Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[XXIIII] Dat vijfte capittel is van wonden der spatulen des armes ende der handen ende hoer makinge

Die scouder is ghemaect van IIII beenren. Teen been is achter an den scoudere ende is dun ende breet ende an dat einde croselich. An die upperste side hevet enen scherpen rugge ten arm wert in de side der scoudere ist dicke ende ront int welke is een holhede lijc eenre bussen ende dit been is ghemaket ghelijc enen pale als daer men broet in den ovene mede doet ende in die busse is ghesloten dat einde vanden bene vanden arme, twelke been is dic ende luttel crom ende wel hol om dattet soude sijn te sterkere ende to lichtere sodat het bi sijnre swaerheden niet en soud beletten den deenst der braden. Ende dat ronde einde van desen bene is gebonden in die bus der schouderbeen mit een sterke voudende bijnsele ende onbiroerliken. Dat been vanden spreet der bursten is aldus ghemaect. An dat nederste einde is dat ront twelke einde is besloten in dat opperste been der VII beenren der borsten. Ende elc opperste einde van deser spreten gaet tote sine scouderen ende daer ist ghecoppelt mitten scouderbeen ende mitten bene vanden arme up dat die scoudere soude sijn to sterkere. Ende tote elke scoudere comet enen been ghelijc enen bec van

[fol. 57r]

eenre crayen, twelke been is wel vaste besloten tuschen dat scouder been ende dat been vanden spreet ghelijc enen wege. Dat nederste einde vanden bene der armen ten ellenboge wert hevet II knoppen ende elc is chelijc enen helt van enen caterol daer mede dat men water up wijndet. Ende dat een is besloten in dat opperste einde vanden minsten been, den nederste arme mit bijnselen. De arm vanden ellenboge nederwert hevet II ende dat opperste gaet totten dume ende dat onderste gaet ¹⁹⁸ totten minste vinger. Ende dat up einde biden ellenboge is aldus ghemaect ende alsmen den arm voudet, dan maectet de scherpheide des ellenboghe ende het belettet dat de ellenboge niet uutwert en mach vouden. Dese II beenren sijn to vaste to samen ghelaschet dat het schijnt dat de minste legget in de meeste ende si sijn ghecoppelt mit den IIII beenren van der palme van der hant. Ende elc van dese IIII beenren is ghecoppelt mitten eersten been vanden IIII vingeren ende elc vanden IIII vingeren hevet III beenren ende dat darde been vanden dume is vast an dat opperste been der armen om dattet voel to vastere soude houden.

¶Alle dese voerseide benen voernoemt in dit capitel sijn alle tegadere ghecoppelt mit bijnzelen ende sijn bedect mit simplen muusachtich vleisk ende grote openbaer zenuwen comende vanden morge der rugge been ende sijn ghemenget mit den simplen vleisk ende maken braden berorende de delen vanden welken somme sijn openbare ende somme bidect om dat si in clenen pertien sijn ghedeelt. Vanden openbaer zenuwen sijn IIII musen ende de vleisk stede vanden arm tuschen de scoudere ende den ellenboge: een buten, een ander binnen, een beneden, een ander boven. Ende als de innerste crimpet, dan voudet de arm inwert ende als de uterste crimpet dan strecket de arm uutwart ende als de nederste crimpet dan daelt de arm ende als de upperste crimpet dan draget de arm upwart

198 Hierna een doorgestreepte letter ‘o’.

[fol. 57v]

ende als de IIII musen even voel pinen dan is de arm rechte ende to ghenen side hildende. Ende dese musen sijn calu van vleisk bi III vingeren male over de schouderen ende boven den ellenboge ende binneden den ellenboge. Ende aldus sijn dese voerseide zenuwen ghedeelt ende gemenget mit den vleische tote dat elke vinghere sijn deel hevet.

In elke arme sijn IIII aderen openbare de aldus comen vanden levere ende sijn ghedeelt in den arm, want vanden spretelde aderen (dats de adere de ghespreit is lanx den arm ende die wasset uten bulghe der levere) is ghedeelt in II delen: dat een deel climmende ende dat ander deel dalende. Dat climmende comet totten middelare ende is ghedeelt in die burst ende dat ander gaet totten oxelen ende daer ist gespreit. Dat een deel lopet an de nederste side vanden arme ende heet de lever ader ende dese lever ader vertoget haer in die ¹⁹⁹ voude vanden arme ende tuschen den goutvingher ende minsten vingher. Inder rechter arme heet men de lever adere. Ende in de luchter arm is de longen adere. Dat ander is ghedeelt in II pertien, de ene adere lopet buut den arme ende heet men funis. Ende dat ander deel lopet buten an den arme al totter hant tuschen dume ende index ende heetmen de hovet adere. Van der hovet adere ende van der lever adere to gadere ghemenget so is ghemaect de middel adere de men heet de hert adere. Wel is to weten toe so wat leden dat die aderen strecken comende vander levere om to vodene. Ten selven leden comen arterien om tlijf to maken ende so waer sijn grote aderen daer sijn grote arterien ende waer dat sijn clene aderen daer sijn clene arterien ende dan aldus machmen seen ho grote vrese hets te sijn ghewont in de steden.

Ende waert sake dattet been vanden arm brake als de ²⁰⁰ arm ghewont is of datter onsettinge der leden ware of beide, so suldi in de wonde doen restrictif

199 Hier achter staat (doorgestreept) ‘wonde’.

200 Hierna staat (doorgestreept) ‘als’.

[fol. 58r]

om dat bloet to stoppen ende up de wonde leggen doderen van eieren mit oli van rosen ghetempert ende omtrent de wonde defensijf, dat suldi doen went de wonde ettert ende versekert is van apostemacien ende pinen. Ende ghi sult de been niet te punt setten vanden brake in den winter binnen VIII dagen ende V in den somer. Als hi dan to punt is gheset ist dat si spalkens to doen hebben, so suldi se spalken ende de banden seldi open laten up de wonde mit gaten de ghi daer in sniden sult so dat ghi de wonde vermaken moeget sonder onbijnden ende dan mundificeren ende leggen der in carpie° ende daer na consolideren. De ontsettinge setten weder alst behoert ende gaet in die cure alst behoert ende waer dat lit verhetet, so smeret mit ungentum album Rasis°.

Ende ist dat wonden vallen in den arm overdwers, hets te onsene dat de brade mach sijn ghewont of aderen jof arterien so dattet bloet wert quaet to stremmen. Ende ist alsoe dat een wonde wert steken in die einde der musen up de coerde (de men heet tenantos), hets to ontsene vander crampe ende daer na vander doet, want biden gewonden deel so wert daer zweringe ende bi dat heel deel climmet de zweringe ter hersen ende daer of comet de crampe ende daer na de doet. Ende ist dat wonden vallen overlanx den arme, dat en is niet so vreselike: men sal se nayen ende pulver daer up leggen ende cussinelen alst voerseit is int capitel der vleisk wonden. Ende ist dat de wonde si overdwers ende datter is gesneden een sene of arterie of een adere, dan salmen bloet stremmen ende nayen de zenuwen to gadere ende bewachten den zieke van zweringen mit gueder achterwaringen ende mit ruste ende mit payse ende leggen up een effen bed ende salven dat lit boven der wonden mit bolo armenico,° alst voerseit is. Ende ist dat de zweringe niet cesseert

[fol. 58v]

(dats up hout) als de wonde is genayt dan salment weder ontnayen ende vollent mit oli rosaet° ende mit doderen van eieren to gadere ghemenget ende leggen van der selve medicien up de wonde tot si etter maect ende daer na zuveren ende helen, alst voerseit is. Ende ist alsoe dat in dese wonden een heel aposteme, dan salmen doen als in dat naeste capitel voer is gheseit. Ende ist also dat de wonde wert blodende om dat ghi daer in doet oli rosaet° ende doderen van eyeren om de zweringe doen up houden ende ist dat die sweringe meret om datmen daer stremmende medicijn in doet, dan salmen de hoveden vanden aderen ende van coerden cauterizeren (dats barnen) so dat men in gheenre maneren in barnet de uterste lippen van der wonden ende suldire up leggen doderen van eyeren mit oli rosaet° tot dat de brand uut is ende daer na salment zuveren ende helen alst voerseit is.