Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[XXVI] Dat sovende capittel is van wonden der maghen ende darmen ende des bukes ende haer anthomien

Die mage is an de ene side luttle bulgende ende an de ander side bet slechter ende het is ghemaect van II huden, de innerste is zenuwich, die uterste is slecht ende vleiscich. In die innerste huut sijn lange zenuwen de trecken de zenuwen overdvers de onthouden, in den uterste roc sijn zenuwen over de brede de uut steken. ²⁰² De innerste roc is zenuwachtich dat het soude bevolen sijn idelheiden, de uterste roc is vleischich, heet ende versch om die spise van binnen to verseden. Ende de innerste roc is genoet vander verskheden der spizen onthouden in de mage. De uterste ²⁰³ roc is genoet van blode comende vander levere bi een adere de ghebredet is up der substancien der magen. Oec comet een arteri van der herten de up de maghe is ghespreet, brengende mit hem lijf. Van deser ader

202 De derde letter is gevlekt en onleesbaar.

203 Tussen `vter’ en `ste’ een rond vlekje met een rood randje.

[fol. 59v]

ende arterien is een huut gemaect de men heet zirbus ende de decket de magen ende de dermen ende dat de mage verwarmt mit hare vetheden.

Ende an de nederste mont der magen is vast ghemaect een vanden VI dermen ende heet duodenum ende dese derm is XII duum lang na dat de mensche is groet of clene ende het is van II rocken lijc den anderen dermen. De ander is gracile jof involutum dats bequamelic jof niet. Dat derde is heten jejunum om dat het altoes idel is bi dat het is naester gallen ende ontfanget voel van colera hem idelende ende datter to comen voel clene aderen bi den welke het is oec gheidelt. Dat veerde darmte heetmen saccus ende hevet mer enen mont ende het ontfanget alden drec in twelke is vulmaect die eerste digestie der dermen. De vijfte darm hetet colon ende legget overdwers in den lichame ende het ontfanget de strunten. De seste derm heetmen longaen ende het hevet int einde IIII muse daer mede het de stronten wederhout ende natuurliken uut steket. Om dre saken so sijn der vele dermen ende menichsins ghewonden in den lichame om datmen niet staphants en soude schiten alsmen nye spise heft genomen ghelijc dat beesten doen. De ander sake is als de digestie niet en is fuldaen in de mage dat het wert fulbrocht in de dermen. De derde is so ²⁰⁴ dat het vliet vanden enen darm het wart ontfangen vanden anderen derm. Up de mage ende up de dermen ende up zirbum voerseit is ghemaect ciphac, twelke is een simpel huut niet zenuwachtich. Het is gemaect alst voerseit is vanden innerste vellekine der middellare de achter is vast ghemaket an dat ruggebeen daer de mage ende dermen sijn up houden. Binneden an ciphac sijn genereert

204 Hier na (doorgestreept) ‘wat’.

[fol. 60r]

(dats ghewonnen) II dindimi de dalen bi den bene der luchaer ende om bevangen de cullen ende biden dindimes comen aderen ende arterien de brenge lijf ende tvoetzele ende tsaet totter cullen ende bi hem leden so climmen vanden cullen II vaten daer dat saet in vergadert de barbaoi heten twelke is bi hem loden gesteken totten vede. Alle dese bevangen vanden utersten buuc in twelken sijn braden de helpen uut steken de stronten ende de ²⁰⁵ ventosicheit ende de urinen ende kijnderen in wiven.

Wonden comen totter magen ende dermen sijn vreselic bi vele saken omdat haer leder wert is nuttelic ten lichaem, want het sijn de proper instrumenten der eerster digestien. Ende haer leder officien is nutlic ten lichame dat de lichaem daer sonder niet en mach sijn. Want ist dat si sijn ghewont haer lieder wert verdervet jof de wonde sijn varingen heel welke is zwaer to doen ende onder tide onmoghelic om dat si sijn zenuwachtich ende sonder vleisk ende altoes in beroringen ende meest als de wonden vallen int opperste deel der magen jof in den derden opperste dermen. Mer ist dat wonden vallen int nederste deel der magen, dat vleisach is, jof in de derde nederste derme ende de wonden dan sijn clene, dicwilen machmen ghenesen. Ende ist dat de mage jof de dermen sijn ghewont so dattet doer gaet dat bikent men bi dat spise ende de strunt uut gaet ende dats sterflic te ingieren. Ende ist dat de mage is gewont ende de wonde buten is to nau, men salt een luttel widen ende nayen de wonde vander magen mit een ghecante naelde ende mit een ghewaste drade, ja up dat de wonde is in dat nederste dele der magen daert vleischich is. Ende ist int opperste deel

205 Hierna staat (doorgestreept) ‘comen totter magen’.

[fol. 60v]

daert zenuwich is, hets verloren gepijnt. Upden naet salmen stroien helende pulver ende houden de wonde buten open tote dat de wonde der magen is heel ende dan salmen de wonde buten helen mit nayen jof anders alsoet best hevet to doen. Ende ist datter clene wonden vallen in de III nederste dermen, men salt naien ende laten de einde vanden drade buten der wonde hangen ende leggen dan helende pulver up den naet ende houden de wonde van buten open tot dat de derm heel is. Ende ist dat de wonde in den buuc is so wijt datter de dermen uut gaen, alsoet dicwilen gevallet, men salse staphants weder in doen de wile ²⁰⁶ dat se warm sijn. Ende ist dat si sijn verwandelt van der lucht ende to zwellen, men salre up leggen spongie genet in ouden warmen wine. Ende ist dat niet en helpet, men sal de wonde van buten een luttel widen dat de dermen te bet in mogen ende dan salmen nayen nurach ende ciphac te gader. Want waert dat men nurach naide ende ciphac niet, dan soude de zieke bliven to schoert achter dat de wonde waer geheelt. Nurac is de buuc buten ende ciphac is een vellekine binnen ende bedect alle de dermen. Aldus salmen de wonde van buten nayen: men sal hebben een dre cante naelde mit enen twinendighen ghewasset draet ende men sal doer steken nurach ende ciphac beide te gadere an een side daer na an de ander side, van binnen der wonden salmen te gadere doer steken nurach ende ciphac uutwert gaende. Ende dan salmen laten spaci vander breetheden vanden minsten vingere ende dan weder nayen alsmen to voren dede ende altoes doer steken nurac ende ciphac to gadere ende elke ²⁰⁷ stede salmen knopen allene. Ende aldus bi dusdanige naienghe sal ciphac helen bi den hulpen van nurac, so datter niet wert gheen ghescoert hede achter dat de wonde is ghe

206 Emendatie: het handschrtift heeft ‘hwile’.

207 Hierna staat (doorgestreept) ‘side’.

[fol. 61r]

heel. Ende up de naet salmen leggen helende pulver ende doen voert alst voerseit is. Somme meisters doen een vlederen pipe in de dermen ghewont ende de dermen daer up nait ende dat en prise ic ²⁰⁸ niet want de dermen en helen niet te bet.

208 Emendatie: het handschrift heeft ‘is’.