Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[LXXV] Dat derde capittel is van maetturativen, dat is toe segghen rijpinghe, ende hoemen ripen sal ende die manyer daer van. Nota

Als men niet en mach versceiden een materie dan salment ripen, mer eerst moet men den lichaem zuveren ende dan ripen mit medicinen daer to behorende. Ende dats elke medicien ghetempertlike heet mit limicheit, die wederhoudet die verscheide materie tot datte dichede der materie gheripet is. Ende dat is papple° wit ende swert, bismalve° id est heenise°, verwoert°, wortele van brionie°, scerpe dorcken van terwen mele,

[fol. 151v]

lijnsaet, venigreet°, droghe vighen ende alle die voerseit sijn in dat voergaende capittel. Item, coude materien ripen somwile een materie omme dat se die hetten ⁵⁶⁸ also binnen sluten dattet niet uut en mach. Alse een jong mensche ⁵⁶⁹ bevanghen mitten crampe die men tetanus heet, ende ⁵⁷⁰ mits dat hy zwam in couden water soe vergaende die hetten seer inwert ende hy ghenas. Ic heb dicwile gheseen ripen mit couder medicinen.

Dit is een guede ripende medicien die ripet in heter materien: nemt bladen van witten papplen° of van swarter veerwort° wortelen van bismalve° een heenise elx een hantvol. Ende dese salmen sieden in watere ende stampense. Ende dan nemen vanden water l pond, out smeer sonder sout III onsen, terwen meel III onsen, mele van lijnsaet van venigreet° elx I onse. Ende alle dese salmen wel te gadere sieden ende dan menghen daer mede die cruden ende wortelen gestampt ende wachtent dattet niet en si te hart. Want medicien verscheidende ende ripende ende zuverende, die en moten niet sijn te hart, mer morwe ende sachte, jof het solde dat lit doen schoren ende meer deren dan helpen. Ende is dat die materie is te heet, soe en doeter to gheen venigreet°, want het is heet ende die materie soude varinge daermede onsteken. Mer het is goet als die materie niet en is te heet.

Eyst also dat enighe grove of coude materie is ghemenget in etter of hete materie, dan nemt vanden voerseiden plaesteren II delen ende I deel ripen terwen

568 Emendatie: het handschrift heeft ‘herten’.

569 ‘jong mensche’ met rood onderstreept.

570 In de linkermarge ‘Tentanus’

[fol. 152r]

deseme ende menghet te gader, want een deseme is zuur ende suete. Het is heet ende cout ende het verscheidet grove materien ende het trecket een materie uuter deepheit des ledes. Ende ripet, alse waer by het is een fundament van ripende medicinen ende meest omme te ripen antraxen ende carbunculen. ⁵⁷¹ Men sal nemen die wortelen van heenise° ende dwaent ende doen daer uut die hartheide van binnen ende siedent harde wel ende stampent wel cleyne in enen mortier ende maken daer of ballekinen ende bestadense. Ende elc cirurgicus ist schuldich te hebben, want daer mede ende mit watere ende mit olie of mit smere ende mit melen maectmen guede maturativen alsmen andere crude niet hevet. Item, neemt water V delen ende olie I deel ende terwen meel also veel dattet ghenoech sy, al dit salmen te gadere sieden. Het ripet seer een hete materie lopende ter wonden ende oec hete apostemen sonder wonden, in welke is een dunne materie ende het sachtet zeer sweringhe om siner ghetemperder heten. Ende daer om orbaret men in die cure vander zweringhe der steen. Ende der zuren seem ⁵⁷² ende botter te gader ghemenget ende getempert mit ripende melen, is wel een guede ripende medecien. Item, een ander: neemt verken ⁵⁷³ spec doderen van eyeren effen vele te gadere ghemenget het ripet al sachtende. Item, een ander dat verscheidet ende ripet ende sachtet die zweringe in den wonden, fruet sveringe niet in

571 ‘antrax’ en ‘carbunculen’ rood onderstreept.

572 Emendatie: het handschrift heeft ‘soem’.

573 Emendatie: het handschrift heeft ‘vergen’.

[fol. 152v]

dat hovet. Nemet olie II onsen, twitte cerume ⁵⁷⁴ I onse, comijn° rute° bivoet° elx een half onse, alsen° paricana° elx II dragmen . Die cruden salmen wel stampen in enen mortier ende menghen daer mede pulver van comijn° ende olie ende verwarmet ende legt daer op. Item, een ander ripende hete apostemen: nemt blade van papplen° bismalven paricana° volubilis° maior melde° elx II onsen. Dese salmen sieden in een luttel waters ende dan wel stampen ende mengen daer to een half onsen vanden water ende sedinghe ende out smeer I onse ende ghersten mele dattet ghenoech sy.

Een coude materie salmen ripen mit desen plaester: nemet witte ilue° ende also vele clister loec° ende barnet onder warme asschen. Dan salmense stampen ende haer derdendeel van botere. Ende doet daer to melen van venigrieten° ende van lijnzade ende II doderen van eyeren ghesoden ende wortelen van heenise ghestampt° I onse, deseme II onsen ende menget wel te gadere. Item, een ander dat ripet coude dicke materien: neemt bedelum° serapinum° elx een half onse. Dese salmen welen in asijn ende stampense herde wel ende doen der to ⁵⁷⁵ II onsen terpentine ende smeltet alte gadere op dat vier sonder sieden, ende doen der to olie van lelien° II onsen ende mengent al te gader ende verdicket mit mele van lupinen ende van venigreet°. Item, wiroeck venigreet elx III onsen ende dese selmen cleyne pulverizeren ende menghent mit zeem ende hars een half pond te gadere smolten, die ripet sere coude

574 Onduidelijk geschreven woord.

575 Hiervoor een doorgehaalde letter.

[fol. 153r]

materie. Item, een ander datmen heyt die grote basilicon. Het ripet zeer coude apostemen ende het is guet in wonden ende in openen zeren die verherdet sijn. Ende dyt oerkundet Galienus, Avicenna ⁵⁷⁶ ende Serapion ende Johanus helie Mesue ende Hali die Abt: neemt hars was roet elx effen veel ende oly dat het genoech sy. Ende somme nemen voer den roet bottere. Ende somme doen tot al dit I deel bedelium°. Ende somme nemen waspic ende hars elc effen voele ende oli dat het ghenoech sy ende dat heyt men die clene basilicon. Item, een guede ripende medicien om te ripen antrax ende alle harde veroude apostemen: neemt VI vette vighen ende rosinen I unce ende II clister loec°, ghescelt peper XII granen, sout II dragmen. Alle desse salmen stampen ende doen der to oude olie II dragmen , asijn I dragmen ende ripe deseme also vele als die helfte is van al. Item, omme te ripen antrax jof ten sy vele hert ende quaet, dat salmen doen mit medicinen ghemaket van dunne zeme ende van ghersten mele ende van olie violaet. Item, omme te ripen antrax ende carbunculen: neemt een ripe deseme wijfs melc zeem doderen van eyeren elx effen vele ende menget te gader ende daer to doet die helfte van galbani° vanden enen dinghe voerseit. Ende wilment doen ripen ende uut breken dan doet daer toe

576 Galienus, Auicenna, Johanus hel Mesue en Halie zijn rood onderstreept.

[fol. 153v]

stronten van duven ende van hoenen II verendeel vanden enen, baurat° tsestendeel vanden enen ende een half deel.

Ende alsmen wil leggen ripende medicinen up een let, dan salmen dat lit eerst baden mit watere daer ripende cruden in sijn ghesoden tot dattet lit is roet ende daer na daer up legghen die medicien niet hert ende also heet als hijt mach ghedogen, so dattie plaester bevanghet al die steden die men wil ripen.