Terras. Jaargang 2016 (10-11)

[p. 80]

Anne Kawala
In het hart van het hart van de schrijn
Vertaling: Kim Andringa

Gedicht van mijn herinneringen aan de middeleeuwen (proloog)

voor de schrijn met het hart ben ik gekomen toegerust met wat
wat, welke, wat kennis,
voor de schrijn, mijn hart toegerust met leemtes,
wat herinneringen, welke middeleeuwse herinneringen
aan het begin van de schrijn, mijn middeleeuwse herinneringen
waren met hop-back zweemtes toegerust: hoplaback:
basisschool: roerige tijden, er zijn burchten, oorlogen en kruistochten, we weten het niet
precies en hopla,
brugklas: barbaren zijn het nog, monniken zijn er, tandentrekkers, horigen, gepeupel,
geuzen, vazallen, suzereinen, heksen, armoe, en hopla,
vierde klas: oorlogen, buiten kastelen buiten abdijen niks geen veiligheid, het christen-
dom, oei, ze wegen zwaar, zoutaccijns, poortgeld en zo verder, men sterft jong, niks
geen democratie, laat ons de terugkeer van de geboorte afwachten, laat ons de komst
van de renaissance afwachten, dan wordt het leesbaar, daarvoor, oei oei, is het chaos...

over de middeleeuwen vragen mijn vage herinneringen mij: herverduidelijk
ze vragen me: verduidelijk het antwoord op deze vraag die de ontmoeting
op de vraag die de ontmoeting met het hart, met de schrijn van het hart, met de zweemtes-
herinneringen oproept, vragen mijn vage herinneringen mij:
antwoord op de vraag wat heeft deze ontmoeting opgeroepen, antwoord op:
stond de kerk in de middeleeuwen lijkopening toe?
hoe, hoezeer verzet de kerk zich in 1514 tegen een hand die in een borst het hart komt
plukken om het, na het in een bad van kwik gebaad te hebben, met een gouden schrijn te
omgeven?

[p. 81]

 

over de middeleeuwen vragen mijn vage herinneringen mij: herverduidelijk

 

ze vragen me: verduidelijk het antwoord op deze vraag die de ontmoeting

 

op de vraag die de ontmoeting met het hart, met de schrijn van het hart, met de zweemtes-

 

herinneringen oproept, vragen mijn vage herinneringen mij:

 

antwoord op de vraag wat heeft deze ontmoeting opgeroepen, antwoord op:

 

maar wat is de positie van de vrouw in deze maatschappij?

[p. 82]

Historisch gedicht (Lodewijk XI sterft)

Karel VIII, 13 jaar, 1483, 13 jaar, geen 14, 14 is meerderjarig, is daar royaal meerderjarig, maar 1483, Karel is 13 jaar, zijn vader, Lodewijk XI, de vader van Karel gaat dood, Lodewijk XI gaat dood, Karel is 13 jaar, zijn vader gaat dood bang om dood te gaan aan een hersenbloeding en voor de ogen van Sint Franciscus van Paola, Sint Franciscus van Paola bewerkstelligt wonderbaarlijke genezingen, Lodewijk wil hem zien, in twee breven beveelt paus Sixtus IV Franciscus, Franciscus gehoorzaamt, van Paola reist hij van Napels naar Marseille naar Lyon naar Roanne naar Tours komt aan in Plessis-les-Tours, Franciscus komt aan, letterlijk aan zijn voeten werpt zich Lodewijk en sterft dan, spreek weinig, tegen Lodewijk XI die bang was om dood te gaan werd gezegd spreek weinig, Lodewijk wil dat tegen Lodewijk XI om hem te zeggen dat hij doodging werd gezegd spreek weinig, spreek weinig, Lodewijk XI tegen de minst dwaze dochter van Frankrijk, want wijze zijn er niet zegt Lodewijk, Lodewijk XI zegt tegen zijn dochter, zegt Lodewijk tegen Anna, Lodewijk zegt tegen Anna van Beaujeu, Lodewijk XI maakt Anna van Beaujeu tot Anna van Frankrijk, spreek weinig, Anne de Beaujeu zal regentes zijn, spreek weinig, Anna van Beaujeu is Anna van Frankrijk, regentes, Lodewijk XI gaat dood, de koning is dood, leve de koning, leve de twee lichamen van de koning, het dode lichaam van de dode koning en levend het levende lichaam van de regentes^1.

1. Vertrouwt Lodewijk XI het regentschap werkelijk toe aan Anna van Beaujeu? De generale staten van 1483 bevestigen dat niet, maar die van 1484 wel - voor wie geen historicus is zijn de feiten tegenstrijdig, verward, duister, maar uit de geschiedenisboeken heb ik weinig geleerd over koninginnen en regentessen, ik betwijfel of dat te wijten is aan hun mindere kwaliteiten op dit gebied, sommige koninginnen en regentessen waren goede strateges en uitstekende diplomates.

[p. 83]

Gedicht van wie in het koningschap het eerst het hart werd uitgesneden

in de schrijn van het hart vind ik van wie in het koningschap het eerst het hart werd
uitgesneden,
in de schrijn van het hart van een Franse koningin ontmoet ik een Franse koningin,
in het hart van de schrijn ontmoet ik Blanche van Castilië,
in het hart van de schrijn volg ik de weduwe van Lodewijk de Leeuw, van Lodewijk
Al-Assad,
in het hart van de schrijn ontmoet ik de moeder van Lodewijk de Heilige, van Lodewijk IX,
ik volg haar lange regentschap, het lange regentschap van deze Franse koningin,
ik lees Blanche stichtster van de abdijen van Lys, van Royaumont en Maubuisson,
in de schrijn van het hart ontmoet ik de eerste heerser over Frankrijk die besloot
mijn hart na mijn dood zal worden uitgesneden,
in de schrijn van het hart, in het hart van de schrijn, vind ik de schrijn van het hart van
Blanche
ik vind het in de abdij van Lys,
ik zoek haar dood en ik vind 1252,
Anna van Bretagne sterft in 1514
in het hart van de schrijn vind ik van wie in het koningschap het eerst het hart werd
uitgesneden,
in het hart van de schrijn ontmoet ik Blanche van Castilië,
ik ontmoet deze eerste heerser, deze eerste heerser is een heerseres,
in het hart van de schrijn ontmoet ik Blanche van Castilië,

[p. 84]

Gedicht van Blanche van Castilië

in de schrijn van het hart vind ik van wie in het koningschap het eerst het hart werd
uitgesneden,
in het hart van de schrijn met het hart van een Franse koningin ontmoet ik een Franse
koningin,
ik ontmoet Blanche van Castilië,
ik ontmoet wie geschreven heeft:
de liefde waar te laat ik mij aan overgaf / heeft mij door haar heerlijkheid geleerd /
zoete vrouwe van het paradijs / dat ik van u een lied wil zingen / voor de vreugde die
duren kan / moet men u dienen ende minnen / want niemand is zozeer gedwaald /
van uw zoon, hetzij in woord of daad / mits hij zich u dienstbaar heeft gemaakt / dat gij
geen verzoening voor hem krijgt / voor de vreugde die duren kan / moet men u dienen
ende minnen / Koningin-Maagd, leliebloem / zulke genietingen kent de mens / die
van uwe minne brandt / dat geen mens ze kan vatten in woorden / voor de vreugde die
duren kan / moet men u dienen ende minnen /...
in het hart van de schrijn ontmoet ik een vrouw die van de goede minne haar partij maakt,
ik ontmoet wie begunst de hoofse liefde van een man voor een vrouw,
in de schrijn van het hart lees ik Blanche,
in het hart van de schrijn bemint mijn hart de macht van Blanche
in het hart van de schrijn lees ik het gedicht van onpartijdigheid
in de schrijn van het hart ontmoet ik van wie het eerst het hart werd uitgesneden,
in het hart van de schrijn ontmoet ik de eerste heerser over Frankrijk die besloot
mijn hart na mijn dood zal worden uitgesneden,
ik ontmoet Blanche
in het hart van de schrijn lees ik haar liefde voor de goede minne,
ik lees de Lai van de Es, leer eruit dat de trouw werd belasterd van haar die van twee
ineens beviel
in het hart van de schrijn lees ik van Blanche de liefde voor de goede minne en zie er haar
tweeling opgroeien,
in het hart van de schrijn van haar hart bleef de belasterde Blanche voogdes,
regentes-vorstin,
in het hart van de schrijn sticht de vrome Blanche de abdij van Lys,
in het hart van de schrijn ontmoet ik een vrouw die van de goede minne haar partij maakt,
ik ontmoet wie begunst de hoofse liefde van een man voor een vrouw,
in het hart van de schrijn van haar hart volg ik de weduwe van Lodewijk de Leeuw, van
Lodewijk Al-Assad,
en ik ontmoet de moeder van Lodewijk de Heilige, van Lodewijk IX,

[p. 85]

 

in de schrijn van het hart van Blanche zie ik haar het einde van de kruistochten zien

 

Blanche sterft 30 jaar voor de dood van de kruistochten, haar zoon zal de laatste

 

kruisvaarder zijn

 

ik lees Blanche de dood in het gevecht kennen, de dood met opengereten buik, de dood

 

met uitgerukt en verslonden hart,

 

in het hart van de schrijn zie ik de dubbelzinnigheid van de liefde van de goede minne

 

juist daar waar zij geboren is, het Arabische rijk,

 

Blanche sterft 30 jaar voor de dood van de kruistochten, haar zoon zal de laatste

 

kruisvaarder zijn

 

ik lees Blanche de dood in het gevecht kennen, de mos teutonicus kennen, het villen, het

 

opdelen van de lichamen, hart, ingewanden, beenderen, een ontleding, een ontvlezing,

 

het lichaam in stukken gesneden, van ingewanden ontdaan, gekookt, urenlang, in een

 

pot gekruide wijn,

 

in het hart van het hart van de schrijn, in de veldslagen, de gevechten en de oorlogen,

 

waren de vrouwen aanwezig,

 

in het hart van de schrijn lees ik de Geschiedenis van het beleg van Brest van Anna van

 

Beaujeu,

 

in het hart van het hart van de schrijn zijn Anna van Bretagne en vele vrouwen aanwezig,

 

zijn strijdsters aanwezig, gewapend, in het hart van het hart van de schrijn

 

zijn heelmeesteressen aanwezig, gewapend, in het hart van het hart van de schrijn

[p. 86]

Gedicht van de begijnen

in de schrijn van het hart vind ik de assag, de begarden en de begijnen
ik ontmoet haar die Meester Eckhart inspireerde: ik vind Matilda
en ik ontmoet Margarete Porete

in het hart van de schrijn is Margarete Porete begijn
in het hart van het hart herinnert mij de begard
de schrijn van het hart leert me over de begijn:

Begijnen waren vrouwen die leefden als alleenstaanden en deel uit-

maakten van een soort vrije lekengemeenschap binnen de Rooms-

Katholieke Kerk en meestal in een begijnhof verbleven. Anders dan een

lid van een kloosterorde legden begijnen geen eeuwige geloften af,

behalve die van kuisheid.^2.

in het hart van het hart leer ik
ik leer: de begijnse beweging is ontstaan in Luik aan het eind van de XIIe eeuw
ik leer: hun ontstaan is te danken aan de dood van de kruisvaarders, de vrouwenkloos-
ters zitten vol
ik leer: de begijnse beweging is de eerste niet gesloten religieuze samenlevingsvorm
voor vrouwen,
ik leer: de begijnse beweging staat dicht bij de bedelorden
ik leer, in het hart van het hart: de onafhankelijkheid van de begijnen, de begijnen heb-
ben zelfbestuur, besturen zelf hun begijnhoven

2. Niets wordt opgelegd: noch de kledij, noch de woning. De meeste begijnen wonen alleen in een huisje, waar ze hun maaltijden nuttigen. De armsten onder hen vestigen zich in het gemeenschapshuis, het convent. Werken, als middel tot economische emancipatie, is onderdeel van hun bestaan. Ze bleken lakens, wassen wol, werken op de boerderij, maken kaarsen. De hoogst opgeleiden wijden zich aan het onderwijs. Tot slot ontwikkelen ze hun medische kennis dankzij de ziekenzalen die in begijnhoven zijn ingericht. Veel begijnen beleven hun geloof ook door middel van de kunst. Aanvankelijk werkten veel begijnen om in hun levensonderhoud te voorzien en het geld voor hun aalmoezen te verzamelen. Soms hadden ze eigen werkplaatsen, vooral weverijen, maar ook pottenbakkerijen en kopieerateliers. Ook werk als dienstbode, met name in ziekenhuizen, kwam vanwege de daarvoor vereiste toewijding aan armen en zieken veel voor. Hun bijna-heilige levenswijze trok ook rijkere en hoger opgeleide vrouwen aan, die hun aardse bezittingen lieten beheren, zodat ze hun inkomsten in de vorm van aalmoezen konden uitdelen. Onder de geleerdste begijnen waren Sybille de Gages, beroemd latiniste, dichteres Ida van Léau en Mechtild von Magdeburg, schrijfster van het eerste devotieboek in de volkstaal.

[p. 87]

 

ik lees Silvana Panciera: ‘Het is een soort voorloper van de democratie. Er is geen moe-

 

der overste, alleen een “hoofdjuffrouw” die voor een paar jaar gekozen wordt. Ook stelt

 

ieder begijnhof zijn eigen regels op, die altijd gewijzigd kunnen worden.’

 

 

 

ik lees Régine Pernoud: ‘De beweging der begijnen is aantrekkelijk omdat ze vrouwen

 

een bestaansmogelijkheid biedt buiten het huwelijk en het kloosterleven, vrij van iedere

 

mannelijke overheersing’,

 

 

 

ik leer: ze zijn beïnvloed door de hoofse literatuur

 

ik leer: hun vrije bestaan maakt hen verdacht in de ogen van de kerkelijke autoriteiten

 

ik leer: vervolgd en veroordeeld op het concilie van Vienne voor valse vroomheid

 

in het hart van het hart van de schrijn: ik leer de terechtstelling van Marguerite Porete, ik

 

lees

 

haar Spiegel der eenvoudige, vernietigde zielen die enkel in wil en verlangen naar liefde

 

verwijlen

 

ik leer dat Marguerite Porete het quiëtisme aankondigt, de ‘annihilatie van de ziel’ ver-

 

vuld van de liefde voor Dieu en ik denk aan Zwaartekracht en genade, aan de zwaarte-

 

kracht en de genade van Simone Weil,

 

in het hart van het hart van de schrijn denk ik aan Simone Weil,

 

het hart van het hart van de schrijn neemt me mee tot achter het khan el franj, het

 

Fransenfort,

 

neemt me mee naar Saïda

 

in het hart van het hart van de schrijn ligt het Nabije Oosten

[p. 88]

Gedicht van de geboortes van Virginia Woolf en Anna van Bretagne

in het hart van het hart van de schrijn ben ik gelukkig,
in het hart van het hart is het feest,
een feestdag in het hart van het hart van de schrijn klinken fluiten, trommels en trompetten
het is vandaag, gisteren of vandaag is, werd Anna van Bretagne, is Anna van Bretagne
geboren 539 jaar geleden,
en gisteren, gisteren dat is zeker, de registers zijn er zeker van,
gisteren werd geboren, 134 jaar geleden werd geboren, het was in 1882,
gisteren is zij geboren die Een kamer voor jezelf zal schrijven,
in het hart van het hart van de schrijn worden met 405 jaar verschil Anna en Virginia
geboren, Bretagne en Woolf, worden twee vrouwen geboren
in het hart van het hart van de schrijn door hun geboorte
de geboortedag in het hart van het hart van het voorwerp waar het dode hart in rustte
rond de schrijn is het anniversarium van de sterfdag gevierd, ik vier de geboorte
in het hart van het hart van de schrijn door hun geboorte ontmoeten twee vrouwen elkaar
twee vrouwen voor wie mijn genegenheid groot is, gisteren en vandaag,
gisteren of vandaag, in het hart van het hart van de schrijn ontmoet ik het belang van de
dood,
het onbelang van de geboorte
de geschiedenis ontmoetend in het hart van het hart van de schrijn, haar ontmoetend
ondervraag ik haar
ik ondervraag de geschiedenis daar waar Virginia Woolf en Anne de Bretagne elkaar
ontmoeten,
ik ondervraag de geschiedenis vanaf de geboortedag, en ik denk bij mezelf, als de
geschiedenis de geboortedatum niet kent van deze keizerin die tweemaal koningin
was, als de geschiedenis aarzelt, als die zo aarzelt, de geschiedenis, denk ik bij mezelf:
ik heb het recht haar te ondervragen en haar te vragen: weet je wel zeker dat Anne de
Bretagne, zoals jij vandaag de dag beweert, een dom gansje was dat zich van kop tot
staart kaal liet plukken?

Uit: Anne Kawala, Au coeur du coeur de l'écrin, te verschijnen in 2017 bij Éditions Lanskine.