Terras. Jaargang 2018 (14-15)

[p. 134]

Annelies Verbeke
Over Tade Ipadeola

Van 2010 tot 2016 maakte ik deel uit van het bestuur van de Vlaamse afdeling van PEN, de internationale organisatie van en voor auteurs die hulp biedt aan collega's die omwille van hun werk worden vervolgd of gevangengezet. Een van de meest interessante ontmoetingen via deze weg was voor mij die met Tade Ipadeola, de in 1970 geboren Nigeriaanse dichter, voorzitter van PEN Nigeria en advocaat, die eind 2014 een maand te gast was in de PEN-flat. Hij had er toen behoefte aan even in het buitenland te schrijven en tot rust te komen, en hoewel hem bij onze eerdere uitnodiging door België een visum was geweigerd, was het uiteindelijk toch gelukt hem in ons land te verwelkomen en enkele keren te interviewen voor een geïnteresseerd publiek.

Een jaar voor we elkaar leerden kennen, had Tade Ipadeola de Nigeria Prize for Literature (of de NLNG Prize) in ontvangst genomen - met honderdduizend dollar de grootste literaire prijs in Afrika - voor zijn lijvige dichtbundel The Sahara Testaments. In dit episch-poëtische meesterwerk legt hij de focus op de Sahara en van daaruit op het hele Afrikaanse continent, van de prehistorie tot op heden. Vertaalster Annmarie Sauer was niet minder onder de indruk dan ik en begon het werk meteen te vertalen. Enkele van die door haar vertaalde gedichten hebben we hier opgenomen.

Voor Ipadeola was de prijs die hij voor zijn werk kreeg een wat surrealistisch en controversieel gegeven. NLNG staat voor Nigeria Liquefied Natural Gas. De sponsor van de prijs is een groot gasbedrijf, en in The Sahara Testaments had de dichter juist meer dan één aanklacht opgenomen tégen de olie- en gasindustrie in zijn land en breder Afrika, omwille van de ravage die deze bedrijven er aanrichten op het gebied van milieu, met armoede, migraties en het voeden van Boko Haram tot gevolg. Het leek erop dat het gasbedrijf met de prijs haar morele reputatie trachtte te zuiveren. Als compromis gebruikte Tade Ipadeola het gekregen geld om er een bibliotheek mee op te richten in Ibadan, zijn geboortestad, de hoofdstad van de Nigeriaanse staat Oyo. Behoefte aan een bibliotheek was er, want volgens Ipadeola liet zelfs het werk van Chinua Achebe zich niet vinden in de bestaande stadsbibliotheek. Zodra hij zijn plan bekend maakte, stuurde de Nigeriaanse diaspora Ipadeola van overal boeken toe. Hij vernoemde de door hem opgerichte bibliotheek naar de Ghanese dichter Kofi Awoonor, die in 2013 werd neergeschoten tijdens de terroristische schietpartij in de Westgate Shopping Mall in Nairobi, Kenia.

In 1995 werd in Nigeria de schrijver, televisieproducent en milieu-activist Ken Saro-Wiwa, toenmalig voorzitter van PEN Nigeria, opgehangen wegens zijn aanhoudende kritiek op de olie-industrie. In vergelijking met die tijd worden er in Nigeria minder schrijvers en journalisten terechtgesteld, maar het gebeurt nog steeds. Toen ik hem interviewde, vertelde Ipadeola dat hij zelf de dag na het ontvangen van zijn grote literatuurprijs een rouwkrans voor de deur van zijn kantoor had gevonden. Eerder

[p. 135]

werden zijn kritische artikels in The Guardian, waarin hij de Nigeriaanse regering, de olie- en gasindustrie en het religieus fanatisme in het land onder de loep had genomen, door de Nigeriaanse overheid van het internet gehaald.

Het bijzondere aan Ipadeola's werk is dat hij maatschappijkritiek en historische en actuele kennis weet te combineren met een veelzijdige stilistische kracht. Te midden van de vele culturele referenties, laat hij nu en dan ook humor toe. Zijn toon is scherp, zijn kwatrijnen dansen. In een interview met Knack zegt hij dat poëzie zich het beste leent voor het aan de kaak stellen van wantoestanden: ‘Ik kan meer zeggen in een gedicht dan in een essay. Dat klinkt paradoxaal, maar het is niet anders. Tegelijkertijd voelt poëzie voor mij natuurlijker aan dan proza. Als schrijver blijf je toch ook die esthetische bekommernis hebben, los van de maatschappijkritiek. De manier waarop ik de Engelse taal gebruik is erg beïnvloed door mijn moedertaal, het Yoruba.’ Tade Ipadeola schrijft overigens soms in het Yoruba.

Over de rol van de Sahara in het werk liet hij het volgende optekenen: ‘De echte focus van de bundel blijft de Sahara. Het is de plek bij uitstek om het koloniale verleden van het continent te verkennen, en de manier waarop de Europese grootmachten met Afrika omgingen. Frankrijk testte zijn eerste atoombommen in de Sahara, want ach, daar woonde toch niemand, juist? Ze hoefden geen toestemming te vragen, zelfs eind twintigste eeuw was die test hun geboorterecht. Zoals Koningin Victoria haar kleinzoon de Kilimanjaro cadeau deed, like that. De Sahara is ook de grootste slavernijroute geweest, waarlangs zwarte slaven niet enkel richting Noord-Amerika vertrokken, maar ook, en in groten getale, naar het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Die duizendjarige geschiedenis heeft amper sporen nagelaten. Dat zijn zaken waarvan ik vind dat mensen ze moeten weten.’

Tijdens een van mijn gesprekken met hem ergerde Tade Ipadeola zich er beleefd aan dat vooral Afrikaanse auteurs die zich in de Verenigde Staten vestigen aandacht krijgen, terwijl wat er op het Afrikaanse continent verschijnt, ook als het in het Engels is geschreven, momenteel een blinde vlek is voor de rest van de wereld. En dat er daarnaast wereldwijd commerciële eisen worden gesteld aan literair werk, waardoor weerbarstiger werk en moeilijker te verkopen genres uit de boot dreigen te vallen. Dat The Sahara Testaments hier tot op heden onbekend is, bevestigt die stellingen wat mij betreft.