauselijke absolutie te verkrijgen voor Reynaerts zonden. De Wilde werd een Reynaert. Een eigenschap die De Wilde met de vos deelt, is zijn vurigheid. Vurig is hij steeds zijn eigen theorie blijven verdedigen. En hij is nog niet uitgepraat. Hoewel hij op 12 september 1992 86 jaar werd, is hij nog vast van plan om een volledige Reynaertcommentaar te publiceren.

[p. 14]

De Reynaertwieg

Jozef De Wilde werd op 12 september 1906 geboren te Sint-Amandsberg, op een steenworp van de begraafplaats Campo Sancto, waar menige Vlaamse voorvechter ligt begraven. Tussen de graven van de Vlaamse groten wandelen, was een uitnodiging om in hun voetspoor te treden. Meteen ook was de interesse voor het verleden gewekt. De eerste kennismaking met de literaire vos kwam er in de retorica aan het Sint-Lievenscollege te Gent. Na zijn priesterwijding werd De Wilde benoemd tot onderpastoor in het Wase Scheldedorp Doel, toen een oase, nu een woestenij. De polders en de Schelde hadden vele historische geheimen. Oude archiefstukken van de parochie Doel en de interesse van zijn pastoor voor historische bronnen leidden De Wilde naar de studie en naar de plaatsen waar die bronnen bewaard bleven, kelders, zolders... en uiteindelijk het Gentse Rijksarchief. De Wilde zou er, zolang zijn gezondheid het toeliet, wekelijks speuren, 50 jaar lang. Tijdens zijn opzoekingen over de Wase polders merkte iemand op dat ook VdvR iets met de streek te maken had. De Wilde zat verstrikt in de vossestrik. Door het bestuderen van archiefmateriaal kwam hij langzaam tot de bevinding dat de Reynaertdichter een nauwkeurige beschrijving gaf van een werkelijk bestaand landschap.

Zijn volgende pleisterplaatsen waren Vrasene (1931-1935) en Sint-Niklaas (1935-1959). Hij werd bestuurslid van de Oudheidkundige Kring van het Land van Waas, secretaris en redacteur van de Annalen en was mede-stichter van de Bibliotheca Wasiana. In deze functies ontwikkelde hij zich tot een bekwaam streekhistoricus. Hij ontwierp een methode voor de studie van een streek en zijn bewoning, die hij de ‘kavelgeschiedenis’ noemde. Hij publiceerde een handleiding voor deze methode in Opvatting en uitbouw van de plaatselijke geschiedenis in het eerste jaargang van het Cultureel Jaarboek voor de Provincie Oost-Vlaanderen (1948, p. 265-293). Later zou hij deze methode toepassen op een stuk land aan de Haanhoutstraat in Destelbergen-Beervelde. Volgens De Wilde is dit stuk land ‘het Mapertuus van de Reynaert’. Hij reconstrueerde de geschiedenis van dit perceel tot in 1348, toen het eigendom was van Simon Van der Couderborch, die het wellicht erfde van de familie Vilain, ooit afstammelingen van de Gentse burggraven. Een van die burggraven, Seger III van Gent, is volgens De Wilde Reynaert de vos. In de loop der jaren ontwikkelde De Wilde de theorie dat VdvR het relaas geeft van historische gebeurtenissen. Achter de meeste dierenpersonages gaan historische figuren schuil. De Reynaert is slechts voor 20% fictie, de rest is historie: de geschiedenis van de Gentse burggraven in hun strijd met de Vlaamse graaf en de heren van Beveren. Zo is Isegrim de wolf, Diederik, heer van Beveren, is Tibeert in verband te brengen met de heren van Gavere en is Nobel Filips van Namen, later aangeduid als ‘Philips le Noble’. Dit alles brengt De Wilde ertoe het Reynaertverhaal te dateren rond 1200. Dit strookt volgens hem met de toewijzing van het Reynaertauteurschap aan de reeds door C.P. Serrure in 1858 vermelde magister Willelmus Physicus. In tegenstelling tot Serrure slaagt De Wilde erin, dank zij een studie van Jacques Pycke over de kanunniken van Doornik, deze man een gezicht te geven. Het

[p. 15]

gaat om Willem I van Brugge (ook Willem de Oude genaamd), kanunnik van het kapittel van Doornik, geneesheer van de Sint-Pietersabdij en de persoonlijke arts van de Gentse burggraven. Details en bewijsvoering zijn te vinden in Van den vos Reynaerde ontsluierd.

Of De Wilde gelijk heeft, is niet gemakkelijk uit te maken. Ook als men het niet eens is met zijn visie, bevat de studie van De Wilde verrassende gegevens en interessante verbanden: een schat aan materiaal over de nog steeds niet geschreven geschiedenis van de Gentse burggraven; een band met de heren van Beveren en Diksmuide, wat wel heel frappant wordt als men weet dat in de tweede Reynaert (Reynaerts historie) een acrostichon voorkomt met de vermelding ‘Dismude’ (zie de studie van A. Berteloot in Tiecelijn, 1992, p. 3-5). Bovendien zijn de burggraven van Gent een interessant primair publiek voor middeleeuwse literaire werken.

De Wilde heeft ook onderzoek verricht naar een aantal lokalisaties in het Reynaertverhaal. Hij lokaliseerde de gerechtsplaats (de wijk Bokslaar te Lokeren), Malpertuus en het avontuur van Bruun (te Destelbergen en een klein deel te Heusden langs de oude Scheldearm, de huidige Damvallei). De wildernis waarnaar de vos op het einde van het verhaal trekt, is volgens De Wilde Sint-Jansteen (het oude Inghelosenberghe). Interessant voor verder onderzoek is de lokalisatie van ‘Le Balay’ in Vermandois als het onbekende plaatsje waar de vos en de wolf de rijke ‘pape’ ontmoeten. Even belangrijk was zijn literairtheoretische bijdrage Toponymie en literatuurgeschiedenis in het feestnummer H.J. van de Wijer (Mededelingen van de vereniging voor Naamkunde te Leuven, 1954). Zijn beste bijdrage was m.i. zijn studie over De priorij van Elmare in Appeltjes van het Meetjesland (1962). Ze ontstond tijdens zijn verblijf in Lembeke, waar hij pastoor was vanaf 1959.

Het pensioen

In 1976, zeventig jaar oud, ging pastoor De Wilde met pensioen. Maar hij rustte niet. In de Broederstraat te Sint-Niklaas bouwde hij zich een veilig vossenest, omringd door zijn onoverzichtelijke en bijzonder rijke collectie boeken. Hij ontving er vele historici en vossejagers en menigeen bracht er een aangename avond door. Een spraakwaterval, vol historische weetjes, boeiende verbanden, ongekende gegevens, en steeds weer zijn stokpaardjes: VdvR, de Reynaertdichter en de band tussen het ontstaan van het Waasland en de Reynaert.

De Wildes kennis, zijn mededeelzaamheid en zijn bescheidenheid, leerde ik in de vele uren bij hem appreciëren. Hij voelde zich gesterkt door het feit dat de jongere generatie zich bezig houdt met de eigen Vlaamse cultuur en geschiedenis. Een beter inzicht geven in die geschiedenis van volk, land en literatuur en het verzamelen en conserveren van deze gegevens, is De Wildes levenstaak geweest. Dit werk ligt vast in de vele verspreide publikaties, in de bloei van de Oudheidkundige Kring van het Land van Waas en in de Bibliotheca Wasiana. De Wilde liet het nageslacht ook creatief werk: enkele novellen en verhalen en vooral het mooie Waasland-lied (1942) op muziek van Fernand van Durme.

[p. 16]

Voor zijn verdienstelijk historisch werk en zijn pionierswerk op het vlak van de lokale geschiedenis werd De Wilde onderscheiden met de De Potter en Broeckaert-prijs van het Oostvlaams Verbond van Kringen voor Geschiedenis. Tevens ontving hij het ‘Grote Stadsplaket’ van de stad Sint-Niklaas, in navolging van Anton van Wilderode, Ignace de Sutter en Jozef Sterck. Toen hij op 18 februari 1992 ontslag nam als bestuurslid van de Oudheidkundige Kring werd hij tot erelid aangesteld. Voor zijn Reynaertverdiensten werd hij, toen de Sint-Niklase Reynaertorde nog vossejagers eerde, opgenomen in de ‘Groot-orde van de vos Reynaert’. Vanwege zijn vele Reynaertverdiensten werd in 1992 een tentoonstelling aan hem gewijd te Sint-Niklaas.

In de late lente van 1992 verhuisde De Wilde naar Zele. Hij aardt er, maar toch mist hij zijn vaste stek en de meeste van zijn boeken, die hij aan de Bibliotheca Wasiana schonk. Plannen zijn er nog volop. Zo denkt hij aan een Tiecelijn-artikel over een geheimzinnig Madocke, een huis dat op de vroegere Gentse Vismarkt stond. Deze plaats was eigendom van de Sint-Pieters, de abdij waar magister Willem Physicus geneesheer was...

De Wilde heeft in 1992 een immense inventarisatie-arbeid voltooid. Hij exploreerde en ordende de documenten van een zeventiende-eeuwse Kruibeekse notarissengeslacht. Het materiaal biedt stof voor vele licentieverhandelingen, zowel voor kunsthistorici als voor dialectologen. Zo wijst hij op een Onze Vader in het dialect en op de vele specifieke namen van gebruiksobjecten. Het archief biedt ook inzicht in de levensomstandigheden en de plaats van de kunst in het Vlaamse huisgezin anno 1650. Hopelijk vindt men jonge geschoolde medewerkers om dit interessante materiaal te verwerken en te interpreteren.

Een gesprek met De Wilde is een rijke ervaring. Over Reynaert, over zijn Onze-Lieve-Vrouwekerk te Sint-Niklaas, over het nut van lokale geschiedenis en van historisch onderzoek. En hoewel hij geen Wazenaar is, keert elk gesprek naar het Waasland terug. Een streek die rijk is geworden door de noeste arbeid van zijn inwoners, harde werkers die stof en modder veranderden in de tuin van Europa. Toevallige reizigers - hij publiceerde ooit hun getuigenissen - spraken in het verleden hun verwondering uit over dit wondere land, arme, schrale grond, maar rijk door de arbeid. Met betrekking tot dit land moet volgens De Wilde nog zoveel bestudeerd worden. Pastoor De Wilde heeft de weg getoond. Hij maakte van het Wase stof een boeiende geschiedenis. Moge hij vele navolgers krijgen.

[Rik VAN DAELE]