Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

Dat sovende capitel is van hernie der cullen

Diese ziechede is in vijf maniren off by dat die darme sinken totten culbalge of by datter water sinket als in ydropesye off datter in daelt die ventositeyt off datter is ghewassen overvlodich vleysch off dat die aderen om waghende den cullen sin vol van blode ende van melancolyen. ¶Die ierste manire is een van twe

[fol. 171r]

punten of dinsimus is gherecket van enighe verschhede (also dat die darme sinken neder ende dit gevallet dicwil) off syphac is ghescort inder lijeschen omme een der voerseider saken van welke die derme uut gaen ende sinken totten utersten cuulbalch dindimum ende myrac, ende aldus ghevallet zelden. ¶Dese leste manire en mach men nyet cureren by snidene of nayen als voergheseit is int capitel voren. Ende men en mach et nyet ghenesen dan ⁶²⁴ myt plasteren ende myt cussenelen van buten, off ten ware van aventuren in somme kindern en in nywen saken.

¶Die ierste manire geneset men sonder snyden ende dicwile myt sniden. Ende het is noet datmen weet die onderscheide der saken ende die diverse curen ende die sceppenisse der steden op datmen nyet en dwaelt inder curen. ¶Want vele meisters onderwinden hem stoutelike van deser curen ende nochtan die stede nyet en kennen, noch onderscheit der ziechede als dat hem ⁶²⁵ dicke falgiert in haren werken. Ende to mijn dat si weten, to meer dat sijts hem onderwinden van aldus ghedane curen. ¶Maer omme dat die sake is anxtelijc so hebbe ic ghesien vele wyse ende vroede meisters diet scuwede, nochtan dat sijt wel wijsten in deser curen to werken.

Men moet wel bezien of die darme sinken totten culbalch off toter ghescoerthede myt syphac off byder treckinghe dindimi. Ende dat salmen aldus weten: ¶in den ierste saken so sinken die darme allentelijc myt zweringhe ⁶²⁶ ende men ghevoelt die darme openbaerlijc inden bodem des culbalghes, want si en sin nyet bedecket sonder myt I vellekijn van myrac ende om decket dat uterste vellekijn mer neder hanget dan die ander sake. Ende alsmen die darme weder in doet, so ghevoeltmense weder in gaende onder die huut ondiepe. Ende als die zieke op staet, so sinken si tohant weder neder myt zweringhe. ¶Die ander sake is dit als dat die darme sinken I luttel myt I langhe varinghe al rommelende ende die wech en is nyet so wijt ondaen inden welken sy sinken. Ende daer en blivet nyet in dindimo

624 Emendatie: het handschrift heeft ‘dat’.

625 Hiervoor (doorgestreept) nogmaals ‘dat’.

626 Emendatie: het handschrift heeft ‘zueringhe’.

[fol. 171v]

vanden derme. Ende alsmense weder in doen wil dat weert myt groten pinen ende langhe ende myt rommelinghe ende de derme sinken by dindimo ende recken mytten culbalch. Noch men mach die derme nyet ghevoelen om dat sy sin bedecket myt II hudekijn. So wanner dat die derme sinken so en salmen nyet daer an plasteren of to werken myt cussenelen dan op aventure aen jonghe kinderen ende in nywen saken ende daer to is guet die cure int voerseit capitel gheseit. ¶Oec ist somwilen guet, als die ghescorthede is te clene, to cauterizeren die uterste huut myt vijf cauterien, so dattet doer gaet myrac. Want dan wart I harde huut op die ghescoerthede dat die darme onthout sonder neder sinken. ¶Mer ist dat die ghescorthede groet is, so salmen cureren myt sniden, als gheseit is int vorste capitel.

¶In die ander sake als de darme neder sinke myt dindinerghe, dan curert ment in diversen maniren. Want vele meisters legghen op die lychaer corrosiva medicine tot dat dindimus is ondecket ende daer na corroderen si dindimum vanden welken some meisters trecken uut I cul. Ende somme meisters cauterizerent boven dindimum myt II scarpe cauterien over cruus aldus onder snidende ende steken daer in II houten pryemen, openden welken sy cauterizeren, weder die huut nemende I deel van dindimo mytten cauterien ende als den brant is uut dan helen sijt. ¶Ende somme meisters sniden die huut buten sonder cauterien ende uut halen dyndimum. Ende daer na binden sijt myt I scrode, elkes daghes dat snoer dwinghende tot dat dyndimus is ontwee. ¶Ende ander meijsters ⁶²⁷ doen alse die huut ontwe is ghesneden, so cauterizeren sy dat I deel van dyndimo ende dat ander deel nyet ende dese manire is mijnste quaet. ¶Ende ander meisters steken II nalden in dindimo ende in die uterste huut ende elck hevet I twyvoldich draet ende de nalden onder cruden hem. Daer na bewinden sijt wel vaste dat vleysch onder de nalden. ¶Daer op so legghen

627 Emendatie: het handschrift heeft ‘meists’

[fol. 172r]

sy rypende medicinen tot dat al die huut bevanghen mitter nalden is op gheheven.

¶Ende ⁶²⁸ ic sal hier bescriven beter manire ende sekere ende mach oec hantieren III maniren in deser saken na dat diversen saken ende diversen menich van dinghen ⁶²⁹ staes des persones. ¶Want is dat die persoen also is ghedaen dat hi nyet en acht opt verlyes van sinen cul. Eerst salmen die darme ydelen myt cliestieren alsoet behoert in allen saken. Dan salmen den zieken vaste binden op I tafel mitten buke opwert. Ende men sal de derme weder in steken ende binden hem in III steden vast mitter banken of tafele. Mit I breder dwale over de borst ende over die arme ende daer na over die dyen boven den knye ende daer na over die bene biden voeten alsoe dat hi hem nyet en mach verroeren. Ende daer na hebbet een yseren ynstrumente ghemaket aldus . ¶Ende dat salmen int tvuer gloyen tot dattet spercket ende dan sal I persoen houden sin hande wel vaste opt been. Ende daer na salmen wel vaste daer op die ⁶³⁰ lychaer des beens duwen die barnende cauterien al totten bene. Ende daer na salmen daer vaste op binden boter ghestampt myt coelblade ende men sal hem draghen to bedde ende daer sal hi legghen hent dat de brant uut is. Ende die wonde helet ghelijc ander wonden. ¶Dese manire is zeer seker om die guethede der cauteren omme dat die huut wert so vast ghemaket mitten bene der lycharen dattet nummer meer weder en mach verrecken. Ende omme dat die cul by deser manire verlyeset sin voetsel ende leven dat moet de cul verteren elkes I luttel ende I luttel. ¶Ist ⁶³¹ dattet vervulet ende apostemert, men sal den culbalch sniden aen die selve zide ende suveren uut die etter ende curert weder ghelijc I ander wonde. ¶Dese manire is lichter ende corter ende sekere dan de ander voerseide.

¶Die ander is corter dan enich vanden anderen, mer ten is nyet wel seker ten ware dattet zeer clene waer so dat dyndimus nyet to zeer en ware gherecket ende daer in en ist gheen vrese noch anxt. ¶Men sal de derme weder in doen ende vander operste zide des beens der lycharen totter nederste

628 In de rechter marge ‘Nota’.

629 Emendatie: het handschrift heeft ‘dighen’.

630 Hiervoor (rood doorgestreept) ‘binden’.

631 In de rechter marge ‘Nota’ met een rode streep eronder.

[fol. 172v]

salmen maken een ordine van scerper cauterien ende elke cauterye sal dalen totten bene. ⁶³² Want hier mede wert die huut zeer verhart inden wech daer die darme nedersinken also dat sy nyet meer neder sinken en moghen als die stede weder is ghecurert.

¶Die derde manire is alre sekerste ende alre best, want icket selve hebbe bevonden bider gracien Godes. Men sal die derme weder in doen ende binden hem op I tafele alsoet voer is gheseghet ende dan salmen hebben brede tanghen ghesplyt overlanx der vlerken also datter I scarp snidende mes over mach lopen al snidende. Ende mitter tanghen salmen nemen die huut opden been der lijcharen overdwers den licham ende dwinghet vaste to gaen. Dan salmen verwermen int vuer I snidende wapen ghelijc I scerse ende doen dat gaen doer de II spleten der tanghen al snidende ende al barnende die huut datter tusschen is bevanghen also dat die wonde weert overlanx den lichame III vingher bret over die dwerse der vinghere. Ende dan salmen daer op legghen boter ghestampt myt coelblade tot dat die brant uut is. Ende daer na salmen dindinum uut halen ende isser yet in bleven, men salt uut wert doen wederkeren. Daer na salmen hebben I wapen ghemaket aldus dat uncinum heit ende dat salmen steken onder dindinum also dat men al dat dindinum daer mede mach op lichten. Ende dan salmen int oghe van onsinum steken enen storken twyvoldighen draet ghewasset. Ende men sal dindinum ghematelike binden mitten draet, also datter nyet en mach neder sinken ende dat die draet nyet en mach ergheren die substancie dindinum. Ende daer na salmen dindinum noch eens op lichten mitten wapen voerseit datmen daer onder mach steken I ander cleen ynstrument ende mijn crom ende sonder oghe aldus. Ende dit salmen verwermen int tvuer tot dattet sperket ende hets guet datmenre vele hevet. Ende men salt steken al heet onder I yseren plate die men ierst stack onder dindimum ende men sal dat vleysch bernen dat onder dindimo is totten been vanden lychaer. Dan salmen den brant uut doen vallen myt boter ende myt ander dinghen. ¶Ende ist dat daer is overvlodich vleysch, men salt af doen myt sommen lichten pulveren ende zuverent wel alto ten bene. Ende wachten tot dat been is ghescaliert ende dattet beghint to roden myt granen van vleysche. Ende dan salmen vleysch doen wassen myt droghende pulveren die nyet en biten al stekende dindinum

632 Hiervoor (rood doorgestreept) het woord ‘eijnde’.

[fol. 173r]

neder wert biden bene myt cussenelen ende helen de wonde alsoet voerseit is in anderen wonden. Ende als vol na is heel dan salmen den draet wech doen daer dindimun mede ghebonden was. ¶Ende die zieke en sal nyet vele gaen noch pinen hem yet to done, ten sy dattet wel heel is. Want aldus wert die uterste huut vast ghemaket mitten bene der lycharen also dat nyet mer neder en mach sinken vanden dermen by dindimo ende dat die cul nyet en verlyeset sin voetsel noch dat die watere des foet daer by gheen scade en mach ontfaen.

¶Het sin somme meisters die een roeren of nopen mitter cauterien van dindimo. Ende dat en is nyet to quaet op datment by maten doet. Ende alle andere manire sin bedryeghelijc, want som wilen werden de zieken weder ghescort off het is anxtelijc myt hem. Ende boven all ist quaeste datmen doet myt corrosiven medicinen omme sine grote ventositeyt ende quathede, want het maket grote zweringhe ende daer aff comt I apostema. Ende selden ist daer en wasset I apostema ende dindimus zwellet daer mede ende crympet ende by sinen crumpen so is de middellar ghepijnt. Ende by den middellar de hersene die I fonteyne is van allen zeneghen leden. Ende aldus so werden vele zieken bevanghen mitten crampe ende daer na to sterven.

¶O katyvighe meister, dattu settes des menschen lichame in vresen ende in anxte vander doet om I clene goet of ghewijn van eertschen guede die welke mit sijnre ghescorthede mochte leven sin termijn uut. Ende mijn raet is datmen nyet en bestaet to cureren van ouden ghescoerden, ja in ouden menschen to snidene, mer men sal hem die darme weder in steken ende maken hem I ryem van lijnwade IIII vingeren breet, alsoet voerseit is. Ende men sal maken I guede plaster ende onder wysen den zieken dat hi hem selver waren sal. Want aldus mach hi wel ghenesen. Ende ist dat hi nyet en gheneset, hi en sal I dach to mijn nyet leven.

¶Ende ic sach II lude. Die ene was out XL of L jaer ende sin darme sonken hem soe zeer neder dat sy quaet waren weder in toe doen. Ende ic machte hem I ryeme ende I cussenel ende I plaster ende wyse hem selver hoe hijt waren soude. Ende

[fol. 173v]

ic beval hem dat hi hem nyet en soude laten sniden ende hi dede mynen raet. Ende hi droech cussenelen ende plasteren II jaer eenpaerlijc dach ende nacht ende hi verwarde hem selver wel ende bynnen deser tijt was hi al heel ghenesen.

¶Een ⁶³³ ander man sachic van LX jaren dat hem die darme so zeer neder sonken dat hise in gheenre manire weder in en mochte doen ende hi ghedoghede grote pijn. Ende ic en mochte se nyet weder in doen. Ic en hadde hem ghebadet ende daer na ghecliestiert, doe dede icse hem in. Ende ic maechte hem I ryem ende I plaster. Ende ic wysede hem ho hi hem waren soude ende hi was varinghe daerna ghenesen.

¶Dit ⁶³⁴ is die bewaringhe de lude die ghescoert sin. Int ierste is dat sy in ghenre tijt en gaen sonder cussenelen, mer som wilen moghen si wel die plaster aff laten. Ende si sellen hem hoeden voer nywe fruten, noch cruden ende alle dinghen de zwellinghe maken, ende nyet to drinken nywe byer of melc off nywen wijn, noch sat eten. Si sullen rusten na eten. Ende si en sullen nyet op staen, sy en sin ghecussenelt. Ende si en sullen springhen noch roepen ende sy en sullen nyet myt vrouwen wesen, noch ryden so sy mijnst moghen, ende hoghe staen alse sy willen sitten int ghereyde off uut. Ende sy moeten die derme nyet verladen myt stront ende sy en sullen gheen spise eten die den stront doet verherden. Ist dat sy willen arbeyden of gaen, dat sullen sy doen voer eten. Want aldus doende sullen sy ghenesen off sy en sullen ghene anxt vander doet daer van ontfaen. Ende om aldus ghedane hinder en sullen si to eer nyet sterven.

633 In de linker marge ‘eyin’ of eym of ‘eyIII’.

634 In de linker marge ‘Nota’.