Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

Dat vierde capitel is vander scouder uter stede ende also neder weert

In drie manire mach die scouder uut hare stede gaen, uut haer proper stede. Dat ene is alse dat eynde vanden bene des armes sinket tot inden oxel puut. ¶Dat ander is voerwert uut ende dat schiet selden omme die menichte vanden zenen ende omme die bewaringhe vanden spryet vander borst. ¶Die derde is opwart ende dats middelbarlike. Ende achter en machet nyet uut gaen omme dat blat vanden scouder been.

¶Die ierste manire kentmen by dat die arme nyet en mach verscheiden vanden lichame. Ende by dat boven is een puut daer gheen scul

[fol. 187r]

dich en is to sin. ¶Die ander manire is omme dat die arme blivet achterwert ende en mach nyet vorwert comen. Ende vore is een natuerlijc bulghe ende achter een puut. ¶Dattet opwert uut is, dat bekent men by dat die ellenboghe nyet en mach verscheiden vanden lichame, omme dattet bewaert dat scouder been van boven. ¶Noch dar en is boven gheen natuerlijc puut, ⁶⁹⁴ ghelijc dattet is in een ghesonde scouder. Ende alsmen den arme uut trecket also verre alsmen mach, so en is daer allike wel gheen puut. ⁶⁹⁵

¶Ist dattet nederwert uut is in een kinde, so sal die meister dat kijnt nemen biden zeren arme ende steken sin vust onder dat oxele ende lichten dat kijnt op vander eerden ende also die scouder weder to keren in haer proper stede.

¶Ist dat die zieke is een groet mensche, so legghe hi ghestrecket op sin rugghe. Ende die meister sal steken een ronden balle onder dat oxele, van houte ghemaket ende bewonden myt enen clede. Ende dan sal die meister den zieken nemen bider hant ende trecken nederwert ende steken sin hiele op den balle ende duwen mitten hiele sterkelike ende trecken die hant hardelike tot dat wedercomt in sin stede. ¶Ende ist dat dit nyet en helpet, men sal een dic hout legghen wat hoghe ende inden middel vanden houden sal men maken een gat ende in dat gat salmen doen een houten clote off balle ende vast ghemaket. Ende dan salmen den zieken doen staen op een hoghen stole, also dat die balle come onder des zieken oxele. Ende aen die ander side sal staen een persoen, die den zieken den arme vaste sal houden ende dan salmen den stoel en wech doen onder sin voeten ende dattet hout ommer vast legghe. Ende aldus salt weder comen in sin stede.

¶Ende ist dattet voerwert uut is, dan salmen een hant dwale legghen overdwers onder die oxele des zieken also dattet ene eynde vander duale gaet ⁶⁹⁶ over sin borst ende dat ander achter bider scouder. Ende een starke mensche sal die dwale houden ende den

694 ‘puut’ blauw onderstreept.

695 ‘puut’ blauw onderstreept.

696 de ‘g’ is onduidelijk geschreven, wellicht stond er ‘ynaet’.

[fol. 187v]

arme salmen binden boven den elleboghe myt een ander bintzele ende doent een ander starken menschen houden. Dan sullen si beyde alto gader trecken ghelijc ende de meister sal myt sinen handen duwen dat been tot sijnre stede. Ende als hi ghevoelt dattet been vanden arme is jeghen die busse of daert weder in sal, dan sal die persoen doen slacken de den ellenboghe hout. Ende aldus so selt weder comen in sin stede.

Ende aldus so werdet weder in sin stede ghedaen alset achter wert uut is, mitter hulpe van II starke mannen. Men sal den lichame ende den arme trecken ende die meister sal duwen mitten handen tot dat weder comt in sin stede. Ende dan salmen daer op legghen een lynnen cleet , ghenet in oly rosaet°. Ende daer op helende medicinen ende daer na cussenelen van werke ende ghenet in dat witte vanden eye ende dan bewindet die scouder myt een brede scrode die lanc is. Ende het sal gaen totter ander scouder ende totter ander oxele ende dan weder comen totter zere scouder. Ende dan salment vaste maken ende latent so tot X daghen op datter gheen quade to valle en comen. Ende quamen daer quade to valle, so soude men dat lyt ontbinden ende mijnren die to valle. Ende dan weder binden alsmen to voren dede. Ende ist dat ghi daer nyet en waret ten iersten, dan salmen den zieken baden in water daer in is ghesoden versche dinghen alse pappelen° ende bismalve°, venigric° ende lijnsaet ende dier ghelike. Ende aldus so sal hi dicwile baden. Ende altoes salmen dat lyt salven myt morwen medicinen. Ende dan salmen weder brenghen in sin stede als ⁶⁹⁷ voerseit is. Ende ⁶⁹⁸ ist dat ghij daer sijt ⁶⁹⁹ vanden iersten, dan en suldi dat lyt in gheen werm water doen.

¶Die ellenboghen mach qualike gaen uut sin proper stede om haer menichte der zenen ende der corden ende omme dat overtreckende cromme ⁷⁰⁰ been dat de eynden vanden ellenboghe maket ende daer omme ist quaet to doen. Ende alset uter stede is dat bekent men om datmen dat lyt nyet en mach rechten noch bughen noch roeren alset ghewone was. Ende om dat aen die zide was een bulghe ende aen die ander zide een put ende anders dan het pleghet to wesen. ¶Item de ellen

697 Hiervoor (doorgestreept) ‘bo’.

698 In de linker marge in rubriek: ‘ Als de ellenboghe vten stede is’ Dit is geschreven over (in zwart) het woord ellenboge’ in een kleiner letter.

699 Emendatie: het handschrift heeft ‘sijnt’.

700 Emendatie: hiervoor stand nogmaals ‘dat’.

[fol. 188r]

boghe mach gaen uut sin proper stede voer waert off achter wart.

Ende alset voerwart is uut men sal de hant vanden zeren arme uut recken myt eenre scrode ende doen den arme ende die hant bughen totter dattet menich werve nopet die scouder, want dan ist weder in sin stede.

Ende ist dattet is achter wart uut, dan sal een starck man houden den arme boven den ellenboghe. Ende die meister sal smeren sin hant myt oly rosaet° ende duwen daer mede de bulghe so vaste. Ende men sal aen die hant wat binden dat zwaer is tot dattet weder is in sin stede. Ende dan salmen daer op legghen dinghen als voerseit is vander scouder. ¶Ende is dat die ellenboghe nyet varinghe in sin stede wert gheset, dan sal daer wassen een hete aposteme ende dan machment qualiken of te nyet brenghen in sin stede.

¶Item ⁷⁰¹ die jucturen vander hant gaen lichtelike uut haer stede ende lichtelike weder in op datment varinghe helpet. Mer ist dattet blivet een tijt sonder hulpe, het sal apostemeren om die bevoelichede der stede ende dan wordet myt pinen toe helpen. Ghi sult houden den zieken biden arme ende recken alle die vingheren beghinnende vanden dume gaende totten clenen vingher. Ende also sal die jucture weder comen in sin stede. Ende dan suldijt binden ende plasteren alsoet voerseit is. Ende aldus salmen recken ende trecken elck vinger alst uter stede is ende dan plasteren ende binden alset voerseit is.

701 In de rechter marge in rubriek ‘Als die hant uten slede is’. Rood doorgestreept stond er eerst in een zwarte letter ‘vander hant’.