Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[LXXVIII] Dat seste capittel is van corrosiven medicinen ende is toe segghen bitende medicine of bitende dinghen alse gaten te maken ende vleisch aff te doen daers to vele is

Van corrosiven medicinen somme sijn cranck, sommich sterke. Die crancke sijn hermodattilen°, hoelwortel°, brionis°, gansiaen°, aterment° niet ghebernet, capcia°, pes nulium°, apium ranarum°, die scortsen van vitrella°. Item, die scortse van scilt verwe°, coper ghebernet, operiment°, sulphur, levende calc° van stenen of van eyer schalen ende van oester ⁵⁸³ scellen, ende sterke loghe ⁵⁸⁴ (een water ghemaect van dissen dingen voerseit). Item, die crancke medicien salmen hantieren als men een cleyne corrupcie af willen doen. Nochtant weert beter afghedaen mit een barnende yser. Item, dit pulver mynret ende verteert overvloyende vleische sonder vrese: neemt scilt verwe° hermodattilen° ronde hoelwortelen° van elken evenveel ende salmen pulverizeren ende bystedent in een droge stede. Ende alste doen is, men sal nemen cathoen ende nettent mit spekele ende stroyen daer up dat pulver ende leggent daer up datmen wille.

In II manieren spreket men van overvloyende vleische. Dat een is van goeden zuveren vleische gheheven boven die wonden. Dat ander is van overvloyende vleisch ghemenget mit etter ende dat comt

583 Emendatie: het handschrift heeft ‘eefter’.

584 Emendatie: het handschrift heeft ‘laghe’.

[fol. 157v]

bi datmen vleisk doet wassen eer dat die ettere wel is ghesuvert. Item, een guet pulver is gemaect van sop van affodillen°, van levende calc°, van operiment° alsoet gheseit is int capitel van suverende medicinen. Het mijndeert overvloyende vleisk ende vervult vleisk. Ende so doet oec die medicien achter volghende ghemaect van II deel seems ende een deel scilt verwe te gader ghemenget. Item, een ander goede salve die suvert ende maect goet vleisk in die openen sere ende verteert quaet vleisk sonder vrese: nemt celidonie° wortelen ende bladen van centurum galli° alleluya° (dat is bockers loec) lanasche° scabiose° agermonie° elcs I handful. Dese cruden salmen stampen ende mengense mit olie ende wederen roet elcs I pond ende latent staen also X daghen. Ende dan salment sieden mit enen cleynen vier dat die crude sinken ten bodeme ende dan salment colieren ende doen in die colieringhe terpentin was elcs II unce, colofenie° I onse, mastic° wiroc° elcs een half onse, scilt verwe° I onse. Alle dese salmen vaste to gader menghen tot dattet is salve.

Item, ist datmen wil sterclike werken, so salmen maken dit pulver ende het dodet fistulen ende canckeren: nemt witte nitre° ghebernet levende sulphur° scilt verwe° noten van gallen aterment° coperoet° elcs een half onse, operiment° ghebladet III dragmen. Disse salmen pulverizeren ende temperieren mit sterken asijn ende mitten sope van tomiane°

[fol. 158r]

tote dattet dicke is alse seem ende dan salment droghen ter sonne to somere ende of bi den coelen to wintere. Ende dan salment weder pulverizeren ende temperieren ende drogent alsoet voerseit is. Ende aldus salmen doen driewerven ende dan salment behouden in een droghe stede. Item, een ander pulver om te doden canker ende fistulen ende te mynren overvloyende vleisch: nemet wortelen van brioni° I onse capsia° luriole° esule° elcs II onsen, zwinen broed yreos° die langhe hoelwortel° ende ronde hermodattilen wortelen van affodillen° elcs I dragmen , celidonie° wilde lanasche° buglosse knoppen van oliven ende van gagle° elcs I unse. Die wortelen ende cruden werden ghestampt ende gheleit in asijn IIII dagen, dan salmense sieden ende colieren ende vaste wringen. Ende in die colieringhe salmen doen levende calc° clein pulverizeert een half pond ende operiment° ghebadet III uncen ende desse salmente gadere menghen ende maken trocissen. Ende houdense in droge steden. Ende alset te doen is, salmenre een pulverisieren ende legghent up die overvlodichede. Item, een ander: nemt operiment° roet ende gelu levende calc° aluyn° noten van gallen die niwe sijn elcs even veel. Men selse pulveriseren ende menghen in asijn ende houdense in een droghe stede. Item, dit pulver bernet ghelijc een vier: nemet vilinge van yser coperoet° alune° antimonium° elcs II uncen, sout armomat° ghelu operiment° levende sulphur°

[fol. 158v]

scilt verwe elcs I unce ende een half. Ende alle dese salmen stampen ende pulverizeren ende doen daer to een unce quicsulvers ghebluscht mit spekele. Ende temperiert mit azijn jof mit zeem water jof mit loghe ghemaect van boen scelen asschen ende maken der af trocissen ⁵⁸⁵ ende latense droghen. Ende dan salment doen in enen oven enen halven dach ende maken een licht vier, ommetrent die clocke uten viere. Ende alst coel is, dan salment ondoen ende datter beneden is inden bodem salmen uut werpen. Mer datter boven clevet aen dat decsele, dat salmen vergaderen. Ende men salre behendelike mede werken, want het bernet als een vier die stede daert op legghet. Ende alsoe doet regael dats operiment ghedistilleert.

Item, ist datmen wil mynren die scerpheide van regael of van een ander medecien, men salt pulverizeren ende temperieren mitten sape van latuwen° ende van weghebrede° tote dattet dicke is als zeem ende latent droghen. Ende dan salment weder temperieren ende dan weder droghen. Ende aldus salmen menichwerven doen. Ende aldus soe onsteket niet ende het en verbernet niet myn. Item, somme distillieren operiment° aldus: nemt operiment ende vilinghe van coper elcs even veel ende mengetse the gader op een steen mit azijn. Ende doet daer na in een eerden pan verloet ende doeter tho azijn so dat die azijn boven vliet II vingheren dic. Ende doet sieden opt vier tot dattie azijn verteert is ende dattet swert

585 Emendatie: het handschrift heeft ‘crocissen’.

[fol. 159r]

wert. Ende dan salment doen van den vier ende droghent in die sonne. Ende dan salment wriven op een steen harde clein ende dan salmen den bodem vanden clocken al bedecken mit soute ende leggen dat pulver daer up ende luken die clocke te gader so datter gheen lucht uut en mach gaen opt vier ende het wert wit operiment° ghelijc een snee. Item, men maect een ander pulver aldus: nemt operiment° ceruse° vilinghe van yseren elcs even veel ende men sal se clene pulverizeren ende doent in een urinael van glase in houten assche in een aerden pot ende doetet staen up een vernoys oven, soe dattie hetten van den viere niet uut en mach sonder ten monde van den vernois ovene. Ende altoes maect der onder een groet vier tot dattie pulver niet meer en vleghet in dat glas ende dat het wit si als een snee. Ende als dat glas ende die assche cout sijn, dan salmen dat glas doen uuter asschen. Ende dat daer wit is dat salmen besteden in een houten bussche. Ende als men daer mede wil werken, dan salment menghen mit popelioen°, bescreven in dat Antidotario Nicolay ⁵⁸⁶ , ende hets een goet scerpe medicien.

Item, desse ruptorie bernen dat ghesonde vleisch ende maken dattet uut vallet ende dattet maect een open seer. Ende somme hantieren omme aposteme te ondone ende verteret alle die overvlodicheden. Neemt levende calc° ende tempert mit loghe ghelick eenre salve ende legter op al

586 ‘nicolay’ rood onderstreept.

[fol. 159v]

niwe want al niwe bet werket.

Aldus maect men loghe: ⁵⁸⁷ men sal vellen een vat (dat onder heft een gat) met II deel asschen van boen scelen ende dat derde deel levende calc° to gader ghemenget. Ende maken in dat middel der asschen een put ende dan doeter in syent heet water. Ende onder dat salmen stellen een ander vat dat idel is ende datter in dropet is loghe. Item, een ander goede ruptorie: nemt levende calc° een deel, operiment een half deel ende men sal sie tho gader menghen mit morwer sepen ende somme doen der to een half deel wijnsteen° ende seem van anacarden° bernet seer. Ende ist dat men doet tot andere medicien, het werket te sterkere. Ende aldus maect men seem van anacorden°: men sal stampen anacorden° in groven stucken ende legghen sie in azijn enen dach ende enen nacht ende daer na doensie sieden ende dan persen doer een cleet. Ende datter uut lopet is die seme dat seer bernet. Jof men salt legghen tusschen smets tanghen ende persen ende dan salre seem uut lopen. Item, die buken van cantariden°, ghestampt mit enighen seme ende op die sere gheleit. Mer waer datmen leit cantariden°, dan comter of verbranthede der urinen ende belettinghe. Ja, al waert datmense leide opt hovet dan sal die sieke baden totten navele in water daer in is ghesoden popelen°, violetten cruyt, paricarie°, waterkersen° ende der gheliken. Ende daer mede sal die zweringhe ende verbranthede ende belettinghe der

587 Hiervoor (doorgestreept) ‘langhe’.

[fol. 160r]

urinen cessieren.

Ende so waer dat men legt bernende medicien jof dat men cauterisiert, dan ⁵⁸⁸ moet men daer op leggen sachtende medicinen dat die brant uut doet vallen ende die corste. Item, medicine die die corste of doen vallen ende sachten die zweringhe ende den brand, sijn doderen van eyeren mit olie rosaet°. Item, coel bladen mit botteren jof mit smeer ghestampt ende daer up gheleit. Oec smere allene jof bottere doet dat werc allene in een lichte sake. Item, een plaester ghemaect van mele, oly ende water is sonderlinghe goet. Ende so wat stede dat vervult is ende noot is af te doen, so is altoes dat beste ende dat sekerste af te doen mit eenre bernende cauterie. Ende altoes moetmen wachten datmen niet en bernet senen noch arterien noch grote aderen, noch ghequetset mit corrosiven medicinen. Item, datmen af doet tot enen mael in enen sterken mensche, dat salmen afdoen menichwerve in crancken menschen, want in allen werken van medicinen soe moetmen altoes die cracht bywachten.

588 Emendatie: het handschrift heeft ‘dat’.