Terras. Jaargang 2018 (14-15)

[p. 176]

Sandro William Junqueira
Mijn moeder is een vis
(Aantekeningen van een terugkeer)
Vertaling: Anne Lopes Michielsen

Paradijs. Zijn moeder herhaalde dat woord erg vaak toen hij klein was. Dat deed ze altijd als ze gingen eten. Ze zette de borden op tafel en serveerde haar herinneringen. Ze zei paradijs en glimlachte breed alsof ze er al echt had geleefd en zijn intiemste geheimen kende. Het paradijs was daar. Daar was het achtergebleven. In Afrika. In dat land.

De wolken dreven zo laag dat je je hand maar hoefde uit te steken of je kon ze aanraken als een plafond. En de geur die van de aarde opsteeg, had kleuren aan de riem. En die was aan de hemel verbonden met een draad waar je aan kon trekken of die je los kon laten. En ertussenin was ruimte voor wensen. En de wegen waren lang en breed en met bergen omlijst. En alles was geordend en schoon en groen met daarbovenop rode bloemen. Paradijs, herhaalde zijn moeder uiteindelijk.

Eenmaal op haar stoel nam ze een slok uit een fles.

Zijn moeder was altijd beter met woorden geweest dan zijn vader. Terwijl ze praatte, luisterde haar zoon met de verbijstering van een kind. En zijn vader luisterde met de aandacht die het gedeelde verleden verdient als erover wordt gesproken. Hij kauwde stilletjes. Om uiteindelijk te slikken en zijn ogen dicht te doen op zoek naar wat er nog aan kon worden toegevoegd. Plechtig sloot zijn vader af.

Wat ik graag deed was een met Coca-Cola overgoten vanille-ijsje eten.

Daarna rekte de stilte zich uit en bleef zitten. Keek naar de uitdrukkingen op hun gezichten. Moeder, vader, zoon. Het licht scheen door het keukenraam. En de stilte gaf het licht een hand en schoof bij hen aan tafel tijdens de maaltijd. Tot de messen en vorken op de rand van de borden werden gelegd. Tot de monden tot rust kwamen na het kauwen. Drie schaduwen hielden zich vast aan het tafellaken. Niets was ongezegd gebleven.

Hij koesterde die woorden. Twee foto's. Niet veel meer.

Hij werd wakker door zachte stemmen, daarbuiten. Klikkende tongen werden onderbroken door haastige klinkers. De lokale tongval. Zonder komma's. Ondanks dat hij niet goed hoorde en het dialect niet kon verstaan, klonk het als stemmen van mensen die niet liegen. Mensen die op blote voeten lopen. Die de aarde waarop ze lopen aan hun voeten dragen.

[p. 177]

Dat had hij geleerd. De aarde herkent de voeten van degenen die haar dragen altijd. En wreekt zich op degenen die niet weten hoe ze haar moeten toebehoren.

Het raam van zijn hotelkamer heeft een voortreffelijk uitzicht op Main Street. En de herinnering aan zijn voorouders slentert en murmelt in de rivier van voeten en stemmen die uitmondt in echo's in zijn kamer. De zon heeft de ochtendspits al bereikt. Alles zindert. Tenminste, zo lijkt het vanaf waar hij zich bevindt.

Hij zou kunnen proberen uit bed te komen en zeven, acht stappen te zetten, voorzichtig om niet over het tapijt te struikelen, om naar buiten te turen. En daar, bij de vensterbank, zou hij verslag doen, rechtop, zo precies als zijn ogen hem toelieten, van de reflectie van de zon op de gezichten, in de souplesse van de glimlachen. Maar hij vermoedt dat het de moeite niet waard is.

Hij is tachtig, bijna negentig. Hij is oud. Gelukkig brachten de ellendige cellulaire oxidatie en de teloorgang van zijn organen en botten niet alleen pijn en begeleide bezoekjes aan het ziekenhuis met zich mee. Ook zijn zintuigen hadden tijden geleden hun scherpte, precisie en vermogen verloren. Zo blijven de beelden intact die hij had gemaakt en bewaard aan de hand van de woorden die hij uit de herinneringen van zijn ouders had gegrist. Want er zijn dingen die de ogen niet kunnen bevatten. Dat is het. Maar goed ook. Tenslotte was het zijn intuïtie die hem hier had gebracht. Zijn verwachtingen zullen geen vaste grond vinden waar ze in duigen vallen.

Gisteren deed hij er een eeuwigheid over om zich aan te kleden, althans zo voelde het. Hoewel de tijd hier meer rust heeft. Linnen broek, overhemd met korte mouwen, sokken, sandalen. Uitgebalanceerde kledij voor de milde temperatuur daar buiten. Sinds de leeftijd hem had omhelsd voor een laatste tango was alles wat snel en zonder inspanning werd uitgevoerd veranderd in het antwoord op een filosofisch vraagstuk. Bovenal zijn we levende wezens, dacht hij. En degenen die haast hebben, liggen al op het kerkhof. Wie zei dat ook alweer? Hij weet het niet meer.

Hij daalt de trap af terwijl hij zich vasthoudt aan de leuning en op zijn wandelstok steunt. Tot aan de eetzaal. Hij wantrouwt liften. Behalve hij zit er nog een stel te ontbijten achter in de zaal, terwijl hun zoontje tijdens een indrukwekkende driftbui languit op de vloerbedekking het stof doet opwaaien met zijn geschop en geschreeuw.

Gelukkig staat het stel even later op en sleurt het kind mee. Hij blijft alleen achter. Zoals het moet zijn. Hier kent niemand hem. Niemand zou op hem af durven stappen om een praatje te maken. Ze kijken hem aan als een stokoude, uitgebluste toerist. O, ze moesten eens weten... Hij wikkelt zijn gebit in een zakdoek en bewaart het tussen zijn benen.

Tijdens het ontbijt ziet hij plotseling dat aan de muur voor hem de nationale vlag hangt. Hij bewondert hem een tijdlang. Op de stoffen rechthoek lopen horizontale lijnen vanuit een witte driehoek, groene, rode, gele, in een zwarte lijst. De driehoek

[p. 178]

vormt de kooi van de vogel. Geïntrigeerd roept hij een van de kelners. Hij heeft grote handen en een lange nek. Zijn gezicht ondoorgrondelijk. Op de lapel van zijn uniform staat zijn naam op een klein verzilverd plaatje. Kudakwashe.

Hij vraagt hem in het Engels naar de herkomst van de vogel.

De kelner verontschuldigt zich en vraagt of hij het nog eens zou willen herhalen. Zijn stem begeeft het steeds vaker. Waardoor hij zich erg vaak in verlegenheid voelt gebracht. Als hij denkt dat hij te zacht praat, vragen anderen zich af waarom hij schreeuwt. Als hij ervan overtuigd is dat het veel te hard was, gebeurt dit. (Zou hij alle woorden waar hij recht op had al hebben uitgesproken?)

In een andere situatie zou hij zichzelf niet hebben herhaald. Maar in dit geval voelt hij dat het belangrijk is. Hij herhaalt de vraag op een toon die hem gepast lijkt en wijst vragend met zijn wijsvinger naar de driehoek op de vlag. De kelner kijkt hem onderzoekend aan met zijn grote, donkere ogen. Hij draait zijn hoofd weer naar de vlag en kijkt hem opnieuw aan. Die vogel? Een bateleur, meneer, antwoordt hij. Komt die hier voor? De kelner tovert een glimlach tevoorschijn. Terwijl hij het kopje volschenkt met een mengsel van thee en melk, zegt hij: Die is al naar een ander land gevlucht. En leeuwen?, haast hij zich. De kelner lacht nu al zijn tanden bloot. Leeuwen, meneer? De leeuwen lopen buiten op straat. Heeft u ze nog niet gezien?

Hij is in Mutare. Een afgelegen stad in een vallei van de provincie Manicaland. In Zimbabwe. Door een samenloop van omstandigheden heeft de geografie van de bevalling hier plaatsgevonden. Ruim tachtig jaar geleden. Volgens het uittreksel uit het geboorteregister dat hij heeft meegebracht samen met twee fletse foto's en zijn paspoort. Ondertussen: de stad is van naam veranderd; het land is van naam veranderd; de vlag is veranderd; de mannen, vrouwen en kinderen zijn veranderd. En hij is veranderd in een oude man. Onbenulligheden die hem hebben gebrandmerkt als een heet ijzer.

Liggend op bed, hij. De pen trilt in zijn hand. Hij zet nog wat aantekeningen in zijn schrift. Het bed kraakt.

Om de een of andere ondoorgrondelijke reden, waarvan het antwoord zich misschien op scheikundig, cellulair niveau bevindt, ben ik te laat teruggekeerd. Als ik er zo lang over heb gedaan, denk ik dat ik gek ben als ik me nu ga verliezen in onbeduidende kwesties of me eraan ga hechten. Het belangrijkste is dat ik nu hier ben en dat ik nog leef. Ik ben uitgeput, zo voel ik me dag in dag uit. Maar uitstekend gehumeurd. Ik zou hier nog iets over kunnen zeggen, maar dat kan ik beter niet doen.

Het was gister. Misschien eergister. Wat maakt het uit. De dagen lopen in elkaar over. Gewapend met een van de foto's besloot hij op onderzoek uit te gaan. Met de telefoon op zijn kamer belde hij naar de receptie. Een half uur later kwam de taxi hem

[p. 179]

halen. Opgewekt stapte hij de taxi in.

Toen hij de foto aan de taxichauffeur overhandigde en het adres van zijn bestemming gaf, Rodoupoulos Avenue, Flat 5, werd hij overvallen door een plotselinge drang om te lachen en huilen. Tegelijkertijd. Emoties die hij nog maar net kon onderdrukken door met al zijn kracht zijn wandelstok op de grote teen van zijn linkervoet te duwen. Fysieke pijn kan plotselinge, hoopvolle spanning altijd helpen bedwingen.

De taxichauffeur, met het gedeukte gezicht van een bokser en gele tanden, draaide zich om. Hij gaf hem de foto terug. Hij steunde met zijn elleboog op de bovenkant van de rugleuning.

Kunt u me de weg wijzen, meneer?

De weg?

Ja.

Welke weg?

Rodoupoulos Avenue, zei u?

Dat klopt.

Wilt u daar niet naartoe?

Ja.

Wijst u me dan de weg die ik moet volgen om daar te komen.

Welke weg? Weet u niet waar het is?

Ik ken geen Rodoupoulos Avenue in Mutare, meneer.

Niet? Maar hoe dan? En dit huis?

Welk huis?

Het huis op de foto? Herkent u het niet?

U hoeft niet te schreeuwen. Ik kan u prima verstaan.

Wie schreeuwt er? Ik? Excuseert u mij. Kunt u nog eens naar de foto kijken? Juist Kijkt u even goed. Kijk naar het huis. Misschien is de straat van naam veranderd. Kunt u niet naar de centrale bellen en het aan een van uw oudere collega's vragen? Een van hen zou wel moeten weten waar het is, denkt u niet?

De taxichauffeur keek hem recht in zijn ogen. Hij liet zijn schouders hangen en streek met zijn hand over zijn kale hoofd. Hij verzuchtte iets in dialect. Vast een scheldwoord. Hij schakelde terug naar het Engels.

Wilt u niet liever de olifanten zien?

Welke olifanten?

De olifanten in het reservaat. Daar, in de bergen. Alle toeristen willen de olifanten zien. Het is een mooie tocht, meneer. De bergen zijn rustgevend.

Hij liet het geel van zijn tanden zien en wees door de voorruit naar de bergen die voor hen oprezen. Hij gaf hem geen tijd om te antwoorden. Hij draaide de sleutel om en vertrok.

[p. 180]

Hij is verwekt in een ander Afrikaans land. Daar is hij zeker van. Zijn moeder had hem hier gekregen omdat oma hier woonde. En met oma dichtbij, en betere medische hulp, kon hij geboren worden zonder dat de bijenkorf van de wereld iets zou overkomen.

Zijn moeder was in dit land en zijn vader in dat andere, waar hij was verwekt toen de revolutie kwam. Zijn moeder wilde hem hier ter wereld brengen en dan weer terug naar daar, zodat zijn vader hen kon beschermen. Maar omdat ondertussen de revolutie was ontbrand op de plaats waar de conceptie had plaatsgevonden, konden ze dat voornemen niet volbrengen. Mede daarom zag zijn vader hem voor het eerst toen hij de longen uit zijn lijf huilde omdat hij honger had en al twee maanden oud was.

Om zich bij hen te voegen had zijn vader de kwade weerklank van de revolutie en alle betrokkenen achter zich moeten laten. En twee jaar later, bedreigd door een nieuwe revolutie, moest de familie hier alles achterlaten en terugkeren naar de bakermat van de taal waarnaar ze luisterde. En die later de zijne zou worden.

Buiten wordt het donker. Huiverig gaat zijn hand naar het schrift.

Onbenulligheden tekenen je als een heet ijzer.

Een stukje onbeweeglijke eeuwigheid. Een witte Subaru staat meters voor de smalle ijzeren poort van een huis met één verdieping geparkeerd. Naast de Subaru, op het pad voor de poort, een jong stel. De vader, met baard en zonnebril, slaat zijn arm om de schouders van de moeder. Hij heeft belachelijke kleren aan. Broek met riem opgetrokken tot zijn navel. Strak overhemd met korte mouwen. Een grote panamahoed vastgeknoopt onder zijn kin. De moeder heeft licht, lang, glanzend haar, het hangt los over de hand die op haar schouder ligt. Ze draagt een korte jurk met opdruk. Haar knieën piepen eronderuit. De moeder houdt trots een baby vast. De vader beschermt beiden met een uitgestrekte arm. Een stukje onbeweeglijke eeuwigheid. Op de achterkant van deze vervaagde foto, in de hoek linksonder, staat het volgende opschrift:

Rodoupoulos Avenue, Flat 5. Umtali. Rhodesië.

Zo is het. Jaren geleden vertrok hij van hier, gewikkeld in een deken van problemen die het leven over de schoot van zijn voorouders had gespreid. Hij vertrok om nooit meer terug te keren. Tot vandaag. Hij weet niet of hij, om deze of om een andere reden (er staat altijd een reden klaar in de arena van conflicten) aan een ongeneeslijke melancholie leidt. Hij weet ook niet of hij hier genoeg van weet. Al moet hij toegeven dat het ontbreken van een thuis, op de een of andere manier, een tatoeage op zijn hart heeft gezet.

Zijn voeten hebben de aarde nooit echt geraakt. Omdat hij aanvoelde dat de grond waarop hij liep, welke grond dan ook, hem niet toebehoorde. Het gevoel van

[p. 181]

een zwarte leegte onder hem. Alles wat hij deed waren nutteloze pogingen om het luchtledige te vullen. Door dat gevoel van onvolledigheid, als een verkeerd gelegde dominosteen, als een hardhandig uitgetrokken hoektand, gingen zijn individuele inspanningen altijd in de richting van dezelfde strijd: de controle. Anderen controleren. Zijn omgeving controleren. Om zichzelf de illusie van veiligheid voor te houden.

Het piepen van plotseling remmen, daar buiten. Een botsing van getoeter. Een discussie van verheven stemmen. Woorden stuiten op elkaar. Afgezwakt lawaai lijkt van ver te komen.

Hij kijkt op van zijn schrift. Duwt zijn ronde bril met fijn montuur omhoog op zijn neus. Hij kijkt naar de woelige gordijnen. Vestigt zijn aandacht weer terug op het schrift. Herleest wat hij net heeft geschreven.

Een absurdere taak waaraan je je leven kunt verspillen is er niet. Toen ik deze conclusie trok, was er helaas weinig meer aan te doen. Het kwaad was al geschied. Maar als de jaren je iets leren, dan is het dit: het volledig bewustworden van wat we hebben verkwanseld voor onze eigen stommiteiten.

De hoop die ik koester is dat, met deze kennis, het graf straks minder zwaar zal wegen. Zo lang zal het niet meer duren. De biologische blauwdruk van deze plek zegt het al.

Paradijs.

Jouw echte geur wenkt me.

Het leek een heerlijke ochtend. Hij had een uitstekend humeur. Ondanks het avontuur van de dag ervoor - het bezoek aan de olifanten. Daarom waren zijn wandelstok en hij uit wandelen gegaan. Ze waren meteen na het ontbijt vertrokken.

Main Street strekte zich oneindig voor hen uit tot wat op het begin van de bergen leek. De zon was lauw. De wolken flaneerden in het blauw, zonder haast. In de rij bomen die de straat afliep schitterden rode bloemen. Mannen en vrouwen volgden de gang van alledag. Kruisten elkaar op de brede paden. Staken de straat over. Zonder spanning.

Het was zijn bedoeling om Main Street af te wandelen zolang zijn adem het uithield. Op een terras neerstrijken, de palmen bekijken, en weer teruggaan. Alleen zijn bedoelingen vatbaar voor plotselinge veranderingen of verstoringen, zelfs de goede. Na vijftien minuten wandelen. Een plotselinge pijn overviel hem zonder waarschuwing. In zijn buik. Een pijn die alleen hij kent. Zijn wandelstok hield zijn gewicht toen hij krulde van de pijn.

Toen hij weer bijkwam, zat hij op een bankje. Met een gezette vrouw naast zich. Ze was de vijftig gepasseerd en haar haren waren in een vrolijke doek gewikkeld. Haar gezicht vrij van de kleinste rimpel. Ze wapperde hem koelte toe met een waaier

[p. 182]

terwijl ze een berisping op hem afvuurde in wat, zo vermoedde hij, Shona was, de meest gesproken taal in het gebied. Hij begreep niets van wat de vrouw zei. Hij gaapte haar alleen aan. De doek op haar hoofd, haar geprononceerde wangen, de vlezige galons die in haar nek lagen gevouwen. Hij probeerde te verwerken wat er was gebeurd. Of de onderbreking van de pijn zou standhouden. Of het nog eens zou gebeuren. Of hij zijn zintuigen had verloren.

Hij keek naar beneden. Op de grond vluchtte een rode bloem voor de wind uit.

De vrouw moet zijn onbegrip hebben opgemerkt. Ze stopte met praten. Uit een plastic tas haalde ze een fles water. Ze draaide de dop eraf en bood hem de fles aan. Hij bedankte en probeerde te glimlachen. Aan de hand van de reactie van de vrouw kon die niet veel hebben voorgesteld. Hij wilde dat hij haar in dank iets vriendelijks kon zeggen. Maar gezien de staat waarin hij zich bevond, waagde hij het er maar niet op. De vrouw met de opvallende wangen draaide de dop er weer op en stopte de fles terug in de tas. Ze keek hem droevig aan en knipperde met haar ogen en veegde met de achterkant van haar hand het zweet van haar voorhoofd en stond op. Wapperend met haar waaier liep ze Main Street verder af.

Hij keek haar na, de plastic tas bungelend aan haar hand en de rusteloze waaier in de andere. Haar heupen wenken van ver, dacht hij.

Omdat hij het er niet op wilde wagen, nam hij een taxi terug naar het hotel. Hij besloot in de lounge te wachten tot het tijd was voor de lunch. Hij ging op een stoel zitten. Hij wist dat als hij nu naar boven zou durven gaan, hij daarna niet meer naar beneden zou komen. Zoiets weet je gewoon.

Achter de tapkast, de barman. Toen die hem zag aankomen, vroeg hij of hij iets wilde drinken. De lounge was leeg. Hij knikte hem toe. De barman knikte terug. En richtte zijn aandacht weer op het stof op de uitgestalde flessen die hij met een vochtige doek schoonpoetste.

De waaiers van de plafondventilator deden vermoeid hun best om een briesje te produceren. Hij bleef zitten. In stilte. Op een stoel. Alleen aan het ademen. Met zijn wandelstok op schoot. Bewust van de signalen van zijn lichaam. Een lange tijd. Hij viel bijna in slaap van de lusteloosheid. Maar zijn oog viel op een boekenkast tegen de muur achter in de kamer.

Langzaam naderden ze, de wandelstok en hij.

Tussen de encyclopediedelen, woordenboeken, geschiedenisboeken, kaarten en toeristische tijdschriften vond hij een aantal zakromannetjes, in het Engels. Daar achtergelaten door toeristen zeker. Hij schudde zijn hoofd. Tuttut. Dat gebeurt er als we toerisme bedrijven; we zijn niet op onze hoede.

Door de rug van een van de boeken in het bijzonder stak hij zijn hand uit.

As I Lay Dying, William Faulkner.

[p. 183]

Er verscheen een brede glimlach op zijn gezicht, waardoor hij snel zijn mond dicht moest doen zodat zijn gebit er niet uit zou vallen.

Hij had het gelezen toen hij jong was. Het was zelfs een van de boeken die diepe indruk op hem hadden gemaakt. Hij was altijd jaloers geweest op mensen die met zekerheid konden zeggen: daar wil ik worden begraven. Zoals Addie Bundren. De matriarch uit Faulkners roman die op de drempel van de dood haar wens om in Jefferson te worden begraven in vervulling wilde zien gaan.

Hij liep terug naar de stoel en, met zijn wandelstok op de uitkijk, vermaakte hij zich door in het boek te bladeren. Niet met de intentie het te lezen. De letters waren veel te klein. Maar om te proberen op te rakelen wat hij had gelezen.

Het omslaan van elke pagina was brandstof voor zijn herinneringen. En zo, pagina voor pagina, kwamen daar verstrooide beelden van die tragikomische odyssee bovendrijven: Cash die de kist maakt; de zorgen van Dewey Dell om de eieren; de trotse Jewel die zijn paard bestijgt; de rivier die buiten haar oevers treedt, de kist op de kar en de geur van vergevorderde ontbinding, Darl die de schuur in brand steekt; Anse, Addies man, die alleen een gebit wilde kopen; en Vardaman, de jongste zoon, in een hoofdstuk van slechts één zin, zegt vijf onvergetelijke woorden:

Mijn moeder is een vis.

Hij sloeg het boek dicht. Sloot zijn ogen. Legde het boek op zijn schoot. Leunde achterover in de stoel. Hij viel in slaap.

Het is geen volmaakte foto. De fotograaf, het moet zijn vader zijn geweest, wist niet hoe hij de dingen in beeld moest brengen. De baby ligt op zijn buik op een strandlaken op een gazonnetje dat tot aan een zwembad loopt. Links van de baby verschijnt in zwempak degene die de moeder moet zijn. Ze staat er tot haar middel op. Alleen haar benen zijn te zien. Het is geen volmaakte foto.

Na de lunch had hij genoeg moed bijeengeschraapt om de treden naar zijn kamer te bestijgen. Bij elke overwonnen trede voelde hij zijn hart in zijn keel kloppen. Hij deed de deur op slot. Zette zijn wandelstok neer. Het bed was opgemaakt. Hij ging er languit op liggen, met zijn kleren en schoenen nog aan. Opeens voelde hij de grote vermoeidheid opkomen. Hij zette zijn bril op. Pakte zijn schrift en pen van het nachtkastje.

Als de rode zalmen in de Grote Oceaan een bepaalde leeftijd bereiken, zetten ze koers terug naar Alaska. Gedreven door hun instinct leggen ze een tocht van duizenden kilometers af door de oceaan. Als ze hun doel naderen, bedwelmd door de geur van het zoete water, ontvluchten ze het zoute water. Geagiteerd voelen ze hoe dichtbij ze zijn. Dus zwemmen ze tegen de stroom in de rivier op. En ze springen en stijgen om de sterke watervallen te overwinnen, de beren die winterhonger met

[p. 184]

zich meebrengen. En zelfs als het water daalt en hun voortgang wordt gehinderd, wachten ze netjes opeengestapeld in een poel, rustig ademend, op het losbarsten van nieuwe regen om hun tocht te vervolgen. Sommige veranderen van kleur. Andere veranderen van vorm. En vele blijven tijdens de tocht ergens achter. Genoodzaakt terug te keren naar het exacte punt van vertrek. De plaats waar ze eitjes waren en vissen zijn geworden.

Zij die het redden, Odysseus van graten en kieuwen, schieten kuit. En na het kuit schieten, verlaten ze het. Uitgeput door de vervulde plicht.

Mijn moeder is een vis.

Misschien is de wereld verwekt door het kloppen van een hart. En hebben woorden haar pas later echt gemaakt, denkt hij. Hij had dit schrift gekocht met de gedachte hem te helpen om zijn zaken op orde te stellen en de dingen een plek te geven. Om er de smaak van de terugkeer in vast te leggen. Hoewel het makkelijk is met woorden een fout te begaan. Wat ons redt brengt ons in de war. Hebben we echt gehoord wat we hebben gehoord? En gezien wat we hebben gezien?

Misschien is dit mijn laatste tekst. Ik ben een uitgeputte zalm na mijn vervulde plicht. Dat dicteert mijn hand. Die laat me begrijpen wat hij al begrepen heeft. En dan nog dwing ik hem kuit te schieten. Deze woorden.

Nooit zal ik weten of ik tijd aan het winnen of aan het verliezen ben.