Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

Dat sovende capitel is van laserye ende haer wortelen ende telghen

Laserye is een vule ziechede die comende is van vulre melancolien die ghecorrumpert is ende vul ghemaket, off van humoren die ghebrocht sin ter corrumperinghe der melancolien. ⁶⁸² Ende het is over alden lichame also die canker is toe enen lede. ¶Alse die melancolie is vermenicht inden lichame, ende in die aderen nyet en sin staerc om uut to steken ende omme haer to suveren vanden blode, ende die weghe tusschen der lever ende der milten sin bestopt, ende die zweet gaten sin besloten datter nyet uut en mach, dan corrumpert die complexcien vanden lede. ¶Ende ist dat sin corrupcien vermeret, dan werden alle die lede ghecorrumpert ende vervult ende ontbonden. ¶Ende ist so dat de materia is van blode off van flumen off van colera off van melancolien, nochtan myt eenre ghevoegher materia is melancolie ghecorrumpert.

¶Ende dese ziechede gaet vanden enen totten anderen ende en verstervet nyet. Nochtans sal een ghesont mensche vele gheselscap hebben myt een lazers mensche ende nochtan daer nyet aff werden besmet ende een lazerus mensche mach wel genereren ende wijnnen een ghesont kijnt. ¶Item kinderen ghewonnen inder tijt van menstrua sijn dicwil lazerus.

¶Die cura van laseryen ⁶⁸³ sin menigerhande, mer hier en sal ic anders nyt segghen dan van curen der lazerije die behoren ter cirurgien ⁶⁸⁴ . ¶Int beghinsel der lazerien soe

682 Emendatie: het handschrift heeft “melacolien”.

683 Emendatie: het handschrift heeft abusievelijk “menstrua”.

684 Slecht leesbaar, afgesleten woord.

[fol. 185r]

vallen uut die hare vanden hovede ende vanden wijnbrawen ende uten barde ende die huut vanden voerhoefde is zeer stive ghespannen. ¶Item in sommighen wert dat aensicht roet ende zwellet myt eenre blauwhede ende mest omme trent de nose. ¶Item qualike off nyet moghen si screyen ende sy hebben ene vreselike cromme ghesichte ende enen onsachte tronie ⁶⁸⁵ ende dat witte vanden oghe wert hem bruun. Ende si hebben die stemme heesch of cleyn ende sy sin van quaden seden ende si en gheloven nyemant. Ende haer nose gaten warden enghe off wyde ende qualiken moghen si haren adem halen doer die nose. Ende hare lede ende die naghelen werden blauw. Ende haer adem ende haer zweet stinket. Ende sy vernauwen om die borst myt vele niesen of drochede. Ende si begheren meer myt vrouwen to wesen dan si deden eer si lazerus worden. ¶Item inden beghinne so hebben sy grote ceteren ende ist datmense curert ende dan weder comen dats een seker teyken der lazeryen. Ende si sin trach ende zwaer. Ende als si coude hebben, so is haer huut recht als een gans die gheplucket is. Ende alsmense preket achter int been, dat en ghevolen si nyet. Ende ist datmense dwaet in wermen water to hant ist weder droghe. Item si beseffen twyvelinghe in dat voerhovet ende inde tonghe ende inden roest inden mont. Ende haer oghen werden ront. Ende alsmen dat haer uut recket, so hanghet daer vleysch aen. Ende haer naghelen verdicken ende dat vleysch tusschen den dumme ende index is verteert. Ende alsmen prekelt in die hielen, so en ghevoelen sijs nyet ende si sin onbevoelike in die bene voer ende achter, al totter hancken. Ende die labilen vanden ore die crimpen. Ende haer bloet is vol sandes ende ist dat men ⁶⁸⁶ dat bloet dwaet, ⁶⁸⁷ het sinket neder dat sant.

Ende alse die ziechede is veroudet, so en mach mense nyet cureren. Mer inden beghinne machment wel cureren op datmen daer clokelike to gaet. Ende alsment nyet en mach cureren, so machment

685 Emendatie: het handschrift heeft ‘dronie’.

686 Hiervoor (doorgestreept) ‘da’.

687 Emendatie: het handschrift heeft “dwaen”.

[fol. 185v]

allike wel decken ende verhuden ende dat veel bleec maken myt medicinen.

¶In desen boeck en is nyet bescreven die volcomen cure van deser ziechede, mer somme lichte gheproefde medicinen alse myt salven ende myt cauterien die dicwil behoren to der cururgien. Ende ist also dat dese ziechede is groet ende sterc, nochtan en salmen ghene sterke medicinen gheven den zieken, want men moet die medicine dicwile verwandelen. Mer men sal gheven een lichte medicine die to behoert den humoren diemen wil purgeren ende die salmen dicwile gheven. ¶In aldus daniger manire ende saken is sonderlinghe guet medicine van gheiten melke myt epithimo°, want het purgert ghecorrumperde melancolien by luttel ende luttel. Ende oec sin die pillulen guet van epithimo° die gheseit sin inden capitel van allopicia. ¶Men sal sin nerstich omme te purgeren ghecorrumperde melancolie omme to beteren die complexie myt gueder waringhe. Ende bloet to laten en is nyet guet, sonder als die ziechede comt van vele blodes myt corten ademe. Ende dan salmen laten die hert ader ende som wilen in die ader der nosen om dat aensichte to bleken. Ende lazerie comt van melancolie omme dat de lude verdroghen. Ende men sal hem gheven to drinken gheiten melc al werm ende baden in verschen water daer mirre in ghesoden. Ende daer na salmen den zieken smeren myt een luttel olyen van violaet ende myt oly van caworden° ende myt gueder spisen om to genereren guet bloet dat coel ende versch is. ¶Item somme meisters cureren mitten vleysche van serpenten die zwart sijn ende groenachtich aldus: si nemen dat vleysch vanden zwerten serpente die groenachtich is onder den buke, ende men ⁶⁸⁸ vintse ⁶⁸⁹ in steenachtich ⁶⁹⁰ gate in droghen steden. Ende men werpet wech dat hovet ende den stert ende dat in gheweyde. Ende doent in enen nywen eerden pot myt een luttel pepers ende galanga°, sout ende dille ende water ende oly. Ende latent to samen zieden hent dat vleysch vanden bene gaet. Ende dan gheven hem dat sap to drinken ende dat

688 Emendatie: het handschrift heeft “myn”.

689 Emendatie: het handschrift heeft “si”.

690 Emendatie: het handschrift heeft ‘steenachich’.

[fol. 186r]

vleysch to eten tot dat die oghe vergaen ende verkeren in haer hovet ende dat lichame zwellet. Ende dan ⁶⁹¹ legghet den zieken to bedde. Ende ist alsoe dat si cranc werden myt quade tovalle, alse myt bevinghe der herten off alle die lede vercouden, dan ghevet hem grote dryakel° myt een luttel muscus myt wermen wine. Ende hier mede sal al dat lichame ontvellen ende alle die hare vallen uut ende ene nywe huut wasset dar weder. Ende dat moet men also dicke verwandelen tot dat si ghecurert sin alse myt purgacien ende myt ander gueder medicinen.

¶Dicwilen machmen dese ziechede ghenesen, is datmen daer nerstich op is. Want waer omme datter menich blivet oncuerabel ende onghenesen ¶alse meisters die hierin hem onderwinden to werken die hem daer nyet op en verstaen ende versumen den zieken dat hem gheen hulpe en wert off bi kijnthede des zieken. Cura hier to salmen vinden inden Antidotaria een proper capitel alse van suverende salven ende helende. Ende verwandelinghe deser medicinen salmen ghenoch vinden inden Antidotario ⁶⁹² ende van ziecheden ende haer cura.

691 Emendatie: het handschrift heeft ‘dat’.

692 De tweede ‘t’ is in superscript toegevoegd na een doorgehaalde ‘d’.