Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[LVII] Dat ander capittel is van siecheit der oren ende haer anthomie

Als die zenuwen comen vanden vijften paer der zenuwen vander hersene toten gaten vanden oren daer sijn si ghebredet. Ende die gaten sijn binnen ghecledet mitten draden der zenuwen tot dat die enden biden conduten der oren ende dese zenuwen sijn die proper instrumenten der oren der mede dat de mensche hoert. Die gaten der oren sijn crom

[fol. 124v]

ghemaect in dat sthenich been dattet geluut niet groflic in soude gaen, mer bi luttel ende luttel ende dat die coud of die warm lucht niet varinge in en mach gaen. Waert so dat de conduut recht waer, de luut van buten soude die horende zenuwen zeer quetsen ende den menschen zeer vervaren lijc datmen is vervaert vanden donre. Dat ore ⁴⁵⁷ is croselich om dattet stijf souder staen ende vanden alstes doen ⁴⁵⁸ waer ende wart so dattet benich waer, het soude quetsen de zenuwen die gespreet sijn binnen in die oren.

In die oren comen vole misquamen vanden welken somme byhoren ter cirurgijn alse apostumen, opene gaten ende somme ter phisiken alse rutinge in die oren ende doefhede. Zweringe in die oren is somwilen een zeecheit ende somwilen een saec van een seecheit, zweringe der oren of het is mit aposteem ende opene gaten of sonder aposteem ende opene gaten. Ist sonder aposteme ende opene gaten dan ist een quade complexie de heet is ende dat bikent men bi scerper zweringe ende biwesene ⁴⁵⁹ der zieken ende bi dat die stede heet is ende roet. Men salt cureren mit in to werpene warm oli van rosen, seden mit sinen verendel van azine in II vaten den enen pot in den anderen to seden. Ende ist dattet hijr mede niet en cesseert, men salre to doen een luttel opij°. Of die zweringe is om ene quade coude complexi bi datter die coude lucht is in gegaen ende dat bikentmen bider coutheden der steden. Men salre in doen water van maiorana° of olie van lelie gheseit

457 Emendatie: het handschrift heeft ‘eerste’.

458 ‘altes doen’ is blauw onderstreept met een klein vraagteken in de linker marge.

459 Blauw onderstreept. In de linker marge in blauw potlood: ’bi wisene’ .

[fol. 125r]

int Antidotario ⁴⁶⁰ ende die oly moet sijn warm maect, want men gheen cout ding moet doen in die oren noch niet warms in die ogen. De seke moet stoven ende leggen up die oren warm havere in een sackelkijn of milium° of pannicum°.

Somwilen isser zweringe in die oren om enich ding dat van buten daer in ghinc als wormen, granen, steenkijn of water ende dat bikentmen bi datter en gheen is vanden anderen seecheiden ende biden biwisene der zieken. Ist dattet is van steenkijn, men sal alt oer fullen mit warmen oly rosaet of van amandelen ende dan salment uut doen mit een wivie of mit anderen instrumenten. Ist datter in is een graen, ⁴⁶¹ men salre gheen olie in doen want het soude die granen meren, mer men salre in steken cathoen ghenet in terpentijn dat die graenken of die steenken daer in mochte cleven. Item, men sal slaen an dat ore ⁴⁶² mitter hant, want het sal bi ghevalle uut gaen. Item, men salre up stellen ventosen mit vuere die alt oer bevanget, want het trecket somwilen die granen uut of die stenen. Ende ist dattet niet en helpet, men sal sniden beneden ander wortel vanden ore ende treckent uut bider wonden die grane of die steen. Ende ist datter water is int oer, men sal maken dit experiment van Galieen: nemet een vese of een clein rode van eenre willigen of van eenre wijngaert ende doet dat een ⁴⁶³ eynde int ore ende dat ander eynde wert bewonden mit wasschen ⁴⁶⁴

460 Antidotario rood onderstreept.

461 Emendatie: het handschrift heeft ‘groen’.

462 Emendatie: het handschrift heeft ‘oge’.

463 Emendatie: hiervoor stond ten onrechte ‘in’.

464 Emendatie: het handschrift heeft ‘wasschende’.

[fol. 125v]

ende dat salmen doen bernen, want water sal verdrogen bi der hette vanden vuere. Ende ist dat een vlo of een worm is int ore, men salt fullen mit warmen water ende daer na drogen ende ist dat dit niet en helpet, men salt fullen mit oli van bitter mandelen of men salre in doen tsap van calamente°.

Ende ist dat die zweringe is om vergaderinge der humoren to enen apostume ende dat bikent men bi der sterker zweringe ende bi dat die stede zwellet ende wert roet up dat die materie heet is ende dicwile isser mede een coertze. Dan salmen die substancie sachten mit daer in to doen warm oli van rosen mit sinen verendel asijns. Ende ist dat dit niet en helpet, men salre to doen een luttel opij° alse die zweringe is ghezeten ende men sal bloet laten in die hovet adere an die selve syde ende niet an die andere side, want die materie mochte liden bi der camere der hersene ende die hersene quetsen. Ende ist dat men niet mach bloet laten om enich bilettende saken, men sal scrapen in die scouderen ende doen in die oren warm oli van rosen mit asijn. Ist dat die materie is van colera - dat bikent men bi vuel scherpe zweringe ⁴⁶⁵ ende bi veel andere teikenen voerseit - men sal de materie purgeren mitter zedinge van mirabolanen°, geseit int capitel van scorfheden. Ist dat die materi niet en is hijr mede slegen weder noch die to vallen niet en cesseren, men salre in doen die limicheit van fenigreet° ende lijnzade ende wortelen van bismalve° allaen° mit wives melc ende daer up salmen leggen een plaester

465 Er stond ‘sachte zweringe’ maar de kopiïst heeft dit gecorrigeerd met een verwijsteken.

[fol. 126r]

die al dat ore bevanget, ghemaket van lijnzade, van ghersten, van wortelen van bismalve° ende witter lelien mit smoute van hoenren ende gansen ende dus salment hanteren tot dat die etter loept uut den ore ende dat die zweringe is al ghesachtet ende daer na salment cureren alsmen cureert die opene zeren vanden oren. Ende ist al soe dat die materi maket een aposteem de cout is, dat selden gevalt al ist dat icket somwilen heb ghesien in sommen ouden luden (dat mach men kennen bi der zweringe ende bi dat stede coel is ende bi der complexie ende outheide der zeken), dan salmen den lichaem ydelen mit pillen cochien of mit een scherpe clisterie ende doen int ore oli van lelien. Ende in een onse der olien salmen smelten III een half dragma euforbij° of turbith° dragme I ende salven die stede omtrent der wortelen des ores mit olie van lelien ende daer up salmen leggen wolle mitter hieke. Men sal die oren stoven mit warm water der zedinge van maioranen° ende calamenten°. Ist dat dese niet en helpen, men salre up leggen een plaestere ghemaect van cipol° van cluufloec ende van leli wortelen, gebraden onder de colen, ende stampt mit coyen botter ende daer to gedaen een rip weytene desem also voel als dat ander, ende men salre to doen oli van lelien of van camomillen ende een wel luttel azijns ende hijr mede salmen dat ore beplaesteren al omtrent. Want het ripet die coude materie ende trecket

[fol. 126v]

uut alst rijp is ende men dan seet buten in de wortele vanden ore een stede ⁴⁶⁶ der men etter in tastet mit den vinger. Dan salment behendelike sniden ende laten uut de atter ende curerent voert der na lijc andere opene zeren der oren.

Somwilen heft men zweringe of rutinge int oer om die grove ventositeit dalende vanden hovede toten oren dan is die zweringe ghemenget mit rutinge. Men sal dat hovet zuveren van grover humoren ende doen in die oren olie van ruten° daer in gheweket is castoreum°. Ende up dat oer salmen leggen milium° pannicum° alheet in een sackelkijn ende men sal scuwen alle zwellende spisen alse poreten° ende nye froyten ende somme cruden. Oec comt zweringe int ore om opene zeren binnen wassende in die oren de welke sijn van apostumen die ripende uut breken of om groet fluxie van scherpen humoren dalende totter stede. Dat bikentmen bider zweringe ende bider uutlopinghe der etteren twelke zeer stinct ende te meer dattet stinct ende ververset van witten verwen, also voel ist to argere. Men sal dat hovet ende den lichaem zuveren mit pillen cochien° ende pigra° ende zuveren die oren mit drogende medicinen.

Ende om ne gheen zweringhe salmen daer up leggen ripende ende morwende medicinen dat ju niet en ghevallet als Galieen seit datter een was ende wilde cureren ouder zeren van oren mit wonden salve ende die seke argede altoes. Do vraghede hem Galien ⁴⁶⁷

466 Het handschrift heeft ‘varinge’ i.p.v. ‘stede’.

467 ‘galien’ rood onderstreept.

[fol. 127r]

wat hem soude duncken of men hanteerde mit drogende medicinen ende hi seide: ‘Qualike want drogende medicijn dwingen’. Do seit Galieen: ‘Waert dat ic wiste dat ghijt tlit lange tijt had gemorwet dan soudic staphants daer up leggen trocisten van andronij° de welke sijn wel droge. Mer huden sal ic daer up leggen memite° ende asijn ende morgen bet drogere medicien’. Nochtan wast al genesen mit memitha° allene ende aldus suldi altoes pinen om te drogen ende niet om te morwen.

Als dat seer is ny mit luttel etters dan sufficieert der in to doen tsap van willigen bladen of de witte salve van Rasis ghetempert mit oli rosaet. Ende is dattet seer out is dan salmen maken pulver van mirre aloe° wiroc sarcocolle° sanginus draconis° ana ende netten een weke in zeem ende bewentelent int pulver ende stekent int ore. Ende ist dat die weke niet en mach comen ten bodeme vander steden, men sal den pulver smelten mit watere ende zeem te gadere ghesoden ende doent der in.

Ist dattet zeer verout is dan salment cureren mit roeste van yseren ende mit asijn aldus: nemet roest van ysere ende stampet herde zere ende doet in een yseren panne mit asijn ende dotet seden tot het droge is ende daer na tempert weder mit sterken azijn ende doetet seden upt fuer hent weder droech is ende doet also VII werve. Daer na pulverizeertet al cleine ende sedet mit asijn tot dattet dic is alse zeem ende doet der of int ore want het geneset

[fol. 127v]

oude zeren ende droget verscede lopende uut den oren ende zechtet die zweringe. Item, nemet honich X dragmen, asijns VIII dragmen ende ziedent up ⁴⁶⁸ vier tot het wel ghescuut ⁴⁶⁹ ende daer na doeter to II dragmen van schilt verwen° ende doet mit een wieke int ore. Oec ist wel goet in ouden zeren der oren int zweringe onder dat ore een apostume te maken mit treckende ⁴⁷⁰ medicinen ende dan te maken daer een nyewe wonde om die etter te suveren als ic dede broder Peter van Hana vander ordine der Predicaers in die stede van Lugdini. Hy wasser seer mede ghepijnt lange tijt ende die etter mochte niet uut, mer hi verderf van zweringe ende achter dat hy was ghenigeert ter doet. Do ded ic binnen den ore een plaester van desem dat welke is bescreven int Antidotario. ⁴⁷¹ Ende ic hantierde dicwilen thoeft in water der majorana° in ghesosoden was ende daer quam een aposteume onder dat ore ende daer maecte ic een diepe wonde om die etter te suverne. Do cesseerde alle die zweringe ende hi wert alle ghenesen bi der hulpen van Gode.

Oec is somwile int ore clene ⁴⁷² zweringe om de verschede daer uut lopende sonder opene zeren. Ende om dat te drogene so ist genoech water ende zeem te gader ghesoden ende daer in ghedaen azijn der gagelzaet ⁴⁷³ in is ghesoden of water daer alsene° in is ghesoden.

Horen is somwijl ghedestrueert om enich der voerseider zaken der zweringe als veroudert is. Die cure is dat

468 Emendatie: het handschrift heeft ‘uup’.

469 Emendatie: het handschrift heeft ‘ghescwut’.

470 Hiervoor doorgestreept ‘r’.

471 ‘Antidotario’ rood onderstreept.

472 Hiervoor staat (zwart doorgestreept) ‘so’.

473 Hiervoor stond ‘ende’ (doorgestreept).

[fol. 128r]

men die sake sal cureren diet of het comt ⁴⁷⁴ van ghebornesse ende dat en gheneset nymmermeer. Oec comt bi dattie horende zenuwen is bestoppet van humoren ende men salt cureren mit purgacien alse met cochijs° ⁴⁷⁵ ende met pigra° ende met daer in te doen oli ⁴⁷⁶ van bitteren amandalen ende oec mit deser medicinen: neemt dat merch van caloquintide° I dragme, ⁴⁷⁷ costerti aristolegie rotunde° ⁴⁷⁸ tsap van alsene° ana een half onse ⁴⁷⁹ , euforbij° I scrupel, costigrana° XV ende maken pilleren ende menghe der in mit ⁴⁸⁰ bitteren amandalen olij ende dropent int ore, achter dat is ghestoeft mit water daer in ghesoden is majorana° ende sticades° of nemet witten wyroec een dragme, ghestampet ende ghemenget mit zeem ende doet int ore.

Oec comt somwijl ghebrec van horen om die fauten der gheesten ende dan salmen den lichaem verschen mit baden ende mit rusten ende mit overvliende spisen winnende groet bloet. Somme seggen dat dat smout van gronen puden die in bomen wonen, als si sijn ghesoden ende in dat ore gedaen, gheneset doefhede. Een ander: nemet een clister loec° ⁴⁸¹ ende zuverret wel ende doeter toe enen derdendeel wijn steen ende een luttel aluuns° ende stampet vaste ende ziedent een luttel in azijn ende daer na latet colen ende alst wel is ghesindert, dan salment coleren ende houdent ende drupent al warme in dat ore.

474 Hiervoor (zwart doorgestreept) ‘d’.

475 Emendatie: het handschrift heeft ‘cothijs’.

476 Emendatie: Afgaande op het Middelengelse manuscript moet er ‘oli’ i.p.v ‘ende’ staan.

477 Emendatie: het handschrift heeft twee maal ‘I dragmen’.

478 Emendatie: het handschrift heeft ‘cocunde’.

479 Emendatie: het handschrift heeft ‘ense’.

480 Hiervoor (zwart doorgestreept) ‘s’.

481 Emendatie: het handschrift heeft ‘loet’.