Logo DBNL
Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck (2015)

Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

(2015)–Anoniem Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[LIII] Dat sestiende capittel is van passie 381 ende zweringhe der junctueren

Die sake de der maect zweringe der juncturen is een quade complexie des ledis -sonder materi of mit materi- dat dicwijl ghevallet. Die quade complexie verhettende ene coude complexie dwingende die bijnzelen der juncturen, maken somwilen zweringen. De materie makende die zweringe der juncturen is somwilen overvloetheide van blode ende dicwijl een rau fleuma ende selden van puren colera ende noch seldere van puren melancolie ende dat meest dats colera of

bloet sijn ghemenget mit fleuma ende selden ist van fleuma of daer en waer enich deel van fleuma der mede gemenget. Teyken vander verwinnender materie biden welke men soude bekennen welke humoer maect die zweringe der juncturen de vint men int capittel van scorfheiden ende in dat generael capitel der apostemen. Yst datmen die teykenen genomen in desen capittelen to samen voghet, so salmen sien welke humor in de sake meest verwynnet. Mer dicwilen ist dat die materie makende zweringe der juncturen is een rau humoer van fleuma die deep is in dat lit mitten welken is gemenget een cleen quantiteit van colera de vlietet ondiepe in dat lit rorende die fleuma. Ende ist dat de meister niet en is vroet in dusdanigen saken, hi is bedrogen want hy sal besien dat wesen van fleuma ende alle die teyken van overvloiende fleumen ende dan so sal hi dat lit verwermen ende die materi sal hi verdunnen ende die zweringe sal die materi doen vloien ter stede. Ende somwijl die quantiteit van colera sal vertogen boven in dat lit also waer bi die meister salt vercolen ende die fleumatike materie sal verherden alse waer bi hi verlanget dat werc. Die meister moet sijn gewone in dusdanigen seecheiden, want alle die maneren daer to en machmen niet in litteren bescriven.

Die cure vander zweringe der juncturen die comt van een quade complexie allene en is anders niet te cureren dan mit contrarien als

een coude complexie mit verwermenden dingen als mit versche spize ende dranc ende rust ende sachtheit ende blijscap. Die humorael sake salmen cureren sachtende de zweringe ende minrende die humoren. Aldus als ghy vijnt grote zweringe dan salmen dat lit eerst beplaesteren mit een sachtende salve twelke men sal moten verwandelen na diversiteit der materien. Want ist dat de materie is clene ende dunne ende wel scerp, men sal die stede meest colen. Ist dat die materi is vuel, men sal meest bewaren ende minst colen. Somwilen ghift men medicinen ten monde dat die zweringe mindert ende van dusdanigen medicinen salmen ghenoech vijnden in dit capittel. Als die zweringe is ghemindert of ghesachtet, men sal bloet laten ist dattet bloet in die saeke verwinnet, of gheven medicien ist dat andere humoren inder saken sijn sonder enich andere vroetscap to maken. Want die materie is in de wandelinge ende lopet van stede to stede. Als die materi is gemindert ende oec die zweringhe dan salmen verscheiden datter bleven is. Ende is dat hi niet en is purgeert volcomelike ende die saeke van blode is, men sal hem weder bloet laten. Ende ist datter een 382 ander humoer verwint ende die zweringe is soe ghemindert soe dat de seke mach 383 gedogen, dan salmen ripende, overblivende materie ende purgeren mit een der medicinen bet achter gheseit ende altoes salmen bloet laten an die ander syde daer dat lit best mach sijn gheydelt.

Exempel: 384 waert soe dat een persoen hadde zweringe in die juncture des

rechteren voets 385 ende alle die ander lede sijn sonder zweringe, dan salmen eerst bloet laten ter lever aderen vanden rechteren arme ende niet vanden luchteren. Ende ist dat die zweringhe is in den rechteren arme ende in den rechteren voete ende alle die ander leden sijn sonder zweringhe, dan salmen laten een ader onder dat anclau binnen voetis of binnen arms an die luchter syde of onder die anclauwen buten voetis, ist sake dat die zweringe sijn meest buten. Item, ist dat een wijf hevet zweringe in den rechteren arme ende si menstrua niet en hevet, dan salmen bloet laten binnen onder die anclauwen an den rechteren voet. Want hijr mede wert die materie verscheiden ende menstrua sullen comen ende also lange als si hebben tydelike haer menstrua, so ne hebben si ghene 386 zweringhe in die juncturen. Aldus ist to verstaen van anderen purgacien. Want ist dat een materie to zuveren is in den lichaem ende die pleecht to hebben spenen of zeren of apostemen in den aers, dan en salmen hem niet 387 gheven laxatijf 388 , mer spuwende medicien. Ende waer dat een wijf misquaem had in de moedere of aposteume of zweringe, so ne soude men niet doen comen menstrua al waert soe dattet guet waer jegen die zweringe in den arm ende aldus moet die meister vele punten

voer ogen hebben in sijn werken ende sijn sinen subtijl.

Als die materie is purgeert in die zweringe ende dat gheswel mindert, dan salmen beghinnen to verscheiden mit medicinen bet achter comende. Ende als verscheidet die materie mit medicinen van buten, dan moet men wachten datter gheen ander materi to en comet dat dicwijl valt als men wil verscheiden eer dat die lichaem wel is ghesuvert ende men moet oec wachten dat de materi niet en verherdet dat dicwijl ghevalt als men altoes wil verscheiden ende to genen 389 tiden morwen. In die cure der zweringe der juncturen motmen wachten dat die zieken niet en verlieset sijn appetijt, want dese seecte comt dicwijl van onripen humoren. Ende ist datmen vijnt een puer coude materie die selden maect een grote zweringe, mer het maket zwaerheit der leden ende oec zweringe alst so seer is vermenicht dattet fullet alle die steden der leden. In die eerste sake salmen die materie ripen mit snidenden medicinen als mit dyasinsiber° of mitter gheliken (want siroep of oximel° daer azijn in is, en is niet guet in zweringe der juncturen want azijn lopet gheerne mitter zweringe der juncturen) dan salmen die materie als si rijp is purgeren. Wel is to wetene dat een coude die maect zweringe der juncturen al ist hert to biroren nochtan en salment niet purgeren mit sterken medicien noch varinge, mer mit een proper medicien dicwijl gegheven so datmen altoes be

hout den appetijt. Want ne gheen medicijn en is so sterck die alle die materi tenen gadere souden mogen ydelen, mer het vercrancket die crachten ende vermeret die rauwe humoren. Ende daer om salmen nemen een lichte medicien die de maghe comforteert ende sterct die men dicwijl mach gheven.

Int begin der curen salmen seen weder die materi is heet of cout ende of daer sijn sterke zweringe of ne gheen. Dan salmen, als die zweringe is altoes, dat sachten in II maneren als mit medicinen de men ghift ten monde in ongedoechsamingen zweringe of mit plaesteren van buten daer up geleit. Dits een sonderlinge medicien die men gift ten monde: neemt eke noten ende legse in azijn een dach ende een nacht, daer na drogese ter sonnen of in een oven ende besteetse. Ende alsmense te doen hevet dan salmense stampen ende gheven der enen dragme. Dese medicien verdicket dat bloet ende coleram ende verminret haren loep. Item, een ander: nemet lentilien° gestelt vanden scoertsen, zaet van 390 comandre°, eke noten, hermodattilen° ana te gader gemenget ende ghevet des II dragmen. Dit selve doet hermodattilus° mit zukere ende mit couden watere mer disse medicijn salmen niet gheven sonder als die zweringe is to groet om dat sy vele materi verdicken, mer mensalse gheven als die materi is wel dun ende scherp. 391 Ist dat die materi is dic ende voel, so salment niet gheven. Ende ist dat die materie is cout nochtan om

de grote verfulthede sijn de zweringen wel groet, dan nemet hermodattilen°, wiroc° ana XX deel, comijn° X deel ende men salre af gheven dragmen III up die stede. Daer die materi is clene ende dunne ende scherp daer salmen dit up leggen: nemet amid°, camphore° ana ende stampense ende mengese mit rosen water. Item, een ander: nemet crumen van witten brode een onse, opij° een half onse; dese salmen stampen ende temperen mit coemelc ende leggent daer up. Een ander in groter noet: nemet opium ende scorsen van mandragora° ana dragmen V, stampet ende tempert mit den sape van portecleine°, oli van rosen ende een luttel azijns. Item, een guede sachtende salve: nemet oli van rosen onse IIII, was onse I ende men sal smelten dat was ende oli ende dwaent mit rosen water. Dan doen daer to een onse saffraens ende opij° een half onse. Ist datter is vele materi so datment meer wil bewaren dan te blusken, so nemet scorsen van garnaten°, witte sandalen°, rode rosen, bolum armenicum°, roest van ysere opij° ana ende men salse conficieren ende vergaderen mitten sape van mirtillen° of wilgen bladere of mit den watere daer si in sijn ghesoden mit een luttel oli van rosen ende azijn ende maken daer of salve.

Alse die zweringe is sachtet dan salmen purgeren die materie van blode mit bloet laten als voerseit is. Coleram 392 salmen purgeren mit deser proper medicinen gheprovet: nemet scorsen van mirabolanen°, citrino dragmen VI, stampese ende legse een nacht in anderhalf punt sirupi violaet ende in dragmen IIII van zueten

wine van garnaten°. Nochtens salmen seden in een walme ende colerent ende totter coleringe salmen doen zuker rosaet, hermodattilus° ana dragmen half ende ghevent nuchtens. Ende wildijt meer colen dan doet der to dragmen II van limicheit vander psillien°. Of desse sunderlinge electuarien: nemet citonien° een half punt ende dese salmen breken in stucken ende leggense een dach ende een nacht in azijn ende daer nae duwent uut ende stampent wel. Ende doet daer to stamoney° IIII scrupel, cardamoni°, cubeben° ana dragmen III, spicanardi° dragme I, rosarum dragmen V, een half punt zukers ende maec hijr af een electarium. Het purgeert coleram mit comfortacien der magen. De dosis 393 is dragmen II of dragmen III ende men macht scorpen mit een luttel hermodattilus° wilmen. Desen sijn guede pillen: nemet aloes° dragmen II, hermodattilis dragme I, stamoneye° dragme half, rosis scrupel I; men sal maken pillen mit siruup violaet. Dosis is van dragme I tot dragmen II. Ende als die materi is ghemindert bi purgacien ende mit medicinen van buten ende die zeecheide beginnet to mindren, dan salmen mengen mit plaesteren ieet vanden voerseide medicinen alse papple°, bismalve°, camomille, mellelotum°, alsene° , paritarie°, zaet van coel, van dille°, van fenigreet°, lijnzaet, gruus, swinen smout, smout van gansen, van hoenren, oli van camillen ende van dille° ende van deer gelike. Ende als die seecheit noch meer is ghemindert ende alle die fluxien der humoren cessiert, dan salmen hanteren voerseidende medicine alleen in wat maneer dattet best helpet. Diaquilon°, een luttel geverschet mit olien van camillen, is guet

te minren die overblivende materie in die zweringe der juncturen. Item, een ander dat guet is: nemet olie van camillen onsen IIII, was I onse, zaet van dillen,° van coel, van blomen der camillen ana dragmen III ende maect ene salve hijr of. Item, fenigreet°, lijnzaet, dillen° zaet ende menget mit den sape van coel.

Ende altoes als ghy wilt die materie te verscheiden, dan suldi altoes dwaen dat lit datter gheswollen is mit watere daer in is ghesoden poplen, bismalve°, blomen van camillen, mellote°, alsene° ende der gelike dattet lit roet is, ende daer na salment salven bi dien. Dat deert int beghin ende helpet int einde, want stoven ende baden minren die overblivinge der materien ende behouden die natuurlike beroringe der leden. Oec ist guet int einde als die seke gaet uut der stoven of uten bade, datmen vaste wrivet die juncturen mit gestampten soute want het verteert die overblivende materie.

Ene coude materie salmen digereren mit dyazinziber°, seit int capitel van scorfheden, ende daer na purgeren mit deser medicinen: neemt dyazinziber° voerseit dragme I half, turbith° dragme I, witte hermodattilen° dragme half, anijs grana VI of VIII. Hijr of salmen maken een trociske mit een luutel zeems ende ghevent nuchtens ende drincken der up een luttic warms wijns gewatert of purgeert mit desen pillulen: nemet hermodattilen°, satirien, sene°, ana dragmen V, pulver van pigra° dragmen IIII, morch van coloquintus°, clene centauree° ana dragmen V, euforbij° dragmen II, turbith° dragmen IIII, capsie sinapis, piperus°, castorei°, ana dragme I, het werden pillen ge

maect van zeem. Dosis is van I dragme tot dragmen II ende half. Ende desse medicien salmen dicwijl tuschen maels gheven ende tuschen mael salmen gheven dyazinziber° ende ist in den winter men sal gheven dyateron pipereon° of ander der gelike electuarien. Een ander guet sunderlinge electuarie die purgeert bi der urinen in rauwer materie makende zweringe der juncturen: nemet came dros, clene centauree ° ana dragmen VIII, aristologie°, longe gentiane° ana dragmen VI, agarici° ende spicanardi° ana dragme I, ende men salt conficieren ende vergaderen mit zeem. 394 Ende nemet to winter so groet als een note nuchtens ende tsavens, mer mager lude sullen dese electuarien niet nutten. Item, na der purgacien salmen maken clisteren die die materie uut sullen trecken ende die zweringe staphants doen up houden. Nemet bladen van cole, blome van camillen, scorsen vander wortelen van capparis°, centaurea° groet ende cleine beide, aristologie°, gentiane°, wortelen van cucumerus egrestis° elx I hantful ende desse salmen sieden in IIII punt waters tot II punt ende dan salment coleren ende in die coleringe salmen doen van camomillen ende zeem van elken dragmen II, sout dragmen II, bundicte° dragme half, march van coloquintide° gepulvert wel clene ende in een sackelkijn gebunden dragme II, agarici° clene gesneden dragmen III ende dan salment weder een luttel seden ende uut persen agaricus° ende coloquintus° 395 ende werpent in mit clisteer want het trecket vele fleumen vanden juncturen ende meest in die zweringe der hancken

ist guet.

Als die materie is wel purgeert, dan salmen mit dessen dingen van buten werken: nem oec swinen smeer sonder sout een punt ende levende calc ende menget te gader ende legt daer up. Item, neemt stront van gheyten of van scapen, tempert mit zeem ende azine ana, dats guet daer up. Item, aristologica° irios°, ellebori°, piper° dese sal men seden in olie in II vaten ende toter olie sal men doen sijn verendeel was ende maken salve. Item, diaquilon°, maect van litergiro° ende ander olie ende vander linicheit van sennep° sade is wel guet. Ende wildi hebben meer medicinen van buten mede to werken dat moet men soeken in een boec van Rasis int capitel vander juncturen die boven alle meisters best sprect van deser materien. Ende wilmen die leden comforteren ende sterken dat si niet en sullen ontfangen die coude materie, dan suldi soken de leringe in dat lest tractaet van dessen boke int capitel van weder slaende medicinen. Want daer vint men die medicinen al geordineert.

De zweringe der hancken salmen altoes cureren mit purgacien want wederslaende medicinen helpen niet om dat die materi is deep in dat lit. Verscheidende medicinen helpen niet om dat die materi is vole ende int lit diepe want si trecken meer ter stede dan si mogen verscheiden. Ende ist dat men die zweringe wil sachten, dan salmen dat lit wriven mit warmer olie van camomillen ende mit smouten de sachten sonder trecken. Ende ist dat

die materie is van blode, men sal bloet laten ter lever adere an de selve syde ende des anderen dagis onder dat anclau bovens votis ende up dat die zweringe daelt van buten ten vueten wart. Ende ist dat die materie is van fleumen men salt purgeren mit pillen van hermodattilen° ende daer na clisterizeren alst voerseit is. Mer eer datmen daer mede laxeert, salmen altoes boven doen spuen of daer soude meer materi trecken ter steden dan vander stede ydelen. Wel is to weten dat somme medicinen sijn proper in der zweringe der hancken alse coloquintus°, ireos°, sarcocolla°, agaricum°, centaurea°, aloes°, want aloes° doet bloet uut lopen ten eerste ende dan cesseert die zweringe daer ende is al ghenesen.

Als die lichaem is vulcomelike ghezuvert, dan salmen daer up leggen plaesteren die bladeren maken als dese: neemt kerse°, piretrum°, capparus° ana ghestampt ende conficeert ende vergadert mit loge gemaect van aschen van vigheboem ende maectet dic lijc zeem ende salvet daermede die stede totter tijt datter sijn bladeren ful dunnes waters ende dat die stede is verbernt lijc oft ware van vuere. Daerna salvet die stede mit botteren ende legter up coel bladen dat die bladeren niet varinge en helen want te langer dat si open bliven te beter isset. Oft men salt salven die stede mit zeem van anacardi° want het bladert die stede. Mer dusdanigen medicine de bernen en salmen niet orberen

die lichaem si eerst fulcomelic ghezuvert, want het soude meer materie daerwert trecken dan het soude verscheiden. Item, to den zweringe inden hancken een sunderlinge medicijn van Avicenna: 396 nemet strunten van gheiten ende men sal se pulverizeren ende drogen ende temperent mitten aller sterckesten wallenden azijn ende smeren daer mede die hancken also heet als die zieke mach gedogen. Item, die voerseide medicien van camedreos° ende van centaurea° die uurijn doet comen, is sonderlinge guet in die zweringe der hancken want het trecket die materie uut bi der urinen.

Cauterien gemaect in die naeste fonteyne onder de stede der zweringe sijn wel goet als die lichaem is ghezuvert ende niet to voeren. Vander spisen der zieken in den juncturen so seg ic datter is gheen dinc so seer derende als wijn. Want in hieten saken moetmen in gheen manere wijn drincken ende oec ist quaet in voele saken ist datmen daer foel of nemet. Want het doer gaet varinge toten juncturen ende ondoet den wech der materien om to vloiene ende in die juncturen so wartet suur ende becrancket de juncturen ende 397 verdrivet die materie niet. Mer in couden saken moetmen drincken een luttel wijns om den appetit to by houdenne. Want somme hebben die maghe so cout ende so cranc dat si hoer spize niet en mogen verteren sonder wijn ende desen moet men gheven een luttel wijns an der noet. Mer in heten saken salmen gheven 398 den dranc 399

ghescreven in dat capitel der dieten vanden wonden of hi sal drincken ptisane° of wijn van garnaten° mit watere of mit venuse 400 ende si sullen scuwen fisk ende vleisk ende eten latuwe°, portuleine°, wellinge van ghersten mit mandelen melke. Ende ist dat hy is wel cranc, hi sal eten cleyne kukenen mit vernuse. Die gepijnt is van couden humoren hi sal eten dat ghebraden is, mer eten mer een werve des dagis een luttel ende drincken so hi minst mach. Oec ist guet dat hi drincket ydromelle° wel gesoden; nochtant honger ende dorst is hem best ende hi ne sal ghene spise eten die hem doet walgen.


Vorige Volgende