Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[XXVII] Dat VIII capittel is van wonden der leveren, der milten, der nyeren ende der blasen ende haer anthomien

Die eerste schepnisse der leveren is van II saden lijc den anderen principael leden, mer sijn grote substanci is van blode ende de niet en is so hert als vleisk want sijn vleischich substanci is ghelijc verclonterde bloet. Om dat dat voetzel comende is tot hem vander magen, is hi keert in eenre verboen ende in een substancie van blode. Buten isset bulghende ende binnen hol om dat het to bet soude voghen an die mage. Het verwarmt de mage ghelijc vuer verwarmet enen ketel. Ene adere wasset uut den croppe der levere ende heet die poerte der levere ende van dese wassen vele aderen ende die heten miseraice vanden welke somme sijn vast an den bodeme der magen ende somme mit duodeno ende somme mit gracili jof involuto ende vele mit jejunum ende somme mit saccus. Dese adere is vele ghemaect ende ²⁰⁹ ghedeelt in diversen steden om dat si souden ontfangen de duchdelike vershede dat ontgaet vanden enen derm totten ander, want wat de ene ontgaet, tander ontfanget ende sendet totten den poerte der levere ende daer ist ghedeelt bi clenen aderen over al die levere in dat welke is volmaect de ander digestien (dats verteringe alsoet voerseit wert in dat capitel van der winninge der humoren). Dese lever is ghestellet ander rechter side vander magen ende ander luchter side is de milte.

Dese milte is lang ende an die een ²¹⁰ side ist vast mitter magen ende de ander side an dat ruggebeen ende het hevet II conduten ende bi der eenre

209 Hierna een doorgestreepte ‘d’.

210 Van ‘Dese’ tot en met ‘een’ is dun met bruine inkt onderstreept. In de marge met dezelfde inkt enige latere opmerkingen.

[fol. 61v]

trecket melancolie vander levere ende zuvert dat bloet van melancolusche overvlodicheit ende daer mede vodet hem selven. ²¹¹ Ende bider ander conduten, vaste an den mont der magen, so sendet een deel melancolien totter mage om appetijt to makene.

Het sijn II nieren, een ander rechter side hogest ende de ander ander luchter side lageste, ende si sijn ghemaect van herden vleisk ende gestellet an elker siden der spondilen vander lendenen. Ende het hevet II conduten: de ene boven, de ander onder. Ende bi der opperster so trecket dat waterich bloet om hem self daer mede to vodene ende bider onderster ²¹² so sendet de waterichede totte in de blase ende dats de urine.

De blase is ghemaect van II hudekinen ende elc is zenuwachtich ende beneden is de hals vleischich twelke is lanc in mannen ende is ghecoppelt mit den vede ende in wiven ist cort ende ghecoppelt mit den wijflichede. An deser blasen is vast ghemaect de conduten der urinen comende vanden nieren ende bi der blasen si doer gaen den eerste rock alse waer bide urine ende comet biden gate dat climmet upwert natuurliken tuschen den II rocken al totte daer de innerste rock is duer ghegaet ende daer daelt in die blasen. Ende daer bi te meer urinen datter is in de blase, te vastere is de innerste rock ghevoget mit den utersten ende om dat de conduten der II rocken vander blasen niet en sijn recht teen jegen dat ander, so en mach van der urinen niet weder upwaert keren jof de hals waer so bestopt datter niet uut en mochte ende dan soude de mensche beseffen grote zweringen ende de urine soude weder upwert keren ende somwilen uut gheworpen ten monde, alse my dickwilen hevet gevallen om de zweringe vanden stene eer icket wiste to cureren. De hals van der blasen heft een brade voer an den mont. Twelke weder houdet de urine alset luket ende uutsteket alset ontdoet mitter hulpen der

211 Vanaf ‘trecket’ tot en met ‘seluen’ dun onderstreept, in de linkermarge een korte aantekening van later datum en voor de regels in accolade.

212 Emendatie: het handschrift heeft ‘overster’.

[fol. 62r]

braden des bukes duwende.

Wonden comende in dese steden sij vreselic want jof sijn alle principael leden als is de levere jof denende de principael leden mit sulken deenst sonder welken dat lichaem niet en kan gewaren. Ende ist dat de levere is ghewont in sijn diepe substancie, het verleset al sijn werke ende al dat bloet is verstormet twelke is de materi der gheesten ende aldus is de gheest verstormt, dat fundament is des levens ende van allen crachten, alse waer bide mensche moet sterven. Mer ist dat het is ghewont in enigen van sinen lippen, men salt cureren lijc anderen wonden van binnen de wijl dattet is nij, want natuur en mach gheen seechede in de principael leden gedogen. Ende ist dat de milte in enigen steden ghewont is, ²¹³ men macht wel cureren, ja al waert so datter een socke of gheslegen waer jof die conduten waren overdwers ontwe geslagen jof de wonde en waer te hert ghelaten, want daer of comet biwilen idrops jof ewelic crancheit der nieren. Wonden in de niren en machmen niet cureren om dat si sijn gevoet mit waterachtigen blode ende om dat si altoes al treckende sijn ende in beroringen ende si sijn herd pipich biden welken de drupende urine doer lopet. ²¹⁴ Die blase gewont en machmen niet cureren ende nesen om dattet is een zenuwich lit ende sonder vleisk ende om dat het altoes is rorende de urine ontfangende ende onthoudende. Ende dit oerkunt Ypocras: als een surgijn is haelt tot dusdanigen wonden ende hi heft lange tijt ghesijn in een stede daer hi vole groter curen hevet ghedaen ende wal is ghelovet, ²¹⁵ hi sal den zieken nigieren to sterven voer de vrenden, mer hi sal den zieke wel vertroesten te leven ende hi sal hem eerst doen beechten ende doen hem sijn dingen ordineren alse om

213 Vanaf ‘Ende’ tot en met ‘is’ dun bruin onderstreept plus aantekeningen in de rechter marge.

214 Vanaf ‘pipich’ tot en met ‘lopet’ dun bruin onderstreept.

215 Hierna (rood doorgestreept) ‘en’.

[fol. 62v]

sterven eer dat de cracht fallieert jof sijn sin verwandelt. Daer na sal hi stoutelike cureren de wonde want natuur doet dicwijl dat onmoghelijc schijnt als hi is ghehulpen mit gueden werken. Ende al ist soe dat de surgijn seet guede tekenen om trent den zieken, hi ne sal anders niet nigieren dan de doet tote dat hi is volcomelike ghenesen up dat hi sal ghenesen, want dicwijl stervet die zeke achter dat de to vallen cesseren (dats uphouden). Ende oec dicwilen gheneset hi als de to vallen sijn alder meest. Mer ist dat de surgijn is in een vreemde lant, so en sal hi hem van dusdanigen wonden niet onderwijnden, want hi mochte lichte daer mede sijn geblammeert.