Terras. Jaargang 2012 (02-03)

[p. 1]

Terras 03:
Masker, ontmasker

[p. 3]

Laurens Ham
Daaronder nog één, en nog één, en...
Inleiding bij ‘Masker, ontmasker’

Weinig houdt de gemoederen in medialand zo lang bezig als een ontmaskering. In 2012 was vooral voor twee van hun voetstuk gevallen leugenaars veel aandacht: sociaal psycholoog Diederik Stapel en wielrenner Lance Armstrong. Van Stapel werd al in 2011 ontdekt dat zijn latere wetenschappelijke publicaties van a tot z verzonnen waren, maar hij kwam in 2012 bij het verschijnen van het eindrapport over zijn zaak opnieuw in het nieuws. Van Armstrong werd in een ander onderzoeksrapport bewezen dat zowat zijn hele wielrennerscarrière op doping gebouwd was en dat hij tientallen andere renners in zijn zaak betrokken had.

De televisiekijker of krantenlezer huivert bij zo'n zaak, maar smult er ook van. Het blijft een schitterend gezicht om van een voormalige grootheid het grijnzende mombakkes achter het masker te zien. Bovendien voelt zo'n onthulling als een overwinning van de gerechtigheid: de waarheid leek even in gevaar te zijn, maar de dreiging is afgewend. Het masker is weg, de eerlijkheid en authenticiteit heersen weer.

Maskers fascineren en beangstigen ons. Geen wonder dat de kunst, die zich altijd heeft beziggehouden met de schemerige wereld tussen feit en fictie, al millennia wordt gewantrouwd. Plato waarschuwde in De Staat (vierde eeuw voor Christus) voor kunstenaars, omdat in kunstwerken machthebbers en goden in een ongunstige, gemaskerde gedaante werden voorgesteld. Dit zou hun reputatie kunnen aantasten. Jean-Jacques Rousseau dacht tweeduizend jaar later niet veel beter over het masker. In zijn essay Brief aan d'Alembert over het toneel (1758) reageerde hij afwijzend op het voorstel om in zijn geboortestad Genève een nieuw theater op te richten. Een theater zou met zijn verbeelding van amoralisme en nutteloosheid de werkkracht en levenslust van de mensen in Genève slechts aantasten, meende Rousseau.

Tegelijkertijd zijn er vele auteurs die de kracht van het artistieke masker hebben ingezien. Wie de wereld in een fictionele gedaante hult, kan over die wereld de wonderlijkste dingen onthullen. Juist in het kunstwerk ontmaskert de kunstenaar dus de onrechtmatigheden in de wereld buiten de fictie. Sterker nog: een literaire tekst of een ander kunstwerk kan slechts gemaskerd aan de lezer verschijnen. Literatuur is ‘niet gebaat bij ontmaskering’, zo schrijft Ger Groot in zijn essay ‘Het masker van Zorro’. Alleen wie bereid is gedurende het lezen zijn gebrek aan vertrouwen in de fictionele wereld op te schorten, kan een literaire ervaring beleven.

[p. 4]

De essays van Rousseau en Groot zijn opgenomen in dit derde nummer van Terras, ‘Masker, ontmasker’. Het is een nummer waarin de masker van de kunst niet verscheurd of veroordeeld wordt, maar op waarde wordt geschat. In dit nummer wordt eens te meer duidelijk dat er onder een masker niet de ongemaskerde waarheid schuilt, zoals de wetenschap en de journalistiek ons willen doen geloven, maar eenvoudigweg een nieuw masker. Lees bijvoorbeeld de verhalen die in dit nummer staan opgenomen. In ‘Exeunt, het doek valt nooit’, het debuutverhaal van Christiaan Ronda, probeert een republiek krampachtig het monarchistische masker op te houden. ‘Gregor’ van de Catalaanse schrijver Quim Monzó is een pastiche (of een parodie) op Kafka's De gedaanteverwisseling: een in een jongen veranderde kever past zich opvallend gemakkelijk aan zijn nieuwe identiteit aan. ‘Verf’ van Frigyes Karinthy toont een eindeloze en vruchteloze onthulling en in David Albahari's ‘De basiliek in Lyon’ heeft het verhaal zich in de gedaante van een verhaal gehuld.

Verder bevat dit nummer poëzie van Suzanne Doppelt (Frankrijk), Aimé Césaire (Martinique), Kamau Brathwaite (Barbados) en het dichtersechtpaar Amy Károlyi en Sándor Weöres (Hongarije). Zij schrijven onder meer over het gezicht-met-capuchon als masker, over de maskering van een zwarte huid, over oppermaskers en dodenmaskers. Het essay ‘De laatste ontmaskering’ van filmcriticus David Sneek, ten slotte, beschrijft aan de hand van een grote verzameling films de belangrijke rol die de (ont)maskering in de cinema heeft gespeeld.

‘Ontmaskeren, dat zou zoiets betekenen als een soort waarheid ontdekken, dat interesseert me niet zo. Onder het masker zit een ander masker, en daaronder nog een,’ zegt Suzanne Doppelt in het korte interview met Kim Andringa dat als toelichting op haar gedichten in dit nummer wordt gepubliceerd. De teksten in ‘Masker, ontmasker’ geven haar gelijk.