Terras. Jaargang 2016 (10-11)

[p. 131]

Annelie David
Tranenalfabet - inleiding op Aliens

Vluchtelingen in de opvanglocatie Heumensoord bij Nijmegen, de grootste in Nederland, verblijven in paviljoens. Paviljoens is een eufemisme voor de veredelde tenten die elk zo'n duizend mensen huisvesten. Ze zijn opgedeeld in tien compartimenten met elk twaalf kamers. In elke kamer wonen acht vluchtelingen, die hun tijd met zitten, eten en slapen doorbrengen. Bij zulke getallen in dergelijke omstandigheden blijven vervelende aandoeningen niet uit. Er is sprake van schurft, luizen en krentenbaard. Krentenbaard is een tamelijk onschuldige maar besmettelijke huiduitslag. Aanvankelijk ontstaan bultjes die snel veranderen in blaasjes, die kapot gaan en waaruit dan vocht vloeit dat tot honinggele doorzichtige korstjes stolt.

‘doet u die pruik af.’ dertien jaar lang eilanddienst, niets is hem vreemd, kapsels niet, tulbanden, hoofddoeken. in het licht van het ontvangststation, op de schedel van de versteende dame, honingraat, geel en korstig...,

luidt het onder de letters SC voor Scalp Favus in Uljana Wolf's Alien I, een cyclus van zeventien prozaminiaturen opgenomen in haar tweede bundel falsche freunde (2009).

Alien I gaat over de controle van Amerikaanse immigranten op Ellis Island. Het eiland voor de kust bij New York was lange tijd de zetel van de Dienst Vreemdelingenzaken en het centrale verzamelpunt voor alle migranten die de Verenigde Staten binnen wilden komen. Tussen 1892 en 1954 arriveerden er ongeveer 12 miljoen. Na de ontberingen van een maandenlange scheepsreis besliste een twee minuten durend medisch onderzoek over hun lot. Zelfs het onzekere trappenlopen - ongeveer 50 treden omhoog naar de registratiekamer - kon bepalen of iemand terug werd gestuurd of door mocht lopen naar de deur ‘Push to New York.’

De inspecteurs hadden een perfide alfabet tot hun beschikking. De letters stonden voor ziektes en aandoeningen die ‘men meende te hebben ontdekt’. Zo is er de H voor Heart dat in Alien I als volgt is verdicht:

... de steile trap brengt alles aan het licht - wat boven openspringt, deze banden, kunnen onmogelijk zijn eigen zijn. ‘hendrik, de stethoscoop!’ een schuilplaats is er niet. staat het heimelijk stil telt men de uitgebleven slagen. in het geschuifel van de wachtenden afgezonderd nog elk razen...

[p. 132]

Uitgangspunt voor deze prozaminiaturen was Uljana Wolfs eigen migratiegeschiedenis, hoewel zij zichzelf niet ziet als een immigrant maar meer als een forens. Na haar huwelijk met de Amerikaanse dichter Christian Hawkey vroeg zij een green card aan om met hem in New York te kunnen samenleven. Daarvoor moest zij in Duitsland een medisch onderzoek ondergaan. Er werd ook een röntgenfoto van haar longen gemaakt die op haar reis terug naar de Verenigde Staten in 2008 ‘voor controle in de handbagage [diende] te worden meegenomen’. Deze persoonlijke ervaring is in de miniaturen verwerkt onder de P voor Physical and Lungs.

Tegelijkertijd werden op sommige luchthavens bodyscanners geïnstalleerd en getest. Dit motiveerde Wolf om de geschiedenis van het lichaam, in het bijzonder dat van migranten, bij grensovergangen te gaan onderzoeken. Daarbij stuitte ze op het befaamde alfabet van de gezondheidsinspecteurs op Ellis Island, door de immigranten ook wel traneneiland genoemd, waar in totaal 3000 mensen overleden. Vermoedelijk stierven tien procent van de reizigers al tijdens de overtocht omdat ze in volstrekt ontoereikende hygiënische omstandigheden verkeerden. Besmettelijke ziekten verspreidden zich in een rap tempo.

Wolf las veel ooggetuigenverslagen, brieven, herinneringen en getuigenissen. Ook informatie over hoe sommige aandoeningen keer op keer werden aangewend om bepaalde allochtone groepen buiten te sluiten zoals bijvoorbeeld liesbreuk en hernia bij Joden:

wat te verbergen valt. zwakke plek aan de wandel, wand van de buikholte. hoe kelder, kamer, ‘closet’, al die klemmen aan het eigen skelet, organen binnenin, die hier plotseling displaced lijken (rond 1913 vooral bij oost-europese joden)...

De inspecteurs hadden niet veel tijd. Ze moesten snel beslissen. Van dossiers invullen was geen sprake. Op iedere migrant werd gewoon met krijt een letter op de kleding getekend.

Met hun bezittingen in de hand verdroegen ze stilzwijgend de procedure en het staan in eindeloze rijen.

De bedreigingen voor lijf en leden bij massale grensoverschrijdingen zijn van alle tijden. De mondigheid van de hedendaagse immigrant is in de tussentijd wel toegenomen. De vluchtelingen in Heumensoord protesteerden bij de gemeente Nijmegen over de slechte hygiëne.

Uljana Wolf's gedichten zijn doordrongen van de keurende blik van gezagsdragers die beschikten over het lot van hen die huis en haard verlieten. Dat overheidsbeleid hierbij op gespannen voet staat met menselijkheid is in dit werk voelbaar en helaas onverminderd actueel.