Terras. Jaargang 2018 (14-15)

[p. 163]

Saah Millimono
Straatvegers
Vertaling: Veerle De Bruyn

Laat in de avond waren twee vrouwen onder de straatlantaarn het vuilnis aan het vegen op de asfaltweg en de trottoirs, het hoofd gebogen en de handen rond de steel van hun houten bezem gevouwen. De oudste vrouw was rond de veertig en had een tengere gestalte en een mager gezicht met uitstekende jukbeenderen. De jongste had een ronde, zwangere buik, was magerder dan de oudste vrouw en was pas zeventien. Ze droegen een slecht zittende blauwe overall met op de rug de letters MCC grof geschilderd, een hoofddoek en goedkope plastic slippers. Hun voeten waren vuil en zaten onder het stof.

De jonge vrouw hield op met vegen en geeuwde. Ze keek de oudere vrouw aan. ‘Mams ik heb zo honger!’

‘Ik heb ook honger Kema’, zei haar moeder. ‘Maar wacht een beetje. Als wij klaar zijn met vegen wij kopen stoofpot.’

‘Ik ben stoofpot beu’, zei Kema. ‘Mensen koken niet lekker daar.’

Haar moeder hield op met vegen en keek haar aan. ‘Wat moeten we Kema? Dat beetje beetje geld van dat vegen hier is niet genoeg om te koken elke dag. As we koken thuis dan alle geld dat ik spaarde en dat jou kan helpen met verkopen op de mart is meteen op. We moeten gaan bedelen bij de mensen dan. Is dat wat je wil?’

‘Nee mams. Maar zwangere vrouw moet goed eten!’

‘Klopt. Maar we hebben niet genoeg geld nu. Dus geduld, ik ga genoeg sparen dan kan jij wat in de verkoop gaan doen. En ik ga zelf ook iets verkopen en stoppen met dat vegen hier. Te slecht betaald. Steeds maar poep opruimen als die lui hier het de straat op gooien,’ zei Bendu sissend. Kema schudde het hoofd en zuchtte.

Toen ze klaar waren met vegen, haalden ze de hopen vuilnis weg en gooiden ze in een van de gele containers in en rondom Monrovia. Die had het stadsbestuur daar neergezet in een poging ‘stad en plantsoen fris en groen’ te houden. Maar veel mensen negeerden de containers. Ze gooiden hun afval waar ze maar konden. Vooral wanneer de bakken vol kwamen te zitten en MCC, dat instond voor netheid in de stad, niet snel genoeg langskwam om het vuilnis op te halen, waardoor de lucht ging stinken naar rottend afval. Met ingehouden adem draaiden Kema en haar moeder zich om, weg van de vuilnisbelt en gingen naar het winkeltje met stoofpot.

Het winkeltje met stoofpot was niet echt een winkel. Het stond in de open lucht op een paar meter van de asfaltweg. Er hing een dekzeil overheen om de mensen

[p. 164]

tegen de regen te beschermen en er stonden een paar lange banken en twee tafels. De mensen aten aan de tafel tussen de banken. De winkelierster schepte het voedsel op aan de andere tafel. Het kleine meisje hielp haar met de vaat in twee grote, met vuil afwaswater gevulde kommen die op de grond stonden. De vaat raakte nooit helemaal schoon. De vrouw moest haastig haar klanten bedienen; het meisje moest haastig de vaat doen. Er waren maar een paar plastic kommen en het afwaswater was koud zodat er steeds olie op de kommen bleef zitten. Wie niet gewend was op zulke plekken te eten, werd er vaak misselijk van.

Kema en haar moeder zaten tussen de andere klanten, een bonte mengeling van chauffeurs, jonge gangsters en een groep vrijgezellen. Er waren rode bonen met palmolie of loof van zoete aardappel met palmolie. Kema en haar moeder kozen loof van zoete aardappel. Ze kochten er voor vijfenzeventig dollar, bogen zich over het voedsel en aten gejaagd, net als de anderen, uitgehongerd en zonder tijd te verliezen. Daarna stonden ze op, liepen weg en veegden met de rug van hun hand hun vettige mond af.

Ze liepen Lynch Street af, langs de begraafplaats bij Center Street, verlieten de asfaltweg en liepen verder tussen verschillende huizen door. Ze stopten bij een woning van golfplaten. Kema stond bij de gammele houten deur. Haar moeder zocht in de zakken van haar overall, vond een paar sleuteltjes en opende het slot op de deur. Het was een goedkoop slot. Kema berispte haar moeder vaak en zei dat ze het moest vervangen door een stevig exemplaar. Het wemelde van de dieven in de buurt. Kleren werden vaak van de waslijn gestolen zodra je je had omgedraaid. Toch veranderde Bendu het slot niet. Maar wat had ze ook helemaal in die kamer?

Op de kale kamervloer lag een dunne, vuile, gescheurde matras die naar rattenurine stonk. In een hoek stonden twee plastic emmers, een grote plastic bak vol kookgerei en twee koolpotten. Er stonden een stamper en vijzel, een gammele houten tafel en een lange bank tegen een kamermuur. Tegen een andere muur hing een grote aluminium plank en stond een rotan mand waarin Kema en haar moeder hun kleren bewaarden. Meer hadden ze niet, slechts een handvol spullen, in ieder geval viel er niets te stelen.

Ze zetten hun bezems tegen een muur en kleedden zich uit. Ze gingen naar buiten, naar de badkamer: een gammele zinken schutting zonder deur. Ze moesten een lap stof aan de deur hangen tegen de inkijk. Nadat ze zich gewassen hadden, gingen ze terug naar de kamer, bliezen de kaars uit en gingen slapen.

Midden in de nacht kwam Kema overeind op de matras. Ze kon niet slapen. Ze had pijn in haar buik. Was dat een wee? Waarschijnlijk wel, dacht ze. Ze was zes maanden en drie weken zwanger en wist dat haar kind nu elk moment kon komen. Een premature geboorte, net zoals bij de andere meisjes van veertien, vijftien, zestien, zeventien jaar uit de buurt. Een volgende pijnscheut stuurde een schok door haar

[p. 165]

heen. Ze vloekte binnensmonds, vol afschuw tegenover de man die haar zwanger had gemaakt.

Lucky Boy, zoals ze hem noemden, had haar allang in de steek gelaten. Hij was een buschauffeur die ze eens had ontmoet op de terugweg van school. Hij had haar twintig dollar voor de rit niet willen aanvaarden toen ze zijn bus uitstapte. Hij gaf haar het nummer van zijn Nokia, zei dat hij haar gauw wilde zien. Ze knikte glimlachend. Bij hun volgende ontmoeting werd ze verliefd. Lucky Boy had altijd geld bij zich. Hij begon pakjes voor haar en haar moeder mee te brengen. Zij begon bij hem thuis te slapen, een bouwvallig zinken onderkomen waar Lucky Boy een kamer huurde voor vijf Liberty per maand. Het duurde niet lang voordat haar buik opzwol. Ze vertelde het haar moeder. Op een zondagmiddag gingen ze Lucky Boy thuis opzoeken.

‘Lucky Boy, o, mijn dochter is zwanger’, zei Bendu.

De magere jonge man met donkere huidskleur stond voor zijn deur en keek haar aan, de handen op de heupen. ‘En wat heppik daarmee te maken omoe?’

‘Lucky Boy dát is hoe jij tegen mij praat? Deze meid heeft wel met jou geslapen!’

‘Je dochter heeft andere vriendjes! Ze kan ni' ergens blijven.’

‘Leugens! Die buik komt door jou!’

‘Al goed ik kom. Momentje.’

Even later kwam Lucky Boy zijn kamer uit met een kaars en een doosje lucifers. Hij stak de kaars aan en ging voor Kema staan. Hij hield het vlammetje dicht bij zijn gezicht. ‘Is dit dan het gezicht van de man die je buik dik maakt,’ schreeuwde hij.

Zijn vertoning had een groep kijklustigen gelokt. De groep moest lachen.

‘Die buik komt door jou!’ schreeuwde Kema terug.

‘Goed, zie maar of je een cent van me los krijgt!’

‘Als jij haar niet steunt, ik ga politie bellen,’ dreigde Bendu en ze sloeg de kaars uit de handen van Lucky Boy.

Lucky Boy moest lachen. ‘Bel de politie dan omoe! Bel de politie dan. Die doen toch niks.’

Inderdaad, toen Bendu de volgende ochtend de politie belde, deden ze helemaal niets. Ze praatten zachtjes met Lucky Boy, op een afstandje van Bendu. De politie kreeg smeergeld. Ze kwamen terug bij Bendu. Ze stuurden haar naar de rechtbank. Dit was geen misdaad voor de politie, zeiden ze. Ze wisten maar al te goed dat de arme Bendu nooit naar de rechtbank zou kunnen. Daar bleef het bij.

Bendu schoot overeind toen haar dochter schreeuwde.

‘Wat is er, Kema? Wat scheelt er?’ vroeg ze met bevende stem en ze reikte in het duister naar het meisje.

‘Ik heb zo'n buikpijn mam,’ huilde Kema en ze kneep hard in de hand van haar moeder.

‘Wacht ik zal de kaars aansteken,’ zei Bendu in het duister tastend.

[p. 166]

Met tegenzin liet Kema de hand van haar moeder los. Ze beet hard op haar tanden, jammerend en op de matras kronkelend als een gewonde slang. Bendu vond het doosje lucifers. Ze opende het en stak de kaars aan. Ze staarde naar het verwrongen gezicht van haar dochter.

‘Kom, Kema, we gaan snel-snel naar het ziekenhuis. Je gaat bevallen.’

‘Mams schiet op ik ga dood!’

‘Ja ik kom!’

‘Opschieten mam!’

In een waas sprong Bendu op, maakte de deur los, zwierde die open en stormde naar buiten zoals een eekhoorn die zijn hol uitgerookt was. Ze rende blootsvoets van het ene huis naar het andere, bonsde op de deuren en schreeuwde de longen uit haar lijf.

‘Help! Alsjeblieft geef me een kruiwagen! M'n dochter haar water is gebroken! Help me toch mensen! Ik smeek jullie!’

In een tel was er een groep buren opgestaan en stonden ze bij hun huizen. Een man bracht een kruiwagen. Hij en Bendu renden buiten adem terug naar haar huis, gevolgd door een andere man. Ze vonden Kema. Ze leek wel dood. Ze stouwden haar in de kruiwagen. De man stormde op de asfaltweg af en haastte zich in de richting van het plaatselijke ziekenhuis met Bendu op topsnelheid achter zich aan.

*

Die zaterdagochtend beviel Kema op de kraamafdeling van de George Kpadeh-kliniek van een jongetje, een draderig klein ding dat nauwelijks groter was dan een volwassen kat. Een baby met grote ogen en een klein mondje dat nooit zweeg. Hij hield niet op met krijsen. Hij zoog aan zijn moeders borsten en putte haar uit. Een paar dagen later gingen ze eindelijk naar huis.

Er kwamen enkele familieleden op bezoek. Sommigen gaven Bendu geld. Anderen brachten pakjes mee voor Kema en de baby. Ze gingen weg, kwamen een keer terug en dan nog eens, en uiteindelijk vielen de bezoekjes stil. Bendu haalde het spaargeld tevoorschijn dat ze in een hoek van de kamer had verborgen. Ze kocht babyspullen, eten en geneesmiddelen. Elke ochtend en avond verliet ze het huis om de straat te gaan vegen, wanneer Kema en haar baby klaar waren met eten en in slaap waren gevallen.

Na vijf maanden ging Kema weer straatvegen met haar moeder, de baby op haar rug gebonden. Vaak had ze honger en was ze moe. Ze zat bij de stoeprand en voedde de baby terwijl haar moeder veegde. 's Avonds laat gingen ze zoals gewoonlijk naar de winkeltjes met stoofpot. Kema gaf de baby rijst, al was hij daar nog te jong voor en moest hij eigenlijk melk krijgen. Maar waar zouden ze het geld vandaan moeten halen?

[p. 167]

Op een dag ging Bendu naar de vrouw die door het stadsbestuur was aangesteld voor de straatvegers.

Ze zei: ‘Dag mevrouw. Kan ik u even spreken alstublieft?’

Bendu was veel ouder dan de vrouw en had haar geen ‘mevrouw’ moeten noemen, die term diende om oudere mensen respectvol aan te spreken. Maar deze vrouw was verantwoordelijk voor het geld, dus waarom zou ze haar geen respect tonen?

De enorme vrouw keek haar boos aan. ‘Wat is er?’

‘Mevrouw ziet u mijn dochter daar?’ vroeg Bendu en ze wees naar Kema die de stoep aan het vegen was.

‘Ja, ik zie haar. Wat scheelt eraan?’

‘Ze is pas bevallen.’

Haar blik werd woest. Het kon Bendu niets schelen. Ze kon maar beter met de vrouw praten. Anders zouden zij, haar dochter en haar kleinkind van honger omkomen.

‘Ik wilde u vragen vijf maanden vooruit te betalen.’

‘Wat!’

‘Mevrouw u betaalt ons voor een maand maar het geld is meteen op. Ik en mijn dochter doen niets anders dan vegen. Ik wil dat ze op de markt kleine, kleine spulletjes gaat verkopen. Ziet u...’

De vrouw stak een hand omhoog. ‘Je bent niet de enige straatveger en al helemaal niet de enige met problemen. Zelf heb ik ook problemen. Kijk die andere vrouwen eens. Iedereen heeft problemen. Iedereen heeft geld nodig. Van het stadsbestuur krijgen we nauwelijks genoeg. Nu kom jij me hier zeggen je vijf maanden vooruit te betalen! Nou, ik heb geen cent! Je kunt ander werk zoeken als je wilt.’

‘Breng me naar de burgemeester alstublieft.’

‘Ga zelf maar naar de burgemeester! Mijn kantoor is de straat. De burgemeester heeft het hare in dat grote stenen gebouw daar.’ De vrouw draaide zich om en liep zonder omkijken weg.

Bendu keek haar ontzet na terwijl haar ogen zich vulden met tranen.

Hun toestand ging van kwaad tot erger. Hun huisbaas gooide hen eruit. Ze vonden onderdak in een van de onafgewerkte overheidsgebouwen, voegden zich bij een groep met andere armen en gingen door met vegen.

Op een dag zag Bendu mevrouw de president zelf in een spijkerbroek en met handschoenen aan, op wandelschoenen en gewapend met een bezem. Ze was die zaterdagochtend de straat op gegaan om te helpen ‘stad en plantsoen fris en groen’ te krijgen. Ziedaar mevrouw de president zelve! Ze heeft meer geld en macht dan de burgemeester, dacht Bendu, en zette een spurt in.

Ze was een meter of drie van de president verwijderd. Een van haar lijfwachten stak zijn hand uit en sloeg haar in het gezicht. Ze gilde en viel plat op de grond.

[p. 168]

Haar neus was gebroken. Enkele voorbijgangers en toeschouwers begonnen te roepen. De president draaide zich om, verbaasd over de commotie. Ze keek over de schouder van de lijfwacht. Ze zag een vrouw op de grond liggen.

‘Wat is er met haar aan de hand?’ vroeg ze.

‘Ze kwam op u afgestormd,’ zei de lijfwacht vol trots. Hij was op de juiste plaats op het juiste moment geweest.

‘Excuseer,’ zei de president.

De lijfwacht deinsde terug.

De president liep op de vrouw af. Ze knielde naast haar neer. ‘Gaat het wel, mevrouw?’

De vrouw gaf geen antwoord. Ze was dood.