Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

Dat twalefte capitel is van spenen ende fistulen ende cloven des eers

Emorroydes sin spenen ende het sin vijff ⁶⁵⁴ aderen die eynden inden uut ganc vanden erse. Som wilen sin si ondaen ende somwilen ontwee ghegheten ende som wilen gheapostemert. Want alse dat bloet darwert sinket ende dattet die aderen nyet en mach onthouden ende ist dattet is dunne ende heet, soe ontdoetet die monde vanden aderen. ¶Isset dicke ende flumatic, het maket fighet. ¶Ist dicke ende van colera, het maket I beringhe uut to breken ghelijc I moerbeye ende heitmen moerael. ⁶⁵⁵ ¶Ist dattet is dicke ende melancoliose het maket apostema inden eerse. Ende somwilen wert den loep vanden humoren also groet dattet maket diversen apostema ghelijc in anderen steden die welke aposteme ist dat si varinghe werden ghecurert, si maken I fistel. Ende dat bloet vanden spenen is grover ende dicker dan dat ander bloet vanden lichame. Ende als dat bloet uut lopet, men en salt nyet stempen, ten ware dat het vloeyde boven maten. Ende die cranckede men sallen wel verwaren van spisen van ander dinghen dat dicke scerp bloet maket, want van dusdanighen anxte is die licham bewacht van vele ziecheden alse lazerye ende melancolie ende van verwoethede (datmen mania ⁶⁵⁶ heit) ende dier ziechede vele. Ende waert so dat si pleghen to vloyen ende dan weder cesseren ende dan weder vloyen also dat de lever vercrancket ende daer van mach comen ydropesye, ende dan salment stempen.

Somme spenen sin comen totten buten ⁶⁵⁷ den eerse ende die sin mijnst to ontsien. Ende die bynnen sin die sin mest to ontsien. Som sin achter biden rugghebene ende die sin mijnste to ontsien. Ende som vore biden wortelen vanden

654 Hiervoor (doorgestreept) ‘w’.

655 achter de ‘r’ staat (doorgestreept) een onleesbare letter.

656 Emendatie:het handschrift heeft ‘manna’ of ‘maniia’.

657 Emendatie: het handschrift heeft ‘bulen’.

[fol. 178v]

cullen ende die sin mest tontsien want si maken mest zweringhe. Ende som wilen en machmen daer off nyet pissen.

¶Die vighe bekent men sonder zweringhe ende is bleek ende moruwe ende hevet enen clenen voet ghelijc offt waer enen voet van eenre vighen. Ende som wilen isser een wytachtich etter. ¶Die cure is licht: men sal dat voetkijn vaste binden myt enen drade ende dwinghen elkes daghes den draet wat vaste, toe hent dat die voetkijn al ontwe sin ende dat die vighe aff vallet. Ende datter blivet dat salmen cureren myt medicinen.

¶Moeralis is die spene ghelijc die moerbeye. Ende het is roetachtich ende men moetet varinghe cureren ende die zweringhe sachten off het maket dickwile I aposteme. ¶Men sal bloet laten ter lever ader in die selve zide ende des anderen daghes die ader onder die anclawe aen de selve side bynnens voets. Ende plach hi die fluxie van blode to hebben, men salt weder doen comen. Ende plach hi es nyet toehebben, dan salmen die zweringhe sachten myt deser gheproefder medicinen die guet is tot allen zweringhe vanden eerse: Recipe wieroc° myrre licium° saffraen elkes I deel, opinum II deel. Dese salmen stampen ende vergaderen mitten dodere van enen eye ende mitter lymicheit van psillium° ende myt oly rosaet° ende maket dan ghelijc een salve. Ende hier mede salmen smeren een wyeke alset van bynnen is, ende isset van buten so maket plaster op I doec. ¶Ende een ander als daer is zweringhe myt hetten: Recipe ceruse° V dragmen, litergirium° III dragmen, zaet van witten belde° II dragmen, mastic° I dragme. Ende alle dese salmen pulveren ende temsen ende temperen myt doder van enen eye ende myt oly vyolaet ende maken salve. ¶ Item een ander alse daer is zweringhe myt I aposteme die nyet wel hert en is, het verscheidet ende rypet ende sachtet die zweringhe: Recipe blade van pappelen° blomen ende camillen elkes I hant vol, fenigric° lijnsaet elkes III dragmen, lentilien° gheschelt X dragmen. Alle dese salmen ziden in water tot dat sy droghe sin. Dan salmen si wel stampen in eenen ⁶⁵⁸

658 Een volgend aantal regels van ‘Item’ tot en met ‘provani’ zijn in een rode cartouche in de ondermarge geschreven. Uit aantekeningen in de marge blijkt waar deze regels ingevoegd hadden moeten worden, namenlijk op fol. 179r.

[fol. 179r]

mortier ende dan salmen daer to doen twe doderen van eyren ende oly rosaet° ende makent gheliken zalve. Oec so ist guet omme die zweringhe to sachten datmen die stede bette myt ouden, wermen olyen. ¶Ist dat die aposteme in desen steden maken etter, dan salmense sniden ende verwachten dat si by haer selven nyet uut en breken, want het soude verrotten die dermen bynnen ende daer omme salment ondoen eer dat volcomelike rijp is.

¶Ist dat een behindert is myt spenen ende si nyet zeer en apostemeren ende mense droghen wille ende verteren, dat machmen doen in II maniren. Ist een starck man, so machmen daer op legghen zeem van anacardi° off enighe ruptorie° off bernen myt enighe cauterien ende dats alre best. ¶Ist dat die zieke cranck is ende teder, dan salmen langhe tijt droghen myt stovinghe ghemaket mitten morghe van coloquintiden° ende mitten zade van gaheel° of gaghele° ende myrre, noten van cipressi°, van capparis°. Ende die zieke sal in dat water sitten daer si sin in ghesoden. Ende hier mede salt droghen ende mede aff vallen. Ende ic en leyde nye corrosiva medicina op die stede, ende als icket leyde, ic leydet by maten, mer ic pleghe si to cauterizeren. ¶Item ⁶⁵⁹ I padde ghebrant in enen nyen arden pot ende den pot boven vaste to ghelemt datter gheen locht uut en mach. Ende dan wel hart ghebrant datmense pulveren mach ende den pulver daer op ghestroyt of daer aen ghehouden III of IIII werven ghedaen dat helpet wel provani.

¶Oec pleghe ic die spenen aldus to verteren bynnen IX daghen ende het was een van mynen secreten: Recipe wortelen van slarie°, ghedwoghen ende ghedroghet in enen oven daer broet uut is ghedaen, so dat sy nyet en berne. Ende dan salment pulveren ende nemen daer aff II dragmen ende doder van een eye ende tarwen mele II dragmen. Ende hier af salmen maken I kerse in smout off myt oly ende eten elkes daghes, nuchteren tot IX daghen to.

¶Ist dat die zweringhe is in de stede myt vollen aderen off myt een aposteme ende die zieke ghevoelt zweringhe inden rugghebeen ende zwaerhede int hovet ende inden lichame ende mest fluxie van blode to hebben ende dan in langhe tiden gheen fluxie ghehad en hevet, so sal

659 Hier moeten de regels uit de cartouche onderaan fol. 178v ingevoegd worden.

[fol. 179v]

men die fluxie doen weder comen. Dan doet daer dat sap van eylove° ende sap van poreyde°. Oec is guet datmen neme I nye wortel van poreyde° soet ghesuvert ende ghesteken inden eers ende daer mede wriven die stede buten ende bynnen tot dat de aderen open sin. ¶Item dit selve doet oec die wortelen van pappelen° ghenet in galle van een styer. Off Recipe zem II deel ende schilt verwe° I deel ende menghet to gader ende salvet hier mede I weke ende doet daer in.

Alse die spenen to zeer vloeyen van blode ende die mensche vercrancket, men sal hem helpen myt trocissen van gummi arabie° van noten cipressi° balanstia° lacta° dat sap van buckesbaert° elkes V dragmen, wieroc II dragmen, opij III dragmen. Ende men salre af maken trocissen mitter limicheit van psillium° ⁶⁶⁰ also dat elke trocisse weghe II dragmen. Ende men salre een nutte myt enighe stoppende syrope. Ende de spenen salmen mede stoven ende dwaen smorghens ende des avendes myt wine daer in ghesoden is noten van gallen, balanstien°, psidien°, noten van sipressen°, van garnaten°, alle dese wel ghestampet ende ghesoden. Ende oec ist guet ghestovet mitter wortelen van valeriaen, want valeriaen hevet I grote cracht in spenen off gheplastert off ghestovet off ghenuut.

¶Item som wilen ghevallet achter spenen, die langhe ⁶⁶¹ hevet ghebloeyt off apostemert off dattet nyet wel ghecurert was. ¶Ende som tijt ghevallet dat die grove daerme is doer ghegaetet also dattet gat verblyket van buten byden eerse. Ende byden gate daer wijnt uut gaet ende som wilen stront, alse dat gat gaet totten braden. Ende dit heitmen die fistel vanden eerse. Men sal besien of dat gat van bynnen gaet toden braden vanden eerse off en doet, want dan en machmen den fistel nyet cureren omme dat eenpaerlijc comt den stront uten gate. ¶Item men sal besien of daer vele materia uut gaet off luttel. Ende is datter vele is, weder dat myt persinghe is ende off het dunne is ende of het zweringhe is off zwellinghe, want dan most men alre ierst sachten die zweringhe ende dat

660 Hiervoor doorgehaald ‘sp’.

661 Hierna (later doorgestreept) nogmaals ‘langhe’.

[fol. 180r]

ghezwel. Ende dan salmen besien off die fistel hevet vervult die braden vanden eerse ende dat suldi aldus vinden: ghi sult steken den vinger inden erse ende steken een tente inden fistel. Ende dan ghevoelt waer die tente den vinger sal ghemoten. Dan suldi den zieken sinen eers doen luken, want biden braden wert den eers to samen gheloken.

¶Ist dat die fistel hevet vervult die braden ende ⁶⁶² die zieke nyet en mach gaen ter camer, dan comt uuter fistel wijnt of stront ende dan en salmen nyet bestaen to cureren myt enighen medicinen, want hets oncuerabel. Mer men sal die stede suver houden myt water ende zem, to gader ghesoden myt mirre ende myt suverende medicinen, alsoe dattet nyet en meret. Ende die zieke moetet also draghen ten besten als hi can of mach, totten eynde sijns levens. ¶Mer ist dat die braden nyet en sin vervult, dan machment volcomelike ghenesen. ¶Ist dattet dan een luttel vloyet, het war dan quaet ghestoppet, want die lichame is daer mede ghesuvert van vele overvloedichede. ¶Ende ist also dat hi plach to hebben vele overvloedichede vanden spene eer die fistel quam, ende daer na en vloeyde hi sy nyet, ende achter dat hi die fistel hadde ende voelde hi ghene zeerte, mer eer die fistel quam hadde hi inden ruggen ⁶⁶³ seerte, dan en salmen nyet pinen die fistel to helen, ende dat seget Ypocras. Want myt deser fistel soe sin alle die spenen ghedroghet.

¶Ist datmen dese fistel wil cureren, dat machmen doen in II maniren. ¶Dat ierste is men steke ene lodene naelde van buten in dat gat ende trecket weder uut biden eerse. Ende in die naelde so doet enen starken draet twyvoldich. Ende alsmen beyde die eynden hevet vanden drade, dan salmen die nalden wech doen ende knoppen beyde die eynden vanden drade to samen ende dwinghen daer mede dat vleysch. Ende legghen ⁶⁶⁴ op de stede enighe sachten medicinen ende dwinghen elkes dages den draet, hent dat vleisch al ontwee ghegeten is. Ende is datmen wil dat werck varinghe vol brenghen, dan salmen dat vleysch op lichten myt beyden eynden vanden drade ende snident ontwe myt eenre scarze. ¶Oec machment anders

662 In de rechter marge ‘Nota’.

663 Laatste twee woorden in de rechter marge.

664 Hierna (doorgestreept) ‘d’.

[fol. 180v]

sijns doen aldus: aen dat ene eynde vanden drade salmen binden enen groven lynnen doeck also dattet dat gat vulle. Ende den doeck salmen besmeren aen die ene zide myt corrosiva medicine. Ende dan salment in wert trecken ende het sal dat vleysch ontwe eten. Ende dan salmen daer op legghen boter, hent die brant uut is. Ende dan salment suveren ende ⁶⁶⁵ helen. Ende dat is vele beter datmen dat vleysch berne myt eenre cauterien.

¶Ende het is to weten dat die fistel in desen steden som tijt vele quadertieren ende daer lopet uut corrosijff etter. Ende somme meisters willent cureren myt ruptorien ende si maken dan den wolf. ¶Mer alse een fistel is so quadertieren, so is best een bernende cauterie, want het verdroghet die overvlodichede ende verteert die verrotte stede. Ende die complexie bewaert dat die vervulde stede nyet en breydet vander materien inder stede. ¶Ende ic kende enen leken cyrurgijn die myt enen ruptorien woude cureren cankeren ende fistelen ende alle maniren van onghemaken. Ende to meer dat si dollerden, to meer dat sy vergramden ende hantierden haer ruptorie ⁶⁶⁶ ende ordenyerdent al.

¶Cloven comen som wilen inden eerse van drogher humoren die darwert vloeyen. Men salse cureren myt verscher spisen ende dranke ende ordenyeren hem een stovinghe alse pappelen° bysmalve° ende ander verscheydende crude. Ende to salven myt ungente Rasis want die sachtet cloven vanden eerse ende vander moeder. ¶Item dit is die salve Rasis: Recipe oly van rosen IIII dragmen, was III dragmen , ceruse° een half dragme, loetassche° II dragmen, amidi° dragaganti° elkes I dragme, opium campher elkes een half dragme, ende II witte van eyren. Ende dit salmen vergaderen in die manire als gheseit is inden Antidotario. ¶Oec sin guet ghenuttet pillulen van bdellio° die guet sin totten spenen ende alle ziechede vanden erse inden welken noet is van purgacien elken licham: Recipe merabolanen° renberbra° van elken I half dragme , serapini° III dragmen, witte kersen II dragmen, bdelli° XVI dragmen. Ende men sal smelten die gummen myt wermen water van

665 Emendatie: het handschrift heeft ‘en’.

666 Hiervoor in de linker marge ‘Nota’.

[fol. 181r]

colen ende daer mede vergaderen die ander medicinen ende maken pillulen. Ende die ghifte daer van is II dragmen tot III, want si layceren luttel.