Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[XXVIII] Dat IX capittel is van wonden der moeder ende der roden, der cullen ende haer anthomien

Die vede is een croselich lit comende vanden steert been, hets hol ende ful van senen ende aderen ende arterien. Hets hol om dattet soude sijn verfullet mitten gheeste ende int hovet ist beroerlic van vleisk om dattet saet to bet soude uut comen mit sijnre beroringe. Ende sine spanninge comet van der herten ende stijfheden beseffen comet van der hersene. Die natuurlike bigheerte ende blodigen humoren comet van der lever ende het hevet II openbaer conduten ende bider eenre comet de urine vanden blase ende bider ander comet tsaet vander cullen.

Die II cullen sijn van clierachtich vleisk ende die rechter cul is in vele wegen meerre ende sterkere dan de luchter cul is. Ende bi de dindimos comen tot dese leden aderen ende arterien brengende voetzele ende leven ende overvloienthede vanden zuveren blode van allen leden. Dat saet is ghegenereert (dats ghewonnen) van overvloientheit van blode nemende witte verwe vanden cullen alse dat melc ghewonnen van blode nemet ²¹⁶

216 Vanaf ‘Dat saet’ tot het einde van de pagina dun bruin onderstreept (aan aantekening in de rechter marge). In de linker marge staat onderaan een, zeer gevlekte aantekening.

[fol. 63r]

²¹⁷

witte verwe vanden mammen. Mitten cullen sijn vast ghemaket II vaten de breet sijn ten cullen waert ende nauwe omtrent der wortelen des vedes ende daer in is tsaet (ende Avicenna heet se barbacij biden welken dat saet is ghesent totten vede ende bi den vede totter modere. In desen II vaten is dat saet volmaect, al ist eerst wit gheverwet in de cullen. De adere ende die arterie comende totter rechter cul sijn sterkere dan de ghene de comen totter luchter cul ende brengen tot hem bet ghesoden dat bloet. Alle dese zenuwen, aderen ende arterien ende de vaten des zaets biden liden biden dindimos de sijn van der substanci ciphac.

De moder in den wiven is zenuwich ende hets ghelijc een ghevluchten vede omtrent den hals ende het is van bradich vleisk ende beseffende ende berorende in welken sijn aderen. In ene maget de schoren alse verlesen haer maghedom ende de deephede der modere is ghelijc den cul balch in den man. Ende die moder hevet in die side van haren halse II brede cullen mitten welc sijn vast ghemaect de II vaten des zaets ende se sijn nauwere dan de vaten vanden man biden welke tsaet vanden wive is gestort totten bodeme vanden modere alst ghemenget is mitten zade vanden man in die wile dat se kijnt ontfanget. Ende dese moder hevet ²¹⁸ II openbaer holhede ende het hevet vele anderen biden welken dat bloet comet to haer van de levere als se hevet tkijnt ontfanghen om dat voetzel vanden kijnde, ende bi den welken in de ondrachtige tijt is de overvloeienthede van blode tot haer ghesent van allen den leden dat uut is ghesteken in de tijt van menstrua, biden welken is al dat lichaem ghezuvert. Ende de moder is ghestellet tuschen den groven dermen ende der blasen. Nochtan ist een luttel hoghere dan de blase ende ghebonden an die rugghe been mit somme slacke banden dattet mach ondoen als si wil kijnt baren, ende daer na weder luken.

Ende ist dat

217 Op deze pagina vele onderstrepingen en twee gebruikers-aantekeningen in de rechter marge.

218 Emendatie: het handschrift heeft ‘hever’.

[fol. 63v]

²¹⁹

de wonden comen in den vede overlanx dat lit jof overdwers ende si dan sijn clene, men salse cureren mit nayen, mit pulveren ende mit coelen bewarende medicinen al omtrent ende mit bloet to laten ende mit arme spise tetene. Ende ist dat de vede overdwers al ontwe is gesneden, so is de wonde wel freselic om de menichte der zenuwen ende arterien ende aderen ende somwilen stervet die zieke eer dat men dat bloet mach stremmen. Men sal die substancien sachten mit warmer olien van rosen° gesalvet omtrent de lijchaer ende tuschen den cullen ende den eers. Ende men sal cauterizeren al de wonde mit enen heten berneden yser om dat bloet to stremmen ende om to wachten den crampe to comende om de zenen gewont, want boven allen medicinen stremmet die cauterie dat bloet ende corrigeert de zenuwen gewont. Wonden comende in de cullen corrumperen jof vervulen varinge de cullen, als waer bi, al waert so dat de zieke niet en waer in die vrese van der doet, nochtan wert de generaci der mede verloren ende dese wonden salmen cureren lijc anderen wonden. Ende ist so dat de moder is gewont mit eenre glavien jof mit eenre sweerde so dat de vraye substanci der moder is doer steken, de wonde is altomael sterflic. Mer ist dat de hals is gewont mit wapene jof mit scherpe humoren, dat salmen wel cureren de wile het ny is mitter witter salven van Rasis, gemaect van cerusen° ende getempert mit den sape van wegebrede° daer in gedaen. Ende ist dat de wonde is veroudet, dan salment zuveren mit gheiten wey daer in ghedaen jof mit water van ghersten jof mitter medicinen ende al daer in gedaen.

219 Over vrijwel de gehele pagina staat in de linker marge een accolade waarvoor een enkel woord staat. Als eerder zijn deze gebruikersporen in dunne bruine inkt geschreven. Onderaan de pagina links staat een custode ‘ de beenren der hancken’.