Terras. Jaargang 2018 (14-15)

[p. 196]

Hélène Gelèns
Het PoetTrio-vertaalexperiment

Op de eerste dag moeten we even wachten, de techniek is nog niet gereed. Niet iedereen is geduldig. We kunnen toch wel alvast... We zijn hongerig naar het vertaal-avontuur dat zo van start gaat, maar kennen de randvoorwaarden. De uitnodiging was duidelijk: het vertaalproces zal op video worden opgenomen voor latere analyse door het wetenschappelijk team. We zijn proefpersonen in een experiment.

Dichters-vertalen-dichters-projecten zijn een ingeburgerde praktijk in de poëziewereld. In deze opzet is steevast een belangrijke rol weggelegd voor een tussenvertaler die vooraf een ‘woord-voor-woord-vertaling’ maakt die als startpunt dient en vaak aanwezig is tijdens het gesprek tussen de dichters.

Hoe ingeburgerd ook, deze werkwijze is nooit serieus onder de loep gelegd. De poëzievertaler Francis Jones en de veelgelauwerde dichters Fiona Sampson en W.N. Herbert, alledrie hoogleraar en geïnteresseerd in het proces van poëzievertaling, staken de koppen bijeen en besloten systematisch onderzoek te gaan doen naar het vertaalproces bij dit type vertalingen. Want wat gebeurt er nu precies als twee dichters samenkomen en met behulp van een taaladviseur elkaars werk gaan vertalen? Het idee groeide uit tot ‘PoetTrio’, een door de Britse ‘Arts and Humanities Research Council’ ondersteund tweejarig onderzoeksproject aan de universiteiten van Newcastle en Roehampton, waaraan naast projectleiders Jones, Sampson en Herbert ook twee postdocs en een technicus meewerken.

En dat is waarom wij - Menno Wigman, Elma van Haren en Hélène Gelèns met drie Britse dichters en drie taaladviseurs - staan te trappelen tot technicus Jeff Wilson het startsein geeft en we ons mogen verspreiden over drie lokalen om onder het oog van een (postdoc) onderzoeker en twee camera's gedichten van een Britse dichter te gaan vertalen. Eenmaal in het lokaal blijkt de proefopstelling met de camera's en de observerende postdoc ons te noden tot keuzes. Wie noteert de vertaling? De Nederlandse dichter of de taaladviseur? Dat moet vooraf worden besloten want de camera's zullen registreren wat de ‘schrijver’ noteert op papier of laptop. En wie gaat waar zitten? De dichters elk aan een korte kant van de lange tafel met de taaladviseur in het midden? Of de dichters naast elkaar met de taaladviseur tegenover de dichter die vertaald wordt? Wie kijkt wie aan? Als de zitplek vastligt, blijken dat prangende vragen te zijn. Postdoc Rebecca Johnson heeft haar vaste plek tegenover onze tafel zodat ze ons goed kan observeren. Zij houdt ook de tijd in de gaten. ‘Om half elf hebben we een korte pauze.’

En we beginnen. We hebben één dag, morgen werken we samen met een andere dichter. De camera's zijn al vergeten. Van de drie Britse dichters zijn er twee tevens onderzoeker in dit project (Sampson en Herbert), maar ook dat speelt geen rol meer. Alle aandacht gaat naar de poëzie. De proefopstelling en de beperkte tijdspanne brengen een onontkoombare concentratie met zich mee.

Terecht, want de dichters die we vertalen zijn zwaargewichten in de Britse poëzie. Sean O'Brien staat bekend om zijn

[p. 197]

maatschappijkritische werk, zijn metrisch voortgedreven regels waarin puntige spreektaal ongedwongen gepaard gaat met een meer literair register, of zoals in ‘Hoe dan ook’ met een bijbels register. De hier vertaalde gedichten zijn veelal persoonlijk van aard of laten het persoonlijke en het politieke samenkomen, zoals in het superbe ‘You are now entering Europa’ (een citaat uit Lars von Triers film ‘Europa’) waarin O'Brien varieert op Stalins beroemd geworden vraag: Hoeveel divisies heeft de paus?

W.N Herbert schrijft zowel in het Schots als het Engels en wordt geroemd om zijn vernuftige en vaak komische gedichten, zijn veelzijdig en speels gebruik van taal en versvormen en het samenbrengen van hoge en lage cultuur. Het is poëzie op de millimeter, niet alleen de woorden hebben betekenis maar ook de klanken, zoals in de openingsstrofe van ‘Leeuw in zijspan’ veel woorden functioneren als geluidsecho.

Fiona Sampsons polyvalente werk is scherpzinnig, sensitief en muzikaal. Voor ze zich in de poëzie stortte had ze een internationale loopbaan als violist. In haar stuwende poëzie zet ze de witruimte in als stilte, of verlengde aandacht, maar ook om inhoudelijke gelaagdheid aan te brengen. Deze ogenschijnlijk zo eenvoudige poëzie is juist door de zorgvuldig geplaatste regelafbrekingen zo sterk betekenisgeladen dat het hoge eisen stelt aan de vertaler.

De hier bijeengebrachte gedichten zijn nieuwe, nog ongepubliceerde gedichten. Sommige ervan nog zo vers dat de Britse dichter tijdens het vertaalgesprek nog even een wijziging aanbracht.