Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[XXXIIII] Dat XVI capittel is van bloet te laten: die aert ende cunst

Bloet te laten is een artificiael dats een kunstelic minderinge des blodis in de aderen twelke de oude surgijns plagen te doen ende negheen differencie (dats onderscheit) en is tuschen der ptisikeren ende de surgijn sonder dat de ptisikeren laten dat anwert der leden den leken jof bi dat sy mitten handen niet en willen werken ende dat ghelove ic best. Ende negheen guede phisiker en mach sijn de dat werc van surgijn niet en weet ende gheen guet surgijn en mach sijn die van phisiken niet en weet.

Men hanteert bloet te laten in III maneren dats omme te behouden gesonthede ende om te scuwen seechede ende om seechede mede to mijnren. Om bloet to laten in ghesonthede dan wachtmen de tijt ende de wilen ende de lucht. Mer alst noet is in seecheden, en wachtmen anders niet dan de cracht des zieken, mer ist dat hi is cranc, men sal hem laten een luttel te gadere III werve of IIII werve dat men enen sterken ghesonden doet laten tenen male to gadere. Om ghesont to bihouden salmen laten den ghenen de eten guet vleisk ende drincken gueden wijn ende de voele guedes blo

[fol. 72r]

dis in hebben ende in jongen luden de luttel arbeidis doen, ende de oude luden de ghewone sijn to laten. Ende in dit behoutmen de ghesonthede.

In de andere manere bloet laetmen den ghenen de costumelic hebben zweringe der juncturen van blode jof van to voele guedis blodis ende jegen sequancien ende zweringen binnen an de ribben joef eenparich hoeft zweringhe. Dese salmen bloet laten al eer de zeechede is alinge toe ghecomen.

In de derde manere bloet laetmen in sterken hovet zwere sonder coerts ende in apostumen van binnen ende in elke seechede to comende van toe voele bloets. In dese III voerseide saken isset noet bloet to laten. Nochtant wert wel beter den lichaem dat de mensche hem achter waerde mit ghenadeliken arbeit ende mit ghetemperde ate ende drancke ende als hijs vervult mit abstinencien te wachten.

Om de rechte regel to hebben van bloet to laten sal ic hijr bescriven. Soe we bloet laet, is sculdich to sijn to weten welc tijt dattet guet is to laten ende de adere in welke men sal laten ende dat elc ader is sculdich to laten sijn. De bloet laet is sculdich to sijn een jonc man ende hi en sal gheen kijnt sijn noch outmensche want hi moet wel sien ende claer om de aderen to kennen ende te bewachten van zenuwen ende van arterien. Ende hi moet weten de aderen to vijnden ende waer de aderen ghenaken zenuwen ende arterien om alle vrese to scuwen. Hy moet hebben voele vlimen ende claer van diverse schepnissen, somme langere, somme curtere, somme bredere, somme nauwen, som groet, som clein om te maken grote wonden of cleen na dats te doen is. Die vlime sal hi houden tuschen den dume ende den eersten vinger ende tasten die ader mitten middelste

[fol. 72v]

vinger ende mit den II vingheren sel hi de vlime in steken na dat het bihoert to elker adere.

Kijnderen en salmen niet laten voer XIIII jaer jof het dede groten noet, al ist dat si wel na verworchten van te voele bloets, dat soudemen bikennen biden curten ademe ende bi vervulthede der aderen anden hals ende bider roethede jof blauhede des aensichtis ende bi den wesene van alden lichame. Ende eer ghi bloet laet, seldi aldus spreken ten vreenden ende segghen:

‘We ju gaf raet datmen soude laten want ic en segghes niet, mer ic segge ende ghelove wel dat hem laten guet ware up dat hi leven soude. Ende ist dattet is ghelaten ende dan stervet, het en stervet niet bi den laten; ende ist dat hi gheneset, hi geneset bi den laten. Ende waert so dat hi mijn kijnt waer, ic soude laten, mer nemet raet an ju selven jof mit een ander, Ende dus ysmen sculdich te doen der yeet mit vresen is to doen.

Item, wel oude lude en salmen niet laten noch oec seke luden beghintmen de to nesen ende meest alsi hebben een guede fulcomene crises. Noch wive die kijnde draghen ende meest in die eerste III ende III leeste maenden. Jonge luden wit ende bleec mit luttel haers in haer baert ende vette luden mit clene aderen bedect, en salmen niet laten noch die ghenen die ful sijn van rauwen humoren ende die luttel guedis blodis hebben in den lichaem, want men moet dat bloet in hem behouden lijc een troesoer ende de quaden humoren salmen purgeren mit anderen medicinen. Oec en salmen niet int begin van cataracten laten der aderen noch mit ventosen, mer bloet laten hoert in saken voerseit, want ist dat een mensche et guet vleisk ende drincket gueden wijn ende vole ende hi niet doet laten, tidelic in hem sullen wassen voele zeechede

[fol. 73r]

van blode jof onversien doet ende ist dat hi is redelic ghelaten, hi mach lange tijt sijn ghesont. Oec is guet laten in arterike van blode, want het mindert de zweringe jof enich ander quade sake, ist datmen laet eer de accessie to comt ende aldus salmen doen in anderen seecheden comende van overvloienthede van blode. Oec salmen laten in een coerts van te voel guedis blodis (demen heet sinocha) voerden IIII dach to te dat de zieke in onmacht vaert, want het mindert alden coerts jof het vermindert so seer de materie dat het niet verwandelt in een verrotten coerts. Ende ist dat hi niet en is ghelaten, dat bloet trecket upwert ter bursten omme de ²⁴⁷ meninghe der herten in de stede ende om dat de stede ydel is, dan vergadert daer so voel dat de zieke verworget. Somwilen scoert een ader in de burst of in de longen ende men en mach dat bloet niet en stremmen to te dat de zieke stervet jof de sterke nature en leide dat bloet uternesen getemperlike ende also wert de zeke dicwilen ghenesen. Ende dicwile fallet dat de zieke stervet bi ongetemperde fluxien der nosen in de verrotte coerts van blode (de men heet sinochus), dese salmen bloet laten up datmen mach. Ende machmen niet, men sal die coerts bluschen mit vele coudis waters te drinckene en dat en mach anders niet dan dat verlanget die tijt de coertzen ende het duncket Rasis beter doen dan den seken laten sterven. ¶Galieen seit ²⁴⁸ dat bloet laten is een guede medicien in pleuresi, dats een aposteem binnen an die ribben. Oec ist guet in allen heten apostemen binnen ende buten, ende in siquancie van blode ende in crampe van verfultheden, hets guet in allen zeecheden van blode principaliken.

Hijr salic bescriven de aderen des lichaems de men meenlic

247 Hiervoor staat ‘te’ dat doorgestreept is.

248 ‘Galieen seit’ is rood onderstreept.

[fol. 73v]

plach to laten. Item, III aderen sijn in elken arm demen latet in vijf steden. Die eerste is de hovet ader ende die laetmen in II steden dat sijn de voude vanden arm ende daer na salmen den arm vaste bijnden sodat de adere riset ende dat salmen wide steken. Want nauwe steken maect dicwijl een aposteem ende men moet niet quetsen die braden der na bi leggende. Ende men latet in die vergaderinge vanden dume ende vanden eersten vingher ende dese adere is guet ghelaten jegen hete seecheden vanden hovede ende vanden halse ende vanden leden wesende van der spreten der kelen upwert.

De lever ader is de der leit binneden an den arm in die voude ende si legget up een grote arterie jof daer bi ende dat en moetmen niet quetsen ende men laetse daer. Oec laet mense tuschen den clene vingher ende den gout vinger buten up de hant ende is guet ghelaten jegen alle seechede wesende vanden spreet der bursten nederwert ende oec om to comende seecheiden mede te scuwen. ¶Item, van der lever ader ende van der hovet ader ist ghemaect de hart ader leggende in de voude vanden arme tuschen II zenuwen den welken men en moet niet quetsen alsmen de adere laet. Ende hets guet om alden lichaem te zuveren ende meest jegen seechede van der herten ende van de leden omtrent die bursten achter dat si sijn veroudet, want alsi nye sijn so ist best ghelaten in die lever ader. Item, de hoeft adere laten tuschen den vingere is guet ghelaten jegen alle seecheden des hovedis ende het crancket min dan in de voude vanden arme ende hets gheen vrese daer in to latene. Item, de adere tuschen den clene vingere comende van der levere laetmen jegen seecheden der levere in der rechter hant. Item, in dat voerhovet is een adere gelaten jegen seechede des hovedis van voere ende van achtere ende alsi veroudet sijn oec, als ic dicwijl hebbe

[fol. 74r]

gheprovet, het minnert frenesie ende hovet zwere als die materie is int hovet. Ende alsmen wil bloet laten dan salmen den hals dwingen ende sniden overlanx de huut.

Oec laetmen somwijl bloet boven an dat hovet ende hets guet jegen oude, opene zeren vanden hovede als scorfheden van blode meest alsmen dat hovet dwaet mitten uut lopende blode. Item die adere in den slaep vanden hovede salmen laten jegen oude hovet zweer ende zeecheit vanden ogen. Nochtan had ic een in cure de costumelic hadde ouden hovet zwere van hetten ende ic purgeerde dicwijl mit bloet laten ende het en halp niet ende do sneed ic de arterie an de zwerende side ende ic cauterizeerdet dattet niet weer en souder helen ende so wert hi ewelic ghenesen. Item de aderen achter de oren sijn guet ghelaten jegen puusten vanden hovede ende jegen oude hovet zwere. Item de aderen onder die tonge sijn guet ghelaten jegen siquancie ende jegen apostemen de der heten amandalen ende branron up datmen eerst laet de hovet adere. Oec sijn si guet laten jegen scerpe reuma vanden ogen ende jucte ende puusten van der nosen ende donckerheit des ziens datter comet van blode. Item die aderen an den syde vanden halse sijn guet laten alsmen vreset te verworgen van to voele bloets ende oec in somme lazars luden. Item, de aderen in de nederste lippen salmen laten jegen hete apostemen in den mont ende hete seecheden des tant vleiskis. Item onder de han is een adere guet laten jegen seechede der modere ende omme te ropen menstrua ende het ydelt zeer alden lichaem. Item onder dat anclau binnen des voets is een adere ende het sophena ende is guet laten jegen seechede der modere ende jegen aposteme der cullen up datmen eerst laet die lever adere an die selve side. Item, buten den voet onder dat anclau is een adere de heetmen sciatica ende

[fol. 74v]

is guet laten jegen dat voerseit is int capitel der zweringe der juncturen in dat einde daer het spreket van sciatica. Item, alsmen een adere wil laten van blode varinge teen warve achter dat andere alset dicwijl moet sijn dat het noet waer van voele to latene ende men maer dan salmen de wonde te bredere maken dat het niet en helet tote datmen dat lit weder onbijndet ende musslaet ²⁴⁹ de stede mitten vingere ende men doeter weder bloden. Item, als men wil de materie uut trecken in diversen steden mit bloet dan, als dat derden deel vanden blode datmen wil uut laten alst uut is, dan salmen stellen de vingheren up de wonde dat het niet uut en mach ende doen den sieken veriesen ²⁵⁰ ende laten dat bloet lopen ende aldus salmen doen III werve of IIII werve want aldus trecket dat bloet in diverse steden ende de cracht des zieken wert vele te bet behouden. Item, ist dat de zieke pleget quaet lustich to sijn in dat bloet laten, dan salmen hem bloet laten al leggende over sijn rugge. Oec ist guet dat hi eerst ete een morselle gheroestet brode, gheweket in wijn van gharnaten.

Alle de aderen salmen wonden overlanx dat lit jof ten ware also dat de aderen ghevonden waren so smal dattet bloet niet en lepe alsi overlanx waren ghewont, dan soude mense sniden overdwers. Item alsmen wille sniden de adere vanden hovede, dats vanden halse upwert, men sal den hals dwingen tote dat si sijn wel ghetoget tote datter dat bloet uut is ghelopen, also vele alsmen wil hebben. Item alsmen wil laten de aderen vanden arme, dan salmen bi IIII vingheren boven de stede den arme bijnden ende niet so sere dattet beseffen in den arme si verloren. Item alsmen wil bloet laten in den handen ende in den voeten men salse wal moten wermen in wermen watere ende bijnden ²⁵¹ den arm jof been

249 Blauw onderstreept met een vraagteken in de marge.

250 Emendatie: het handschrift heeft ‘vniesen’.

251 ‘bijnden’ is in rood doorgehaald.

[fol. 75r]

boven de knotzelen ende altoes houden den arm of den voet in wermen watere tote dattet bloet uut lopen is, so vele alsmen wille hebben.