Terras. Jaargang 2018 (14-15)

[p. 38]

Monika Kompaníková
Witte plekken
Vertaling: Abram Muller

Even na middernacht werd Agáta badend in het zweet wakker. Ze trok haar schoenen aan, ging voor het huis staan en luisterde een moment of ze wat op de binnenplaats hoorde. Toen ze niets hoorde, ging ze het huis weer binnen. In de vroege ochtend droomde ze van een pad naar een onbekende plek. Ook droomde ze van mooie landkaarten zoals ze die nog nooit in haar handen had gehad, en ze droomde van navigatieapparatuur waarvan ze de naam niet wist, maar die haar hielp om zich te oriënteren in haar dromen. Deze toestellen waren zo piepklein dat ze op mechanische horloges leken; wieltjes, pijltjes en verschillende indicatoren gleden stilletjes en zonder zichtbare energiebron over metalen plaatjes en lieten richting en aanbevolen loopsnelheid zien. De vrouw had dit navigatieachtige apparaat om haar nek hangen, in de ene hand hield ze een astrolabium, de gedetailleerde kaart in de andere en enkele tikkende horloges en een stil kompas zaten in de zak van haar hemd. De apparaten waren zwaar ondanks hun formaat, en hoe langer ze liep, hoe meer ze tot last waren. Ze waren prachtig afgewerkt, op het oppervlak van de plaatjes waren markeringen, dieren van de dierenriem en een dicht net van lijnen en letters gegraveerd die ze niet begreep als ze ze elk afzonderlijk bekeek.

De kaart werd steeds groter en na iedere kilometer moest hij opnieuw in tweeën worden gevouwen, opdat de onderkant niet over de grond schuurde. Aan het begin had ze de kaart achter haar broekriem gestopt maar toen de kaart zo groot geworden was dat hij van achter haar riem uitgroeide, hield ze hem onder haar oksel of in haar hand. Op een kruispunt vouwde ze hem steeds uit. De kaart was zo gedetailleerd dat ze er eten mee kon kiezen uit de menukaart van een wegrestaurant en in het begin was hij zo overduidelijk dat ze geen legenda nodig had. Maar na een uur of vijf lopen was de kaart zo groot geworden dat hij als een bundel op haar hoofd moest worden gedragen en alleen in een veld of op een plein kon worden uitgespreid. In de vroege ochtend moest de vrouw het astrolabium weggooien en de horloges en het kompas uit haar zakken schudden omdat die haar tegen de grond drukten en tegelijkertijd ontdekte ze dat de kaart zo gedetailleerd en onbegrijpelijk was geworden dat hij haar deed denken aan naaipatronen uit een tijdschrift die niet zonder de juiste uitleg of met voldoende afstand konden worden begrepen. Toen ze zich ervan bewust werd dat de kaart vanwege zijn afmetingen waardeloos was geworden, werd ze wakker en ging naar de keuken om wat water te drinken. Ze keek naar de canapé waar haar zoon

[p. 39]

had moeten liggen en ze vond het moeilijk om zich ervan te vergewissen dat hij daar echt lag zoals ze dat wilde. Ze deed het licht aan en haalde een fotoalbum tevoorschijn. Ze keek er eventjes in, deed het weer dicht en ging in bed liggen.

Ze vervolgde haar weg die haar dorst had onderbroken. Ze liep over de randen van de kaart, die al enkele tientallen vierkante meters besloeg, en waar de kaart het pad bedekte, realiseerde ze zich dat de schaal van de kaart vrijwel 1: 1 was. Er waren witte, gebroken strepen en stenen op te zien, zeldzame planten die prachtig met Latijnse namen werden benoemd en sporen van dieren en mensen die langs het pad liepen. Het lukte haar om de kaart enigszins op te vouwen, en toen ze hem een paar kilometer verder weer uitvouwde, ontdekte ze dat de kaart zich weer aan het terrein waarop hij lag had aangepast en enigszins schematisch maar getrouw de onderliggende objecten kopieerde. De vrouw liet in de droom de kaart schuin over het pad liggen en ging zonder verder. Waar ze op de kaart had gestapt, bleven haar sporen voor altijd liggen.

's Ochtends vroeg ontmoette ze bij een spoorwegovergang twee kleine kinderen, een jongen en een iets ouder meisje, die haar zwijgend de richting aanwezen waarheen ze haar weg moest vervolgen. De kinderen leunden tegen de openstaande slagbomen en hun fietsen hadden ze op het gras naast de weg gegooid. En zo liep ze over de spoorrails, maar ze liep met grote moeite omdat de afstand tussen de dwarsliggers te klein was en ze korte passen moest maken waar ze niet aan was gewend. Rond het spoor groeide het gras hoog en daarom zat er voor haar niets anders op dan sprongetjes te maken van dwarsligger op dwarsligger. Toen ze de eerste keer omkeek, zag ze hoe de slagbomen langzaam daalden, en bij de tweede keer zaten de kinderen schrijlings op de gesloten slagbomen en met hun vingers wezen ze haar de richting aan. Ze liep alsmaar verder en verder, zonder te weten waarheen, tot ze door het licht werd gewekt.

Het was een lange droom, de beelden waren helder en duidelijk maar onbegrijpelijk, en in de kern ervan bleef de angst en de drang om te lopen.

Agáta ging direct diezelfde dag op pad. Nog voordat ze een steen tegen de poort rolde om er zeker van te zijn dat die niet kon opengaan, haalde ze vanuit de kelder en van zolder alles wat ze kon tillen, en legde dat op elkaar tegen het hek. Over het vochtige gras sleepte ze metalen platen en houtblokken die aan de achtermuur van het huis aan het rotten waren, lege flessen en keukenafval en alles stapelde ze op elkaar - tot haar terugkeer zal deze heuvel het graf beschermen tegen scharrelende vogels, aardverschuivingen voor als het hevig zou gaan regenen en tegen de politie.

Daarna verwarmde ze water in een grote pan en waste ze zich grondig in het schuurtje. Ze trok schoon ondergoed aan, een panty en de rok waarmee ze

[p. 40]

gewoonlijk naar de kerk ging en haar beste trui. Voor het eerst na lange tijd maakte ze alleen voor zichzelf ontbijt klaar en sprak ze niet met David, die haar tot dan denkbeeldig gezelschap had gehouden. De maskerade was voorbij.

Van de haak achter de deur haalde ze haar kunstleren handtas en veegde er met een vochtige doek stof vanaf. Ze legde er niet meer dan wat zakdoekjes in, een uit een schrift gescheurde bladzijde met een foto, geld en een rozenkrans. Ze stopte haar papieren tussen de balken, bang als ze was om ze te verliezen. Het schrift begroef ze in de afgekoelde as van de kachel. Ze voelde zich ietwat nerveus en beschaamd dat ze zich zo makkelijk liet beïnvloeden door een droom, die ze niet eens kon uitleggen of zelfs niet met exacte woorden kon omschrijven. Aangezien ze eerder ouderbijeenkomsten, alle uitnodigingen en oproepen van haar voormalige kennissen, van winkelketens en de meest uiteenlopende verenigingen had genegeerd, ja zelfs alles wat zich buiten haar huis en nabije omgeving afspeelde, was haar besluit om zich op pad te begeven moeilijk uit te leggen, en omdat ze niet eens wist hoe ze zich in vreemde steden moest oriënteren, was het zelfs behoorlijk moedig. Haar handen trilden enigszins, maar verder voelde ze zich goed, zelfs beter dan de vorige avond. Ze schudde apathie en vermoeidheid van zich af en zei tegen zichzelf dat ze een tochtje ging maken, een eindje door het land zou trekken, wat frisse meilucht inademen en bij die gelegenheid haar zoon ging opzoeken. Net zoals andere moeders dat doen. Niets ongebruikelijks.

Ze zou ook haar dochter bezoeken, maar ze besefte dat ze niet wist in welke stad die woonde. Maar wat zou dat. Dat liet ze dan voor een volgende keer.

Ze sloot de ramen, gaf de bloemen op het vensterbank water, de wasbak, de spiegel en de handdoeken bracht ze van het schuurtje het huis binnen, evenals de leggings en sneakers van David, en deed de kelder op slot. Toen liep ze om het huis en met een schepje uit de ton schraapte ze alle guano weg die zich in de zomer onder de klokkentoren had opeengehoopt. Ze strooide het rond in de tuin en overal rondom het huis. Ze strooide wat voer voor de kippen en maakte de hond los. Pas daarna pakte ze haar handtas, deed de deur op slot en ging op weg naar het dorp. Ze bleef omkijken zolang ze vanaf de weg haar huis kon zien, en vroeg zich af of ze niet vergeten had het raam te sluiten en alle waardevolle spullen binnen te zetten die de aandacht zouden kunnen trekken. Ze haastte zich om de bus te halen, op de volgende zou ze tot lunchtijd moeten wachten. Al heel lang had ze niet meer in een bus gezeten.

Toen ze instapte, merkte ze tot haar geruststelling dat het dezelfde bus was die haar meerdere keren naar het ziekenhuis had gebracht. Dezelfde gescheurde stoelbekleding, het kant vastgespeld aan de rand van de rolgordijnen, de bierreclame achter de chauffeur en het spiraalvormige houten handvat van de versnellingspook.

[p. 41]

De rozenkrans die boven het stuur bengelde en die paar heiligenprentjes op het dashboard gaven haar nog steeds een gevoel van veiligheid; alleen voor een kaartje betaalde ze nu meer. De chauffeur was niet veranderd en de passagiers waren eigenlijk ook nog dezelfden. Het leek wel alsof ze gisteren en niet een paar jaar geleden voor het laatst met deze bus had gereisd.

Erger was het op het station van de stad waar de eindhalte was. Het station was onlangs gerenoveerd, geverfd en uitgerust met automatische schuifdeuren en een ingenieus informatiesysteem. In de herinnering van de vrouw was het station een grimmige, donkere ruimte waarvan de muren met verf waren bedekt en waar neonlichten knipperden en sisten alsof er een druppel in hete olie viel. Ze herinnerde zich de kleine, halve cirkelvormige openingen in plexiglas waarheen je je moest buigen als je een kaartje wilde kopen, en diepgebogen de lange gesprekken moest voeren met een vrouw van wie niemand ooit het gezicht had gezien.

Ze had honger en liep traag door de drukke hal afgaande op de geur van het stationsbuffet. De onmiskenbare geur van op plastic tafelkleed gemorste penssoep rook ze niet. De klapdeuren die ooit toegang gaven tot het buffet waren gesloten met een ketting en versperd door een koffieautomaat. Pas na een kwartier kwam de eerste persoon van wie ze kon afkijken hoe het apparaat moest worden gebruikt. Ze keek nauwlettend naar nog twee andere mensen, tot ze er zeker van was dat ze eerst munten moest inwerpen en daarna op de knop drukken, maar toen ze uiteindelijk had besloten om zoveel kronen voor één koffie te betalen viel het bekertje niet uit de opening en liep de koffie via het gaasje terug de machine in.

In haar portemonnee had ze nog enkele muntstukken die ze gereserveerd had voor wat eten en na deze mislukking besloot ze om hoe dan ook een buffet te vinden om er tenminste een broodje met salami te kopen. Uiteindelijk vond ze een buffet maar ze wist niet aan welke balie ze moest betalen, ze wist niet hoe ze zichzelf uit de wirwar van een soort gangenstelsel kon ontwarren dat het haar juist makkelijk had moeten maken haar weg te vinden in de grote, ruime hal, ze was niet in staat om de verkoopster uit te leggen dat ze een gewoon broodje wilde met droge salami, dat ze geen baguette wilde, omdat ze niet wist wat een baguette was. Ze wilde naar de trein naar de hoofdstad vragen, maar ze stuitte op wat op een vermoeide glimlach leek achter dubbelglas die haar eerst begripvol uitlegde door welke microfoon ze moest spreken, opdat ze aan de andere kant goed te horen was, en die haar vervolgens verwees naar een nieuw, bij de ingang geïnstalleerd informatiesysteem.

Toen na verschillende pogingen de werking van het informatiesysteem nog steeds niet tot haar was doorgedrongen, vroeg ze een kind om hulp onder het voorwendsel dat ze haar bril was vergeten. Het kind legde haar uit wat en hoe, en kocht zelfs het

[p. 42]

kaartje voor haar dat ze, net als al het andere, vreemd vond want het was niet van karton zoals ze gewend was maar slechts van papier en daarbij nog behoorlijk duur, zodat ze het bedrag dat ze van tevoren had klaargelegd - weer op haar bril wijzend - moest verdubbelen.

Buiten leek bijna alles veranderd, alleen het geluid van de treinkoppeling en het ritmisch kloppen van de wielen kwamen haar geruststellend bekend voor en leidden spontaan tot herinneringen aan die paar treinreizen die ze lang geleden had gemaakt. Dat was lang voordat ze volledig tot het besef was gekomen dat haar leven op een bepaalde manier liep, net als een trein, niet in staat eigenhandig van spoor te wisselen, niet in staat in te grijpen als die trein gevaarlijk naar een kant helt of op een verkeerd spoor wordt gezet. Voor ze zich realiseerde dat haar vermogen om richting te geven aan haar eigen leven zo beperkt is, dat haar wilskracht en kennis zo ellendig zijn, dat het geen enkel nut meer heeft om te proberen die richting te veranderen, al zou die maar ombuigen met een millimeter. Dat het geen nut heeft om na te denken over de krachten die die richting bepalen, maar slechts te observeren en te vertrouwen - bijvoorbeeld op de Heer.

Met twee ingewikkelde overstappen en een korte slaap die haar op het station had overvallen, duurde de reis meer dan twaalf uur. Eén treinverbinding haalde ze niet omdat ze op het verkeerde perron stond, en de tweede trein was zo vol dat ze in het gangpad moest staan wat haar aanvankelijke enthousiasme enigszins temperde. Ondanks het mooie weer en de heerlijke lucht, veranderde de reis in een gewoon vervoer naar een plek waar ze - als ze echt eerlijk was tegenover zichzelf - bang voor was en die ze niet eens precies wist te benoemen. Ze had geen adres, ze wist niet waar ze moest zoeken. Ze ging ervan uit dat de tentoonstelling van oldtimers nog steeds op de parkeerplaats zou zijn en dat iemand die zou bewaken, dat iemand er kaartjes zou verkopen of informatie zou verschaffen. Ze vertrouwde op de foto, vrouwelijke intuïtie en Gods goedheid. Er bleef haar niets anders over, omdat ze al het geld had besteed dat ze bij zich had, en zelfs als ze toegaf dat het geen goed plan was geweest en als ze terug had willen gaan, dan had ze dat niet eens gekund. Ze kon alleen in het gangpad staan, kijken naar het lichtje dat uit de duisternis opdoemde en luisteren naar de gesprekken van studenten die op weg waren naar school.

Ze dommelde rechtstaand even in met haar hoofd geleund tegen het venster. Ze was moe en gedesoriënteerd en wachtte op de conducteur die haar zou zeggen waar ze moest uitstappen, want nog nooit had ze dit traject afgelegd. Aan de studenten wilde ze niets vragen, bang als ze was dat ze haar voor de gek zouden houden en haar het verkeerde station zouden aanwijzen. Ze keek naar buiten, maar de lichtjes,

[p. 43]

de reclameborden en de flarden verlichte straten zeiden haar niets, ze hielpen haar niet te bepalen waar ze was. Door het ritmisch geklop van de wielen viel ze in slaap. Het leek alsof ergens met een deur werd geslagen en ze voelde frisse lucht op haar gezicht. Ze ging zitten, opende haar ogen en merkte dat de deur inderdaad open stond, dat de trein in een verlicht station stilstond en dat wie eruit waren gestapt al in het donker verdwenen. Ze pakte snel haar handtas, sprong uit de trein en bleef op het perron staan tot de trein zich in beweging zette. Eventjes bleef ze kijken hoe hij wegreed, daarna ging ze het station binnen en besefte ze dat ze waarschijnlijk te vroeg was uitgestapt.

Ze liep een tijdje door het lege station, maar ze wist niet precies waar ze was en wilde het aan niemand vragen. Ze wilde niet achterlijk overkomen. Ze liep het station uit en liep in de rijrichting van de trein. Ze wandelde door verlichte straten, wandelde door donkere straten, liep een tijdje langs een fabriek en toen weer door een verlichte straat. Uit haar handtas haalde ze het krantenknipsel om zich er onder elke lamp van te vergewissen dat het toch niet zo'n slecht idee was geweest.

Toen zag ze een spoorwegovergang en twee kinderen die tegen de slagbomen aanleunden. Hun fietsen hadden ze op de weg gegooid terwijl de achterlichtjes nog knipperden. Ze liet hen het krantenknipsel zien en zei: ‘Ik ga mijn zoon opzoeken. Hij is nog maar een paar dagen geleden verhuisd.’ De kinderen draaiden het naar het licht, draaiden het om en lazen het bericht van tante Franka. Even overlegden ze met elkaar en daarna wezen ze haar de richting en zeiden: ‘Volg het spoor. 's Ochtends bent u er.’

Het was niet eenvoudig lopen over die dwarsliggers en het spoor na de spoorwegovergang was niet verlicht waardoor ze over haar voeten struikelde, toch liep ze rustig en toegewijd. De droom liep ten einde en terugkeren kon ze niet meer. Overal om haar heen was het donker en stil, alleen hier en daar hoorde ze in de verte het geluid van een startende auto of een blaffende hond. Ze besefte dat ze geen sterren zag, ook al waren er geen wolken aan de hemel en ze kon dat niet verklaren. Ze wist niet dat er in de nabijheid van grote steden geen sterren te zien zijn. Ze keek om, knipperde even met de ogen om in het licht van één lamp die scherp de duisternis doorkliefde de kinderen te onderscheiden en ze zag dat de slagbomen langzaam dichtvielen. Ze sloot haar ogen, opende ze en zag hoe de kinderen op de slagbomen klauterden en er schrijlings op gingen zitten. Ze zag dat ze haar nog steeds de richting wezen, en dat boven hun hoofden het rode licht flikkerde. Ze draaide zich om en met haar ogen vol lichtvlekken liep ze langzaam door, van dwarsligger tot dwarsligger.