Logo DBNL
Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck (2015)

Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

(2015)–Anoniem Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[LVI] Die derde leringhe des derden tractaets is van siecheiden ende hevet achte capittelen. Dat ierste is van crancheit der oghen ende die cuere ende haer anthomien. Nota 411

Vanden voersten deel vanden hersene comen II dingen die niet sijn vanden geslachten der zenuwen, mer si sijn vander substanci der hersenen ende sijn ghelijc II hoveden van mannen. Achter dese II dingen comen II zenuwen, een ander rechtersyde. Ende het sijn die eerste zenuwen comende vander hersene ende eer dat si uut gaen ten hersenbecken, dan sijn si aldus gevlocht, dusdanige makende een holhede illustratie; 412 daer na die zenuwe, comende vander rechtersyde der hersen, als ten hersenbecken uutgaet ende het comt tot in 413 dat benich put des rechteren oghe ende dat ander luchterside gaet ten luchtere oghe. Ende dese zenuwe sijn die condu

ten des zeenliker gheest.

Ende die zenuwen sijn aldus vergadert om dre hulpen. Teerste is waer so een oghe had een misquame, tander soude 414 alden gheest ontfangen. Tander is datmen beyde ogen soude seen een ding, want waert so dat die zenuwen niet en vergaderden, het soude duncken dat een dinc ware II dingen, alst is in luschen luden om dattet seen hoech staet int oge meer dan int ander. De derde dat een zenuwe soude helpen den anderen, want om dat si van verre comen sijn, souden mallic anderen niet helpen op dat si niet en waren vergadert.

Dese zenuwe aldus comen ten ogen sijn gecleet mit II vellekinen der hersen. Ende als si comen in der put der ogen, daer breden haer einden tot het al bevanget de glasen humor ende cristallien tot int ghesceyt vanden witten ende vanden cristalline. In beiden die breidinge der zenuwen is gemaect vander hersene ende ghecleet mit II vellekinen, dats dura mater 415 ende piamater. So sijn van hem ghemaket III rocken, want van dura mater is ghemaect een roec ende heet men scliratica ende van pia mater is gemaect een roec ende heet secundiam. 416 Ende vander zenuwiger substancien is maect een roec ende heet retina.

Int oge moste vele rocken wesen, want die geesten, comende totten ogen menichsins om voetzel to gheven, souden andersins vergaen. Een ander sake is dat die III humoren waren biwonden

in III dunnen rocken allene, sine souden niet mogen sijn gequetst vander herthede des beens vanden ogen. Retina is dus maket om dattet niet sal quetsen die humoren vanden ogen. Scliretica is maket dattet sal bijnden alt oech to gadere ende bi nemen die misquamen de comen mochten vanden beenren der oghen. Ende om dattet niet en was goet dat een grof roc soude ghemoten enen dunnen roc sunder middelaer, so was ghemaect secundiam 417 de beschermt retina vander dichede van scliretica 418 ende de suvert tvodende bloet van desen retina. Wesende in den middel vanden oech so is gemaect een roc heet aranea, ¶twelke is wel dunne lijc coppen spinne (ende het deelt dat witte vanden oge) ende een roc die men heet unca. Ende dese rock is inden middel doer gatet ende het comt van secundiam. Ende daer na is een roc heten cornia ende is claer lijc enen claren hoern ende hets gemaect van bladeken ende hets so claer dattet niet en belettet de witte verwe vanden ogen. Ende dese cornea, mit scliretica van wien het comt, bijndet alt oech. Retina mit aranea bijndet die III humoren. Secundiam mit tunca sijn middelaer tuschen die grove rocken ende die subtilen. Ende om dat de bijnzele ghemaket bi scliretica ende cornea niet en was wel fast so hevet die natuur vanden hudekijn de to gadere bijnt die beenren des hovedis, ghemaect een bijnzel ende heet men coniunctiva, die al dat oghe niet en dicket want het soude biletten tseen om sine grofhede

mer het comt totten steden daer die VI rocken der oghen sijn vergadert ende dats int gescheit vanden witten ende vanden zwerten.

Van III humoren wesende in die substancie der ogen dat een heet glasijn om dat het lijc is glas dat gesmouten is ende is claer roetachtich ende het zuvert tbloet lijc dat spondie zuvert dat water. Ende dat in hem soude ghezuvert die zeenlike gheest eer dattet die cristallien humor soude ontfangen ende dese humor ontfanghet die cristallien tote dattet is ghevoget mitten witten. Die cristallien humor is voel claer. Hets achter scherp ende voren breet, dat herte soude bet ontfangen ende onthouden die beroerlike dingen. Dese humor is dat proper instrument der siene. Alle die ander lieder ogen ende die zenuwen voerseit sijn alle hulpen denende den cristallijn humor. Achter deser humoren ist wit welc is overvloiende den cristallijn humoer ende hets claer ende cout ende hets buten als een 419 schilt bewachtende die cristallijn humoren van misquame van buten ende dat die hetten der cristallien humoren, diet vertoget om sijn beroringe, soude sijn ghetempert mit sijnre coelte. Ende aldus hevet God vrodelike die ogen gemaket. Somme meisters seggen dattet oge is ghemaect van III rocken ende somme seggen van IIII of VI of van X ende alle gader seggen si waer op datmen wel wil merken die saken voerseit.

Vele seecheiden comen in die ogen ende dat van binnen ende van buten, van binnen als van quader complexi der ogen of der humoren,

van buten als vander heter lucht of van couder of van pulvere (dats stof) of fumeyen of wijnde of der gheliken of van quetsinge of bi datmen seet in anderen zeren ogen, want somme zeecheden der ogen gaen vanden enen totten anderen als abtalmia 420 , ettericheide, roetheide. Ende dusdanigen seecheden comen dicwilen ter cureren van cirurgijn als obtalmia, 421 ulcus (dats een open zeer), albusta macula pruritus, punctus rubedo, scabies, sebel, ungula, cataracta, 422 dilatatio pupille, inversacio palpebrarum (dats een bredinge in opterne der oech leden), ordeolus glando, fistula lacrimalis. Oec sijn der ander seecheiden der ogen als blinthede, quetsinge der imoginacien ende somme ander die to byhoren der curen vander phisiken.

Obtalmia 423 is een aposteem jof een zwellinge der ogen ende der isser III maneren alse licht, sterc ende sterkest. De lichte obtalmia 424 is als dat oghe roet wert mit hetten ende mit steecten ende datter gheen zwel en is openbaer ende het comt van buten alst vorseit is. Ende dit salmen cureren mitten witte vanden eye wel cort geslegen ende int oge gedaen, want het coelt die ogen ende dwaet ende sachtet die zweringe ende blijft int ogen ende werket. Ende ist dat die sake is cout, dan sufficieert ende is genoech een toghe wijns die zure is ende mit water to stovene daer in is soden rosen, blomen van camillen, fenigreet°. Ende ist dat dit niet en helpet, men sal bloet laten ende purgeren die humoren

ende doen int oge de witte collirie°. Vander sterker obtalmia sijn dit die teykenen: grote roetheide upt swerte ende upt witte int oge, die aderen sijn ful, die hueik vanden ogen traent, grote zweringe ende steecte, de oech leden sijn etterich ende somwijl sijn daer clene witte puusten int zwerte vanden oghe. De sterckeste obtalmia is als alt oech is roet ende de oechleden sijn up ghetornt ende veel sterker zweringe, hijr of comen vele puusten. Van desen dreen is die cure eens na lutel ende na veel. Ist dat die zweringe is groet, men salt sachten ende daerna bloet laten in die hovet adere in den arm an 425 de selve syde up dat het is een oech allene. Ende ist in beiden ogen men salt bloet laten in den rechterarme na der outheit der zeken ende der crachten. Of ventosen salmen stellen in de scouderen ende het houdet sijn stede. Als die materie is mere van blode dan van colera, dat bikent men by mere gezwel ende bi meer etters ende by mere zwaerheden mit anderen teykenen voerseit bidudende bloet ende ist dat de materi is van colera dat bykentmen bi groter, scerper sweringe ende bi clenen geswel ende geluhede der oghen ende bi luttel etters, dan salmen bloet laten in een minre groetheit. Want bloet to laten is guet in een materi van colera om dat de scerpheit van colera is der mede ghesachtet ende daer salmen purgeren mitter zedinge van mirabolanis citriunus° alst geseit is int capitel van scorfheden. Ende

ist dat colera is ghemenget mit enich deel der grover materien, dat dicwilen ghevalt, ende het ieet is veroudet, so en sijn gheen medicijn beter boven pillen van Rasis ende guede sachtende medicijn de men int begin sal leggen opt oge: het sachtet die sweringe ende bewaert die materie. Nemet dodere van een ey ende also voel olien van rosen° ende also voel saeps van verbena° ende een scrupel saffraens ende scrupel half opij°, alle dese salmen to gadere mengen ende leggen opt oge, mer een dun linnen cleet moet der tuschen leggen. Int oge salmen doen dat witte collirium° mit wives melc sogende een meisken, dat Galienus maecte ende hi heet het ‘hulpe’, want hem was hulpen der mede om ween het was maect van een werf int oge te doen. Nemet cerusen° dragmen III, wel clene ghepulvert mit water up een wermer steen ende X dagen daer up laten ende altoes bedect datter gheen vulhede to en vallet. Ende daer na nemet gum van arabien° III kwart dragmen ende legget in water tot dat het daer in gesmouten is. Dan salmen coleren up die voerseide cerusen° ende mengent wal ende als dese medicien is lijc deech, dan salmen daer in doen pulver van desen specien als van amidis° IIII dragmen, sarcocolla° croci opij° ana een verendel van een dragme, ende alle dese salmen vergaderen ende maken pillulen ende bestedense. Ende alst noet is salmen een temperen mit wives melc sogende een meyt ende doent int oge. De witte collirium van Rasis

maect men dus die guet is ende dicke geprovet: nemet ceruse° gedwogen X deel, grove sarcocolle° III deel, amidi° II deel, dragaganti° een deel, opij° een half deel. Dese salmen stampen ende vergaderense mit regen water ende maken pillulen lijc arweten ende bestedense. Alst to doen is dan sal men een temperen mit wives melc sogende een meyt dat het si also dicke als most ende doent III werve des dagis int oge. Dese collirien sachten zweringen ende verdriven nye misquame ende somwilen cureertmen obtalmiam binnen enen dage als ic dicwile heb geprovet. Ist datter int oge etter blivet dat die oge leden vergadert achter slapen, mensal die ogen dwaen mit lauwe roes water ende suveren die etter ende daer na doen in den hueck vanden ogen gelu pulver aldus gemaect: nemet sarcocolla° X deel, aloes° saffraen licium° ana II deel, mirre I deel, dit salmen pulverizeren ende doent in den hoeck vanden oge als die etter gesuvert is. Die spisen in den seken ogen moten arm sijn, sine sullen gheen wijn drincken noch vleisk eten, mer wellinge van ghersten mele ende van havere mit mandelen melc ende men moet sie in alre maneren achter waren, als of si hadden scherpe coerts. Alse die zieke is zwerende in den ogen, en salmen niet hangen upt hovet, mer sijn hovet salmen hoech leggen ende hi ne sal niet leggen over dat zeer oghe, mer over

dat gesonde. Ende ist dat si beide zeer sijn, hi sal leggen mitten buke upwert, sijn caproen moet niet doen up sijn hovet sitten ende dicwijl moetmen hem dwaen taensicht mit colen borne ende hi sal ruken rosen ende camphor, blomen van wilgen ende van cremeren ende hi moet sijn in een duncker stede ende in gheen licht seen. Als die materi wel is gemindert ende die lichaem zuver is, dan sal hi baden in soten water ende een tijt daer in bliven, ist dattet baden hem wel becomet, ende purgeren die materi. Als obtalmia is wel ghenesen, dan ist wel guet dat men up de zere side vanden hovede drupet warm water der rosen in sijn gesoden so dattet water lopet over dat seer oge. Ende ist dat die zweringe niet en cesseert bi bloet laten, bi purgacien ende bi sachtende collerien, dats teyken datter een puust in wast de noet hevet van to ripene. Ende die zweringe ende die to vallen en sullen niet cesseren tot die puust is gherijpt ende dan is dat baden wel quaet, want al waert dat die zweringe een deel waren ghemindert, se souden weder comen biden baden.

Men sal den puust dus ripen: doet daer up collirie van wiroc° mit cathone tote de etter vertoget up die cathoen, want die sweringe sal up houden als die puust rijp is ende to broken, ende dan salmen daer in doen collirie van loet asche° ende ander dingen behorende to opene zeren inden ogen. Aldus maectmen collirium van wiroc ripende de puusten: nemet witten moruwe wiroc° antimonium°

sarcocolla° ana V delen ende dese salmen temperen mitter lijnicheit vanden fenigreet° ende maken pillen ende als to doen is salmenre een temperen mitter lijnicheit ende netten daer in een luttel cathoens ende bijnden dat upt oge tot dat die puust rijp is ende die swellinge al is geseten. Ende dan sal men daer in doen collirie van loedasch°: nemet loedasch° antimonium° thucia° gedwogen gebernet coper gumme van arabien° ana VIIII deel, opij° een half deel, ende dit salmen clene pulverizeren ende maken pillen mit regenwater of mit roes water ende bijndent mit cathone upt oghe want het heet ende doet vleisk wassen. Ende ist also dattet wit blivet 426 als die puust heel is, dat salmen cureren alst voerseit is.

Fleuma 427 maket selden obtalmiam 428 ende melancolie noch seldenre. Tekene van fleumatiker materie sijn dese: grote zwellinge, vele dicker tranen mit cleenre roetheit of mit ghene ende mit fole etters. Men sal purgeren mit pillen cochies° 429 ende mit trocisken van turbith° ende men sal drupen in die oren lijnicheit van fenigreet ende doen in die ogen geluen pulver ende leggen up dat oge tuschen II linnen clederen een plaester ghemaect van aloe° mirre achasschie° ende croco° ana, ende desen salmen temperen mitter lijnicheit van fenigreet°. Oec ist guet datmen drinct een luttel guedis wins.

Overvloiende melancolie salmen bekennen bi dat al de lichaem swert is ende mager ende bi dat in den ogen gheen etter en is of luttel ende sonder roethede ende gezwel. Men sal melancolie

purgeren ende baden ende stoven der in ghesoden sijn rosen, violen ende bladen van barnardze° ende van ossen tonge°. Ende wel is to wetene dat in alleen obtalmien is guet to baden int einde ende ist dat roetheide, zweringe of swellinge comet int oghe om quetsinge, dat salmen cureren mit den dingen voerseit. Oec ist guet dat men bloet late enen jongen duven mit een naelde in een adere onder den vlogele ende laet dat bloet drupen al heet in dat oghe, want het sachtet die zweringe ende mynnert die roetheit ende die hetten.

Opene zeren wassen in die ogen als die sterke zweringe is een parich ende als een puust wasset int oghe die niet en sachtet int oghe ende mit andere sachtende medicinen. Tekene van opene zeren sijn sterke zweringe de men niet en mach cesseren by der witter colirien ende mit andere sachtende medicien. Int witte vanden oge is een rode plecke ende ist dat alt oech is roet, de roethede is te meer ende quade steecten ende bitinge ende lopende tranen. Ende de zieke sal teder spize eten ende men salt int oghe doen de witte collierien ende laxeren den lichaem ende doen al datter voerseit is to voren. Ende ist datmen die materi niet en mach bewaren noch die zweringhe cesseren, soe datmen duchtet dattet sien uut sal gaen achter dattet zwerte is ghewont mitten puusten, dan salmen alle die sweringe sachten ende doen der in collirium elesir die tsien behoudet, so dat die parle, daert sien in is, niet uut en gaet: nemet anthimonium° emathicus° ana X deel, acacie° ana IIII deel, aloe° I deel ende dese pulverizeren

ende temperense mit den sape van corriginola° ende maken pillulen. Ende alset to doen is men salre een temperen mit roes water ende bijndent mit cathoen upt oech ende bewachten die paerle ende dat sien. Ende ist dat de zweringe der paerlen niet to groet en is, mer dat int oghe is een ding dat altoes meret of blivet in een punten, dan salmen daer up doen dit collirie mit cathone mathelic dwingende: nemet litergirum° thucie gedwegen cerusen° antimonij° alibani° ana II deel, grove sarcocolle° een deel ende een half, mirre sanginus draconis° aloes° opy° ana een deel ende dese salmen wal clene pulverizeren ende budelen doer een sindael ende dan vergaderen mit rosenwater ende maken pillulen. Ende alst noet is salmenre een temperen mit roes water ende doen somme in dat oech ende tander deel bijnden upt oech mit cathone. Dese colirie maect vleisk in die seren ende versekert die ogen ende doet wech lijc semen of verdunnet se so zeer dat, al wart so datter witte souder achter comen, het soude sijn vele to dunre. Ende als die puust is ghenesen ende dat vleisk der in is ghewassen, dat salmen kennen bi dattet zeer even slecht is ende bi dattet oge niet en traent ende is sonder zweringhe. Somwile dat witte in dat oghe alse dat oghe is ghenesen van openen zeren ende dat somwilen up die parlen beletten dat seen ende somwilen in anderen steden daer dat seen niet en belettet. Ende up die parle ist alre vreselicste ende alst anders

waer is dat is myn to vresen want dan doet ment lichtere of ende lichtere in jonghen luden dan in ouden. Cura: men sal dat witte niet cureren tote dat de roetheit ende zweringe al is uten oghe, men salt hanteren mitter witter collirien ende mit andere sachtende dingen tot dattet oghe is fulcomeliken ghenesen ende dan sal die zieke baden in warmen watere of stoven dat aensichte over warmen watere. Ende ist dat stoven of baden maket weder roetheide jof zweringe int oge, dan salmen dat laten ende weder keren ter voerseyder curen. Ende ist dat si niet weder en comen, dan salmen doen dese medicien int oghe omt witte to destrueren: nemet massatune° (dats een ding daer men eerden potten mede verglaset) ze schuum stronte van eenre groenre egetisse nitri roetzuker ana, ende dese salmen wel clene pulverizeren ende temperent int watere daer in ghesoden is gladiole ende celidonie° tot dat het is dicke alse zeem ende men salt drogen ende also IIII werf ende daer salment na pulverizeren ende doent int oech. Ende ist datmen int beghin menghet mit den pulvere voerseit vander naester colirie van litergirum, dan salmen daer sunder twivel mede of doen dat witte ende mit baden ende mit stoven. Ende al ist soe datmen voerlanget vanden werke, men salt altoes hijr mede vaste hanteren hent is genesen.

Macula sijn plecken ende het sijn somme witte ponten int swarte vanden oge ende se comen dicwilen om obtalmiam 430 dat veroudet is ende daer to is sunderlinge guet dat witte collirium van

Galieno ende collirium Avicenna ghemaect aldus: nemet aloe° zaffraen ana VIII deel, gebernet coper gedwegen gumi arabici° opij° ana XVI deel, mirren XII deel, climia° IIII deel, wiroc III deel, ende alle desen salmen stampen ende temperen mit soeten wijn ende maken pillulen ende bisteden sy. Mit dese collirium 431 so mengede ic dat witte collirium van Galieno. 432 Ende ic ghenas daermede ende mit sommen cauterien 433 ende mit snidingen der somme aderen de haer naelde quade ghebuer, de pharisio vander stad van Lyons up die Rone die, omme veroudede obtalmia, 434 hadde vele witte plecken in sijn ogen. Ende si beletteden alt sien so datmen moste leden by den weghe ende hy ne sach niet. Ende eer dat die maend uut was van dat ic an hem begonste to werken, so sach hi wel to toppelen mitten teerlingen in tafel spil ende hy seide dat hi sach die ogen up die teerlingen al so wel als hy ye dede. Ende hi hadde ghehat voele meisters ende om dat si plecken sagen in die ogen, so deden si der in sterke collirie of die plecken of to doen ende die seecheide meerde alle dagen. Ic ghenas alder eerst obtalmiam 435 ende doe sach hi stapphants wal mit een oghe ende varinge der na sach hi mitten anderen vanden welken hy hadde binnen III jaren 436 niet ghesien. Die colirie van Galieno is sunderlinge guet jegen obtalmiam 437 die veroudert is.

Punctus sijn punten ende si comen meest van quetsene of van vaste te ropen of van vervuulhede des blodis so dattie

aderen breken ende maken puncten in die ogen. Ende daer to is guet bloet to laten ende drupen in die ogen warm duven bloet ende daer in doen warm wives melc comende al warm uuter mammen.

Rubedo (dats roetheit), pruritus (dats joecte), sebel is dat begin vanden nagel int oghe, scabies dats rudichede, ungula 438 dat is een nagel int oge. Ende alle desen gaen enen ganc want dat een is een sake vanden anderen, want van ouder roethede comet joecte ende somwilen van joecte comet roethede (ende somwijl comen si van verbernden 439 humoren), vandesen comet sebel ende gaet totten oechlede ende maket scabies. Ende ist dattet vergadert in den hueck vanden oge bi der nese, het maect den nagel in den oghe. Roetheit ende joecte moetmen varinge cureren dat gheen ander seecte bi hem en wassen. Simple roetheit is dicwile ghenesen mitten witte vanden eye ende mitter collirie van Remes ende van Galieno. Juecte salmen cureren mit wine daer in ghewect is aloe° (ghestampet ende ghebonden in een dunne cleet) ist dat men den wijn int oge doet.

Scabies 440 is alsie die oechleden sijn binnen roet ende rudich ist luttel of veel ende het is mit hetten, mit tranen ende mit juecten ende somwijl sijn daer lijc clauwen van obtalmia 441 ende dat bikent men bi dattet witte is roet ende alt oge is heet. Ende ist datter yeet is van obtalmiam, 442 men salt cureren mitter witter collirien ende mit anderen medicinen van obtalmiam. 443 Ende ist daer na dat scabies cleen is, men sal die ogen dwaen mit wine daer coperroet° in ghe

wect is. Ende ist dat dit niet en helpet, men salt cureren mit deser roder colirien: nemet emathitis° ende ghelijc vermelioen aterment° gebernet ana III deel, gebernt coper II deel, mirre saffraen elx een deel, lange peper een half deel, men sal sie pulverizeren ende temperen mit ouden wine ende maken pillulen ende besteden se ende alst noet is, men salre een temperen mit ouden wine ende doent int oghe. Ist dat scabies sterc is ende dick, dan salmen hanteren dese grove collirien: nemet schilt verwe° III deel, aterment° gebernet VI deel. Ende aldus salmen bernen aterment ende tander oec: men salt leggen in een roden pot ende stoppen ende smeren mit aerden ende setten den pot in den oven mitten rauwen potten ende latet daer in bernen tot dat die andere potten uut doet; dan slaet den pot ontwe ende neemt daeruut roet opriment° bauraet. Ende overbauraet nemet salgenma° zeschuum ana II deel, sal armoniaec° I deel ende een kwart, armoniaci° II deel ende dese salmen weken int sap van rute° ende daer na stampen wel clene ende weder daer mede mengen ende maken pillulen ende alst noed is men salre een temperen mit ruten° water ende doent int oghe.

Sebel is als die aderen wesende upt swarte of upt witte vanden oghe sijn vervullet mitten blode ende verdicket vanden welken comt somwijl de nagel int oech. Hijr to is guet die rode collirie of de grove vorseit ende somwilen moetmen die aderen uut sniden mit wapene ende curerent datter blivet mitter selver colirie voerseit.

Ungula 444 dats

de nagel, het wasset in den hueck vanden oge bi der noes ende gaet upt oge tot dattet alt oge bedect ende het comt van een grover vleischer overvlodichede. Een ander maneer van nagel wasset upt oge ende heetmen pannus. Ende deer isser II maneren: teen is dunne lijc coppen spinne ende dats geheten pannus, tander is bet dicker ende meer vleischich ende heet ghemeenlic nagel. Dese salmen cureren mitter voerseider roder ende grover collirien. Ende ist dat si niet en helpen, men salt of doen mit wapenen die men mach ende tander cureren mit collirien. Ende alsmen den nagel snijt, so moetmen wachten datmen niet en snijt dat natuurlike vleisk in den hoken vande ogen, want die ogen souden eweliken tranen. 445 In scabie, in sebel, in ungula 446 is wel guet purgacien van bernder humoren ende bloet to laten ende to wachten van scerper spise, want alle dese zeecheden comen van blodigen verbernder materien.

Cataracta 447 dats water dat daelt totten ogen tuschen uncam ende dat witte - ende somme seggen tuschen dat witte ende die cristallien humor - ende is gestellet voer dat sien twelke alst dicke is, so belettet alt sien. Dese seechede is somwilen neij 448 ende somwilen out. Tekene dat het ny is, is dat die zieke voelt rayen gaende voer sijn ogen ende hem duncket dat een dinc sijn II dingen of III de hi seet, ist doer gaet of half. Oec mogen dusdanigen tekenen comen somwilen bi een quade wesen der maghen ende dan ist niet to ontsien van cataracten, 449 want die curacie der magen doet cesseren dus

danige to vallen. Ende wilment weten het comt vander magen dan vanden ogen, die to vallen togen niet alse de mage idel is, mer als die maghe ful is ende meest als hem walget ende dat dese to vallen sijn in beiden ogen. Ende ist dattet is int een oghe allene of to vallen sijn altoes een parich ende dan en comt niet vander magen, mer vanden ogen. Item ist dat die zieke is een werf purgeert mit pillen cochien ende hi niet en betert, so en ist niet vander maghen. Ende ist dat dusdanige wesen lange tijt ghewaert ende men int oech gheen dinc en mach seen, dats beghin van cataracta.

Alse cataracta is veroudet dan seetmen een ding leggen 450 voer dat sene dat somwilen is wit ende somwilen aschachtich, somwijl groenachtich ende het belettet alt seen ende dese seecheden salmen cureren bi phisiken eert veroudet ende alst veroudet is bi surgijn. Die seke moet scuwen des avendis spade tetene ende alle dingen die der maken quade appetijt ende soppen to makene in vetten vleisk soppe ende alle versken froyten ende alle versche dingen ende hi moet orberen verwermende dingen ende dicwijl purgeren mit pillulen cochien Rasis. In die ogen salmen doen collirie van gallen: nemet galle van een aern ende galle van een stelkoms (dats een serpent 451 ) ende galle van een gheit ende gal van ram ende galle van een havic ende galle van een crane ende galle van een patrise ende die gallen moten droge sijn ende daerof nemet X deel, euforbij° coloquintus° serapini° ana

een deel ende alle dese salmen stampen ende maken pillulen mitten sape van moruwen fenecol° ende als des noet is salmenre een temperen mit fenekol° water ende doen II werve des dages int oge. Een ander dat lichte is ende gepruvet jegen dat begin vanden watere ende crancheit der zene ende dunckerhede ende vele zeechede der ogen: nemet aschen van drogen wijngarde° die wel geteemst ende daer of loghe ghemaect mit gueden witten wine ende latent gaen sitten in enen glasen vat ende datter wert claer dat salmen orberen, hoet older is soet beter is.

Als cataracte is veroudet ende bedect al dat seen, men macht niet cureren mit medicinen, meest in ouden menschen. Ende somme cateracten de veroudert sijn, machmen niet cureren mit cirurgien. Want ist dattet is so dunne datter die naelde niet an mach vesten, dan en wert het niet 452 ghenesen mitter naelden. Ende ist dattet is dicke ende vast up die stede, men salt cureren mitter naelden of andersins niet. Ist also dat die sieke yeet siet mitten oghe, men salre niet an comen. Ist dat hy niet seet, dan salmen den sieken doen luken dat ghesonde oghe (of teen oge up dat die zeecheide is in beiden) ende men sal wriven dat zeer oghe mitten oppersten oge lede ende dan salmen die oghen ondoen ende beseen of dat is ghebreet. Want ist niet ghebreet of die bestophede is in de holle zenuwe de belettet dat seen, ofte cataracten is so dicke ende so fast in die stede datter niet en mach liden vanden gheeste biden wel

ken dat die sene soude sijn gebreet. Ende als ghy dat siet, so en doter gheen hand an. Ende alse dat seen is ghewreven ende daer mede ghebreet is ende die verwe wit is ende claer, dan suldi den seken voer ju doen sitten ende bijnden die ghesonde ogen dat hi niet en mach sien. Ende du sulte een luttel hoger sitten ende hebben ghecauwet in dinen mont fenekel blade ende du salte ademen III werf of IIII werf dat fumeyen hebbende de cracht des fenekol comt int oghe ende daerna suldi hebben een sulver wapene gemaect lijc een naelde ende terhand wert so dicke datmen wel mach houden in die hant. Ende men salt in steken by den mynsten hoke vanden oghe ende stekent al to ten swerte vanden oghe ende daer suldi die wapene seen ende dan suldijt steken toten watere die voer dat seen is ende suldi dat water bevangen mitten wapene ende steken wech de watere. Ende als die zeke siet dingen die voer sijn ogen sijn, dan salmen die naelde uut trecken nederwert, stellende ten nedersten oge ledewert. Ende ist dattet water niet weder en keert, dats guet. Ende ist dat het weder comt men sal dat werc noch eens doen ende alst niet bet weder en comet so salmen 453 up dat oge leggen een plaester gemaect van dat witte vanden eye mitten dodere ende mit bolo armenico° geleit tusschen II linnen clederen ende bijndent oghe ende houden den zieke in doncker steden in rusten VIII dagen ende hi moet hem wachten van hoesten,

van gramscap, van vele to spreken ende van pinen. Die ziene isset ghebredet of van saken van binnen alse van voele to verscheydene ende dan seldene of nymmermeer en machment ghenesen. Ende waert so datment soude ghenesen dat soude sijn mit purgacien der lichamen als mit pigra° Rasis (ende dit pigra° staet int capitel van scorfheden) of mit pillen cochias Rasis, dicwile gheven, ende mit collirium van gallen mit anderen drogende medicinen of van saken van buten als van quetsene ende dit is licht to cureren, want ic hebbe vele ghenesen binnen mynen tyden van wien die paerle om quetsinge so was gebredet so datter vander paerle int oge niet en bleeck. Men sal eerst den zieken bloet laten (opdat si sijn van gueder oude ende sterc ghenoech) om te bewachten van aposteem ende daer na salmen dat oge biplaesteren mit een van deser medicinen ende bijndent ghemaetliken: nemet meel van bonen ende tempert mit willigen bladen wel gestampt. Item, een ander: nem meel van bonen blomen van camillen wortelen van bismalven° ana ende men salse sieden in watere ende in wine ende maken hijr of een plaestere ende leggent upt oge ende doen den seken rusten ende dese seechede heet dilatacio pupille (dats bredinge vander parlen vanden sene).

Inversacio palpebrarum een dichede ende een upbukinge der oech leden. Men salt wriven

mit bladen van paritarie° tot dat het blodet ende dan salmen daer in doen water der sout ende comijn° is in ghesoden, ende ist dattet niet en helpet, men salt cureren lijc sebel ende ungula.

Ordeolum is een lancachtich gezwel ende roetachtich, wassende in die wortel der haren der oech leden. Men sal den lichaem purgeren mit bloet laten ende mit purgacien der bernder humoren. Men sal to gader mengen aloes° ende licium° ende leggent daer up. Item, men salt salven mit dunre storax°. Item, men sal weken opopanat° in watere ende plaesterent up dat oge ende oec diaquilon, mer eer men dat oge byplaestert, men salt betten mit warmen watere.

Glande of nodus dats een knoep ende wasset int oghe lit, het toget 454 somwijl van binnen ende somwijl van buten. Alset vertoget van buten men salre up leggen diaquilon° ende andere verterende medicinen. Ende ist dat dit niet en helpet, men salt nemen mit II vingeren ende sniden de huyt boven ende treckent uut. Ende ist dattet inwert meest vertoget, men sal die oech leden upwert ternen ende treckent uut als van te voren ende daer na salmen daer up leggen twit van een eye ende curerent voert mit helender medicinen.

Fistula lacrimalis dats een fistel comende in den hoeck vanden oghe bider nosen om die humoren derwert lopende ende om hare menichte ende dichede sone mogen sy niet uut

gaen, mer si maken daer een zwellekijn lijc een cleen boen ende si corrumperen ende vervulen die stede twelke dat niet drogen mach. Ende lange tijt also gewarende so wert daer een fistel, twelke is dattet niet cureert en wert, het sal corrumperen dat been der nosen ende jo ouder, jo arger to cureren. Alre eerst salment tlichaem ende hovet cureren mit pillen cochias° ende mit pigra° ende dan doent int oge dese colirie: nemet aloe° olibani° sarcocolle° draken bloet° balaustie° antimonij° aluun ana, schilt verwe° twedeel vanden enen ende men salt wel clene pulverizeren ende temperent mit regen water of mit roeswater ende doent in den hoeck vanden oge III dropilen II werwe des dagis. Mer eerst moetmen uut duwen dat in de stede vergadert is. Ende up die stede salmen leggen een zuverende plaester geseit int Antidotario of dese medicien gheprovet van Avicenna: 455 nemet suver mirre II dragmen, gumi van arabien dragme I ende dit salmen clene pulverizeren ende temperent mit een galle van een osse lijc salve ende smerent up een linnencleet ende leggent der up. Dit heelt die stede ende suvert se. Ende ist dat die fistel dan weder comt dats teyken datter een been is onder corrumpeert. Also waer bi men sal die stede ondecken ende dat vervuulde been suldi uut doen. Ende ghi sult dat vleisk of bernen mit een cauterie, ja mit een scerp bernende wapen, ende dan suldi daer up leggen bottre of smout tot dat die brand uut is. Dan suldi of bernen datter vervuult

is vanden bene ende dan gheten in die stede warm oli van rosen ghemenget mit een dodere van een ey tot dat alde brant uut vallet ende dan salmen die stede drogen mit sterker drogender medicinen, want aldus wert dat been aldus gastaliet ende ghesuvert. Ende alst ghezuvert is, dan salment fulcomelike helen mit helender medicinen. Oec mach men dat vleisk of doen mit corrosiven medicinen, mer mit een scherpe bernende cauterie ist vole sekerst, up dat men daer mede kan werken. Ende ist dat ment been scrappet mit een snidende wapen, selden doetment of ende dan comt de zeechede weder ende altoes alst 456 been gescrappet is so eer dattet vleisk vaste mach wassen mitten been. Ende als ment of bernt dan gaet dat vervuulde been of ende is verscheiden vanden ghesonden bene ende die complexie der stede isser mede getempereert alst bescriven ist int capitel der cauterien.


Vorige Volgende