Terras. Jaargang 2015 (08-09)

[p. 65]

Ilse Barendregt
Inleiding bij Vernietigen, zegt ze

Marguerite Duras, pseudoniem van Marguerite Donnadieu (1914, Gia Dinh, Cochin-China^1. - 1996, Parijs), was een Franse (scenario)schrijfster en filmmaakster. Ze ontving meerdere prijzen voor haar werk, waaronder de prestigieuze prix Goncourt voor haar roman L'Amant in 1984. Het volgende fragment is afkomstig uit Détruire, dit-elle, een hybride tekst die het midden houdt tussen een roman en een scenario voor film en/of theater.^2. De tekst werd geschreven tijdens een overgangsfase in het schrijverschap van Duras; de fase waarin Duras steeds verder begon door te dringen in de duisternis van de chaos en de onbegrensde verlangens.

Détruire, dit-elle speelt zich af in een soort kuurhotel omringd door bos. In deze gesloten setting vindt een zonderlinge ontmoeting plaats tussen een vijftal personages: Max Thor, Stein, Alissa en Élisabeth en Bernard Alione. De vier eerstgenoemde personages lijken zich allemaal in of rond een mentale afgrond te bewegen. Daarbij werpt Élisabeth nog maar net een blik over de rand, terwijl Stein al ver in de diepte is afgedaald. In de mentale afgrond worden de verlangens grenzeloos, en lossen alle maatschappelijke categorieën op om plaats te maken voor een ongedifferentieerde eenheid. De vrijheid lonkt, maar boezemt tegelijkertijd ook angst in: de angst om zich buiten de vertrouwde maatschappelijke orde te plaatsen en zich over te geven aan de onbegrensdheid. Duras laat in Détruire, dit-elle alle onderscheid vervagen; ze speelt niet alleen met genreconventies, maar laat ook de identiteit van de verschillende personages met elkaar samenvloeien. Daarnaast onderzoekt ze de ambiguïteit van de verlangens, hun destructieve én verenigende kracht, en de mogelijkheid van een liefde die zich niet tot twee mensen beperkt.

Hoewel er nergens direct over politiek wordt gesproken, heeft het boek duidelijk een politieke boodschap, die begrepen kan worden tegen de achtergrond van ‘mei '68’. Détruire, dit-elle kan worden gelezen als een utopisch pleidooi voor het vernietigen van alle maatschappelijke afbakeningen, waarna vanuit een onbevooroordeelde toestand opnieuw kennis kan worden opgebouwd.

1. Een voormalige Franse kolonie, waarvan de ligging grofweg overeenkwam met die van de huidige regio Zuid-Vietnam.

2. In 1969 verscheen na het boek ook de film Détruire, dit-elle, die Duras zelf regisseerde.

[p. 66]

Het boek opent met een scène in de eetzaal van het hotel. Max Thor, een universitair docent die min of meer toevallig in het hotel is beland en daar wacht op zijn veel jongere vrouw Alissa, observeert Élisabeth Alione, een hotelgast die hem fascineert. Ze brengt hem in een staat van verwarring, doordat ze een oerverlangen in hem wakker maakt waarop hij geen vat heeft.

In Détruire, dit-elle gaat het vooral om de innerlijke bewogenheid van de personages. Toch wordt hun gemoedstoestand nooit direct - van binnenuit - beschreven. Duras laat de verteller niet in de huid van de personages kruipen, maar wisselt beschrijvingen af met dialogen. De lezer moet zelf, aan de hand van de suggestieve kracht van de scenario-achtige tekst, afleiden wat er zich in het innerlijk leven van de personages afspeelt. Paradoxaal genoeg ligt de kern van de teksten van Duras in wat niet wordt gezegd. Dit vindt zijn weerslag in een uiterst suggestieve en elliptische stijl. Met een grote muzikale fijngevoeligheid brengt Duras de taal terug tot een elementaire puurheid. Ze gebruikt simpele syntactische structuren waarin de woorden bijna tastbaar lijken.