Terras. Jaargang 2014 (06-07)

[p. 160]

[p. 161]

Richtje Reinsma
Lichamelijk meedenken

Weg

Het lichaam wilde een ding worden. Het maakte zich zwaar op de zachte voorbank, lijmde de knieën tegen het plastic dashboard, liet alle ledematen stollen. Het dacht de ademhaling weg. Het dacht de bloedsomloop en de spijsvertering weg. De ogen haakten zich in het oneindige. Vochtige bollen gevat in stevige holtes. Het zonlicht flikkerde door de voorruit, zond strepen uit over staal, plastic en huid. De luchtverversing blies stof en buitenlucht tegen de schenen. Dingen bewogen zonder te bewegen. Ze lieten zich beschijnen, verwarmen en afkoelen.

Het lichaam werd vanzelfsprekend, uitte niets anders dan zijn stoffelijkheid. Eén geheel. Bultjes kippenvel kwamen op. Ook de bultjes in het plastic van het dashboard kregen reliëf in de zon, tot ze in de schaduw van een wolk weggleden en versmolten tot een gelijkmatig oppervlak. Pluisjes bekleding van de voorbank wiegden in de luchtstroom van de ventilatie. Haartjes beefden. Alles onderging zijn eigenschappen, bleef beperkt tot de consequenties van zijn substantie.

[p. 162]

Stuk

Er was niets aan het lichaam te zien als het aangekleed was, maar er ontbrak een been. Oorspronkelijk was het been er wel geweest. Op een dag moest het eraf.

Het lichaam knoopte een relatie aan met een ander lichaam, dat het aanried om een cursus te volgen om het leven met één been te leren accepteren. Op de cursus werd verteld dat lichamen die incompleet geboren zijn hun aanvullende ledemaat voor ze gaan slapen afleggen alsof het een kledingstuk is. Ze trekken hun kunstbeen uit met de sok en de schoen er nog aan. Lichamen die een ledemaat verliezen, daarentegen, en een nieuw lichaamsdeel krijgen aangemeten, behandelen hun prothese als een eigen lichaamsdeel. Ze trekken beide schoenen en sokken uit. Eerst die van de echte voet, dan die van de kunstvoet. Pas op het allerlaatst leggen ze het been zelf af.

[p. 163]

Naaldjes

Misschien waren de bovenarmen en schouders het mooiste. Er zaten glooiende spierwelvingen in. Geen dikke bobbels, maar concentraties van stevigheid. Op de rug zaten soms plakkertjes, die op het eerste gezicht pukkels leken. Deze ronde en doorzichtige plakkertjes hielden kleine naaldjes op hun plaats. Ze leken op haartjes of splinters en staken een heel klein beetje uit, net genoeg om een zwart stipje te zien. Onder de kleren werd het lichaam permanent door de naaldjes gecorrigeerd. Ze werden regelmatig vervangen, en steeds op andere plekken aangebracht. Ze zonden signalen uit naar alle uithoeken van het lichaam waar de balans niet optimaal was, het lichaam stemmend als een muziekinstrument. Ondertussen verplaatste het lichaam zich ongehinderd. Het werkte, at en sliep terwijl de naaldjes hun werk deden.

Het lichaam beoefende vier maal per week kung fu, de sport van de reactie op de aanval. Het leerde de eigen ledematen af te vuren alsof het objecten waren, met maximaal gespannen gewrichten en pezen. De armen en benen waren na de lessen rood en opgezwollen, hard en dik. Vaak begon het lichaam plotseling te oefenen, zomaar ergens, en sloeg zijn armen voor zich uit door de lucht, de ene na de andere denkbeeldige aanvaller wegmaaiend.

Het lichaam kon ook heel langzaam bewegen, als het tai chi-oefeningen deed. Wanneer het in de huiskamer lange reeksen figuren uitvoerde, van de ene houding naar de andere glijdend, kwam het vaak in botsing met het meubilair, of belandde het tegen de muur. Het schoof door de ruimte zonder de gebruikelijke afstand te bewaren tot de materie, zonder zich te voegen naar de uitnodigingen van stoelen, de afweringen van muren, de insluitingen van hoeken.

Als het lichaam zich in gezelschap bevond van vreemde lichamen probeerde het zich afzijdig te houden. Het posteerde zich in de periferie en keerde in zichzelf. Het hing in de ruimte als een jas aan een kapstok. Het boog licht de rug, als een schildpad, en sloot de borst.

Soms werd het lichaam door hartstocht overmand door een ander lichaam. Dan bleef het beheerst en zachtaardig. Nooit maakte het een onverhoedse beweging. Het betastte het lichaam waar de begeerte naar uitging behoedzaam. Als het andere lichaam een orgasme bereikte, pauzeerde het beleefd om het niet te storen. Op momenten waarop het gebit niet gepoetst was, opende het de mond liever niet.

Bij een ander lichaam thuis liet het zich na binnenkomst meteen op het bed vallen en wachtte, een zwijgende invitatie. Als het andere lichaam kwam, kropen de lichamen eerst tegen elkaar, staarden naar het plafond, naar de plooien van elkaars kleren, de details van huid, haren en ogen. Dan brak het moment aan van ontkleding. Niet stukje bij beetje, maar alles meteen, zonder ruwheid, maar efficiënt. Soms bleken er na afloop naaldjes uitgevallen te zijn, die spoorloos verdwenen in het bed.

[p. 164]

[p. 165]

Het voorbeeldlichaam

De lichamen verzamelen zich op de zolder van het voorbeeldlichaam. Het voorbeeldlichaam is in de zestig, maar beweegt licht en vlug als een kind. Het is gespierd, gebruind en glad. Het draagt zachte losse broeken en vesten in lichte kleuren. Als het een oefening voordoet en een arm of been de lucht in steekt, zakken de wijde mouwen en broekspijpen af. Dan wordt zichtbaar hoe compact en soepel het in elkaar zit. Het verraadt niets van de pijn die het heeft geleden.

Vroeger heeft het voorbeeldlichaam zich te veel ingespannen, in de hoop te leren bewegen alsof het vanzelf gaat. Na jaren intensief oefenen was het geblesseerd geraakt, en had het tenslotte besloten zichzelf met rust te laten. Nu laat het andere lichamen tegen betaling zien hoe dat moet. En hoe het sierlijk kan worden gedaan, dat met rust laten. Want elk lichaam wil genieten, en andere lichamen doen genieten.

Vooral de woorden van het voorbeeldlichaam maken de bedoeling duidelijk; het doet nog steeds te veel zijn best. Dat zie je doordat het uitspreekt wat het wil bereiken terwijl het iets voordoet. Het zegt bijvoorbeeld: ‘Je laat je knie omhoog komen, zonder enige moeite. Hij wordt omhoog getrokken vanuit het plafond. Hij gaat vanzelf omhoog.’ De knie komt omhoog, en je ziet de inspanning van het tillen, de moeite die het kost om moeiteloos te bewegen.

Het voorbeeldlichaam houdt de lichamen voor dat ze zich moeten opstellen als volumes zonder verwachtingen, die zich van alle kanten gesteund weten door de ruimte die hen omringt. Hiertoe dienen de lichamen zich in gedachten uit te breiden. Ze moeten zich de ruimte voor, naast, onder en achter hen voorstellen.

Als een lichaam leert zich op zijn omgeving te verlaten, kan het zich als een marionet door de trekkracht van de ruimte laten bewegen. Het kan zijn ledematen in gedachten door de grond, het plafond en de muren laten besturen.

Het voorbeeldlichaam leert de lichamen een mantra om dagelijks meermaals in gedachten te herhalen: ‘Ik laat mijn nek en mijn hals vrij. Ik laat mijn rug lang en breed worden. Ik denk mijn knieën naar voren. Ik denk mijn schouders en ellebogen uit elkaar.’

De lichamen hoeven dit alleen maar te denken. Het is beter een beweging te denken dan een beweging uit te voeren. Een lichaam doet altijd teveel. Het gedraagt zich als een hondje dat zich slaafs op elke mogelijkheid stort om te presteren. Het anticipeert voortdurend op actie om zich te bewijzen. Gevaarlijk bereidwillig.

De lichamen volgen de instructies. Gaandeweg beginnen hun spieren op de beelden van taal te reageren. Uiteindelijk trekt het woord plafond net zo hard aan hun knieën als de zwaartekracht.

[p. 166]

Het lichaam tussen de dingen

Het lichaam is heel groot en goedmoedig. Als het zich ongehaast op een afgebakend terrein verplaatst, houdt het de aandacht strak gericht op de plek waar het naartoe koerst. Het gaat ontspannen en onbekommerd achter de blik aan, zich onderweg even schuddend, gewoon omdat dat lekker is en geen enkel kwaad kan en misschien wel een vlieg tot vertrekken noopt; opgeruimd staat netjes.

Als het een ruimte doorkruist met de bedoeling op een radicale manier van locatie, bezigheid of gezelschap te wisselen, nadert het voorzichtiger. De benen en armen ogen zwierig en ordeloos, maar staan onder constante curatele, zodat ze elk moment adequaat kunnen worden bijgestuurd en afgeremd zodra obstakels onderweg dit wenselijk maken. De ledematen zijn als kleine kinderen aan een leiband die niet op spanning staat. Zij mogen vrijelijk bewegen zolang de ruimte strekt, meebeweegt, toegeeflijk is. Als de ruimte vernauwt, verhardt of verscherpt, en er een of ander onheil denkbaar wordt, worden de ledematen uit hun spel gehaald en tot de orde geroepen. Dan moeten zij zich terugtrekken naar de romp en dicht bij elkaar blijven, zo compact en statisch mogelijk, alert inventariserend welke ontwikkelingen zich zouden kunnen voordoen.

Ook al wordt het lichaam grondig begeleid en verstandig gehanteerd, toch biedt de aanblik van zijn progressie een zorgelijke aanblik. Wat kan er wel niet misgaan! Het vergt een enorme waakzaamheid om zo'n groot lichaam van zulk zacht materiaal veilig tussen alle grote harde dingen of kleine venijnige rotdingetjes door te laveren zonder dat het aan gort gaat.

Zolang het lichaam met zijn hele wezen gespitst blijft op elk van risico's verzadigd moment, is de situatie veilig. Maar soms wordt het afgeleid, bijvoorbeeld omdat het in de verte een bekend lichaam heeft ontwaard dat het kan begroeten. Dan vult het zich met afwezigheid, een volledig verlies van bewustzijn van de directe fysieke werkelijkheid. Het lapt zijn coördinaten aan de laars, laat elke vorm van regie varen, en banjert voort alsof het in een vacuüm is geraakt waar het niets kan overkomen. Al tijdens de begroeting met het andere lichaam komt het weer tot zichzelf. Het herinnert zich met een schok de realiteit van de dimensies, en de noodzaak daar motoriek en snelheid op aan te passen.

[p. 167]

Lek

Iedereen heeft een lichaam. Of andersom. Alle lichamen bezitten iemand.

In ieder lichaam heerst duisternis. Alleen aan de randen, waar de scheiding is tussen lucht en huid, kan je van buitenaf iets van de onderhuidse situatie ontwaren. Een gevorkte ader kruist een ander bloedvat aan de onderkant van de pols. Waar ze aan de oppervlakte komen bobbelt het vel groenig op. Daar kan het gemakkelijkst een lek ontstaan.

Wie niet tegen bloed kan, kan het beste steun zoeken bij dingen die niet lek kunnen. Een raam of een schilderij, een tapijt of een plafond. Iets om te analyseren, waar iets aan te tellen valt. Hoeveel gaatjes zijn er in de panelen geperforeerd. Hoeveel voegen kruisen het vlak. Hoe zou dat materiaal aanvoelen. Hoe lang bevindt het zich daar al. In wat voor conditie verkeert het.

Denkbeeldige lijnen bewegen vanuit de constructies van de dingen door je lichaam heen de oneindige ruimte in. Als je de oneindige ruimte rond je lichaam voelt en je je er in gedachten in laat uitvloeien, groeit ook de ruimte in je cellen. Je vouwt uit, ontkreukelt en ontspant.

Dan zijn er de andere lichamen. Zoveel zijn het er. Zoveel zijn het er geweest, zoveel zijn er op komst. Ze bestaan in verschillende tijden en op uiteenlopende plaatsen. Allemaal hetzelfde, allemaal anders. Als je je ogen sluit ben je binnen, maar je ziet niets. Hoogstens wat buitenlicht dat door je oogleden heen je pupil in lekt.

De dingen zijn gelijktijdig groot en klein. Heel veel kleine dingen vormen samen iets groots. Heel grote dingen brengen samen iets nog groters voort, maar bestaan nog steeds uit hele kleine dingen. De grote en de kleine dingen passen in elkaar alsof ze niet anders kunnen. De lichamen horen bij de dingen zonder ze te kennen.