Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[XXIII] Dat IIII capittel is van wonden inder borst ende der lede in hoer houdende ende haer makinghe

Die burst is ghemaket van seven beenren ende haer weder einde sijn croselich. In dat upeinde is een busse daer in dat het vast is gemaket den spreet van der kelen ende beneden hevet een wondende crosile ende leit up die mont van der mage. ¶Dese VII beenren sijn wel vaste to samen ghevoget ende mit desen VII benen sijn vaste maket VII grote ribben an elker siden ende die VII ribben sijn ghemaket an VII spondilen der ruggebeen ende dese ribben sijn cruum binneden. An dese VII ribben sijn V clene ribben die achter sijn vaste maket an V spondilen ende voren so fallieren si jegen dat ydele vanden buuc. Tuschen de eerste ende de andere van desen clene ribben so is de middelare ende het is vast gemaket voeren an tnederste been der

[fol. 53v]

bursten. Ende het verscheide de voudende leden vanden gheestliken leden ende hets gemaket van III velligen substancien alse van enen vellekinen boven vanden welken comet een huut dat deelt die opperste holhede over die midde woert ende vanden welken comen vellekinen de decken de leden der bursten van binnen. Ende van een vellekine binneden vanden welken comet ciphac ende al de nederste velachtige leden. Ende van een dicke bradich vellekijn in de middelwaert der andere twe biden welken is de middellare beroert ende hets hulpliken ten adere.

Int opperste holhede is dat herte ende de longen. Dat herte is maect van hert vleisk om dattet niet varinge soude misquame ontfangen ende hets gemaect lijc een pinappel hangende in de middel der opperste holhede heldende een luttel ter luchter sidewert ende hets boven breet ende ghemenget mit somme croselinge bijnselen ende hets vast ghemaket mit somme sterke vellekinen diet alomme bevangen ende nergent ende en ghenaken sonder boven. Ende si biwachten dat herte van misquame van buten. Ende dat herte ¹⁹¹ hevet II cameren ende die luchter camere is een luttel hoghere dan die rechter camer. In den middel vanden II cameren is een put de somme heten de darde camere. Up die rechter ende luchter camer sijn II sterke croselingen additamenten hoelachtich de luken ende ondoen ende ontfangen ende onthouden voetzele ende lucht omme te voden ende temperen dat herte. Tot der rechter camer comt een adere vanden spretelde adere de wasset in den bulge der levere ende die doerboert de midlare om voetzel to dragen ter herten ende warme, dicke bloet ende die adere is ghedeelt over al dat herte ende datter overblivende is gedeelt

191 Emendatie: het handschrift heeft ‘her to’.

[fol. 54r]

vanden blode ten voetzele ter herten is ghesent totten middelste put, ende daer in is het verwarmt ende versubtijlt ende ghezuvert. Ende aldus gezuvert is gesent toter luchter camere vanden welken zuveren blode is een gheest ghegenereert (dats ghewonnen) twelke is subtijlre ende claren ende zuvere dan alle lichamelike dingen die wonnen sijn vanden IIII elementen, als waer hi het bekeert in den natuur van hemelschen lichaem dat die ziel ende dat lichaem to gadere bijndet. Van deser luchter camer comen II arterien. Tenen hevet mer enen roc ende brenget subtijl bloet totter longen om hem der mede to vodene ende de ander arteri hevet II rocken ende van haer comen alle die arterien die ghedeelt sijn in alle die steden der lichamen om de delen levende to maken mitten levende gheest de si in hebben. Dese gheest de aldus wasset uut der herten als het comet totter hersene daer wert die gheest ter zielen, alset comet ter leveren het wert daer die voetzele, alst comt in de cullen het wert die genererende gheest.

Die longen is maket van III substancien, dats van dunnen vleiske ende vanden telgen der arterien hem brengende voetzele ende van holle croselinge telghen comende vander pipen der longen. Ende dese longen is ghedeelt in II openbaren delen die welke sijn ghedeelt bi een hudekijn delende der bursten ende daer na elke deel. Die pipe der longen is ghedeelt in vele pertien bider longene. Oec is die materie hem brengende voetzele menichsins ghedeelt up die longene. Die longene was gemaect dat si soude ontfangen de coele lucht tot hem quame in de luchter camere der

[fol. 54v]

herten om te temperen de fumosigen hetten alse dat herte ondoet ende dat het soude ontfanghen die overfloiende fumeyen der herten als dat herte to luket want waert so dat die cole lucht niet en waer ontfangen int herte, de gheest des levens soude versmoren. Ende omme dat die lucht van buten niet en is also zuver als de menschelike gheest, daer om moet de lucht liden doer de longene tote dat se is gezuvert van sinen onzuverhede. Alse waer bi de ademe is nuttelike ende de is gemaect van II natuurliken beroringen dats van sommen natuurliken braden. Ende dat machmen seen bi datmen een wile den ademe mach onthouden ende niet lang ende int wesen der apoplexien die verlesen al haer leden beroringen om dat die principaelre cameren der hersenen sijn bestopt nochtan die braden der bursten roren vastelic. Die longen is gedeelt in II delen want waert so dattet een deel waer tongemake, dat ander deel soude al die officie (dats deenst) allene doen.

Wonden comende in der bursten sijn wel freselic, ist dat si comen totten holhede want selden vallen ten wont dat hert is ¹⁹² geraect ende dan comet daer of de doet jof het wondet den longen int welke ist dat de wonde niet varinge ende vrodelic sijn cureert, si en genesen nymmer meer. Jof de midlar is gewont ende dats oec sterflike ende meest ist dat de wonde niet varinge comet in dat velachtighe deel ende niet in dat vleisk. Ende al waert so dat ne gheenvan desen leden en waer gewont, nochtan waer de wonde vreselike, ist dat si quame in die opperste holhede. Want somwilen verademt die gheest so sere uut ende dat hert wert so sere ongetempert dat die zieke sterven of si comen in een seecten de heet ethica ende der na sterven. Dat herte gewont en mach niet genesen, mer het is staphants

192 Emendatie: het handschrift heeft ‘ic’.

[fol. 55r]

de doet om dat het is gevende ende niet ontfangende. Want hets die fonteyne vanden levene ende het ghevet cracht tot alden leden. Item, is dat herte jof enich arteri naester herten gewont dat staphants de doet om dattet bloet der uut wert treckt ende versmoert die natuurlike hetten (ghelijc dat een vlamme van eenre weken is versmoert van to voele smoutes jof oli) jof bi dattet bloet to sere uut lopet ende die natuurlike hetten wert gheblusset (ghelijc dat die vlamme van eenre weken uutgaet als haer fallieert smout jof oli).

De longen ghewont en salment ghenesen het ¹⁹³ si bi ene vrode meister. Want ist dat de wonde veroudet, het sal maken ettere ende die etter mach niet uut ghezuvert sijn sonder bi hoesten ende want hoesten widet een wonde, daer om en mach si niet ghenesen sunderlinge als si so out is dat si etter maket. Item, de longen is altoes rorende ende die ghewonde luden hebben noet dat si rusten. Item, de longen is gevoet mit dunnen, scherpen blode dat al so wel wondet ende knaget dat guet vleisk als dat quade vleisk. Item, helende medicinen comen mitter longen sonder verre wegen als bi der magen, bider levere, bi den aderen in welken is het berovet vander helende cracht. Oec en kan noch en mach dat niet helpen dat men medicien neme tot den monde om de wonden der longenen to zuveren ende to helen, want het blivet dicwilen cleven an den pipen der longen ende het mach niet liden doer de nauwen conduten. Mer de helende cracht der medicinen en mach niet comen ter longen sonder bi verre wegen voerseit alse waer bi den wonden der longen en mogen niet ghenesen, mer de seken spuwen ettere ende daer na werden ptisiken ende daerna sterven.

Dat middelare gewont en mach niet helen om dattet is altoes rorende. Hets een instrument

193 Er heeft ‘hets’ gestaan maar de ‘s’ lijkt doorgestreept.

[fol. 55v]

waiende ter herten lijc dat smede balgen denen ten voere ende oec om dattet is ¹⁹⁴ een velachtich lit sonder vleisk ghemaect ¹⁹⁵ van II saden ende het deent ten ademe ende alst is gequetset dan is de ademe gequetset. Wonden comende inde opperste holhede sijn vreselic up dat si comen van achter dan van voeren om dat achter uut dat rugge been wassen zenuwen ende musen ende omdat de stede van achter is nare ter longen ende ter herten. Ende ist dattet hert is gewont de zieke vallet in onmacht ende dat bloet datter uut loept, is zwert; handen ende vueten, benen ende armen vercouden ende hi versuchtet hem swaerlike. ¹⁹⁶ Ende ist dat de longene is ghewont de zieke sal hoesten, dat uut lopende bloet is schumich ende claer ende roetachtich ende voel. Ende ist dat de wonde van buten is nauwe, men salt widen. Ende de wonde der longen suldi doen pulver van mastic°, wiroc dragantum°, gumi van arabien°, fenigreet° elx even voel ende men sal hem gheven supende spise vander colereringe van gruese° mit penideen° ende men sal hem houden in rusten ende wachten van allen werken ende men sal de wonde van buten houden open tote dat de wonde der longen is heel ende dan salmen de uuterste wonde laten luken. Ende ist dat de middelare is ghewont, de zieke versucht hem swaerlic ende verademt ende enghedoechsanich sweringe der siden, zwerende hoeste. Ende ist dat si sijn clene, men salt cureren lijc anderen wonden mit spise ende mit drancke sachtende den hoeste ende mit een clene weke genet in doderen van eyeren ende oli rosaet°. Ende ist dat de wonde comt tote in de holhede der bursten ende neghen der voerseide leden en is gequetst dan salment cureren mit een weke ghenet in warmer olien rosaet° lijc in anderen wonden. Ende ist dat de wonde is clene, men salse widen. Ende als ghi die wonde vermaect altoes wacht se so dat de lucht

194 Emendatie: het handschrift heeft ‘ic’.

195 Hier na staat al ‘ij’ maar dat is doorgestreept.

196 Emendatie: het handschrift heeft ‘suaerlike’.

[fol. 56r]

niet uut en gaet noch in beider wonden, mer eer ghi de wonde ondecket so suldi al bereden datter to bihoert up dat de wonde gheen spacie en hevet to verademen, want de gesteken leden soude daer up seer crancken. De weke sal voer wese smal ende achter dicke ende ghenet in oli rosaet° mit ¹⁹⁷ doderen van eyeren ende vande selve medicien geleit up de wonde tote dat het etter maket. Ende elx dages salmen sieken doen keren over de ghewonde syden ende byvelen hem to hoesten ende zuveren alle die ettere uut bider wonden datter in is vergadert. Ende ist datter veel etters in is ende men se ter wonden niet wel mach zuveren, dan salmen dit siroep daerin doen mit een clisterie om binnen te dwane: nemet honich rosaet° of oli rosaet° mitten rosen III onsen, mirre°, fenigreet°, meel van lupinen elx een half onse ende desen salmen seden in zoeten wijn een punt ende water II punt tote dat dat een punt versoden is. Dan salment coleren ende doent der in. Van buten suldi dat zuverende plaester up een cleet ghespreet: nemet honich rosaet° gheclenset een punt, ghersten blomme IIII onsen, mirre°, mele van fenigreet° elx een onse. Ende dese salmen te gadere mengen ende siedent mit enen sachten vuere tote dat het wart tayachtich. Dan salment doen vanden vuere ende doer in dre onse van terpentijn gedwegen ende menget daermede wel. Ende aldus salmen die wonde open houden ende zuverent ende dwaent ende die weke netten in olie van oliven tote dat etter is volcomelic ghezuvert. Dat salmen kennen bider meringe der crachten ende bider guethede vanden ademe ende bi datter in is hoeste noch zweringe. Ende ist dat die etter niet en droget mit desen werke ende de zweringe ende de hoeste niet up houde ende de cracht cranc is, dats quaet dat moetmen Gode der mede laten bi

197 Hiervoor staat (doorgestreept) ‘l’.

[fol. 56v]

gaen ende ghewerden. Mer ist dat die zweringe ende die hoeste sijn ghewarich mit vole etters ende mit sterke crachten ende dan vertoget een gezwel achter an die side buten tuschen dat veerde clene ribbekine ende dat vijfte, so salmen daer sniden een nye wonde ende zuveren de ettere. Ende houden de nye wonde opene ende laten die oude luken. Ende ter nyer wonden so salmen doen al de voerseide curen tote dat de etter is wel ghezuvert ende aldus sal de seke ghenesen ende bliven inpiaens de ander sinis soude scuwen. Ende sijt dat wonden in die burst ende si niet endoer gaen, men salse cureren lijc ander wonden.