Logo DBNL
Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck (2015)

Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

(2015)–Anoniem Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[XIIII] Dat XI capittel is van olde open zeren

Opene seren comen van openen apostumen jof van wonden qualike cureert jof van enige up luken jof uuthalinge jof van verbernthede ulcerende

ende ulcererende dat sijn opene gate jof van droechten snidende jof van vele verscher materi corrumperende den lichaem, want elke oude wonde die 133 hevet vervulhede jof anders dan guede ettere. Het en is gheen wonde dan een zeer ende van desen seer spreken Rolant, Rogier ende vele ander meisters ende si seggen dattet is een canckere jof een fistel. Mer het is cancker noch fistel, want cancker ende fistel differeren van desen seer ghelijc dat een proper dinc differeert van een ghemeen dinc. Want elke fistel ende cancker is een open seer, mer elc ghemeen seer is noch fistel noch cancker.

Avicenna seit 134 datter VII maneren sijn van dusdanigen open 135 sere. Die eerste manere heet ulcus virulentum, de ander ulcus sordidum, de derde ulcus profundum, die IIII ulcus corrosivum, de vijfte ulcus putridum, die seste ulcus ambulativum, de VII ulcus difficilis 136 consolidatorius, dats van sware curen. Van dese somme concorderen mitten fistel als ulcus virulentum ende ulcus profundum. Somme concorderen mitten cancker, als ulcus ambulativum ende ulcus corrosivum ende alle differeren 137 van wonden. Want in wonden is die atter wit ende licht ende effene ende sonder stanc. Want hets genereert bi der natuurliker hetten ende ander vervuulthede ende overvloientheden sijn genereert van eenre vreemder hetten.

Ulcus virulentum is een seer dat in hevet dun etter ende ist dattet is roet jof roetachtich knagende dat lit hit beduut dat daer is een vreemde hetten. Ende ist dattet is wit sonder hetten het beduut een vreemde coutheit. Ulcus sordidum is een seer dat in hevet dicke roven jof dic overvloiende vleisk. Ulcus corrosivum is een seer dat hem selven etet um dattet scherp bloet to comt. Galieen seit 138 datter scherp bloet so

wel verteert sont vleisk als vervult vleisk. Ulcus profundum is een seer dat een groet deephede hevet ende bedecteliken ende is sterke gezwollen. Ulcus putridum is een stinckende seer ende dat hevet een vremde hetten daer of comet een vervuult fumeye alse van vervulen lichamen. Ulcus ambulativum is een zeer dat gaet hijr ende ginder in die huut ende niet deep int vleisk. Ulcus difficillis consolidatorius comende van enen quaden verdecten wesen van alden lichaem ende daer om ist quaet to helende ende ulceren dat sijn opene gaten.

¶Omme opene zere to cureren daer sijn IIII generael regulen toe. Die eerste regule is dat mensi niet ende sal cureren voer datsi sijn gedroget van hare luder overflodicheden. Die ander regule is dattet lit jof die lichaem is uut sire natuurliker complexien dat mense sal corrigeren eer dat men de ulceren cureert. De derde is dat te liveren 139 of de milte sijn gearget - alst dikwijl gevallet in ouden zeren - dat men si eerst sal corrigeren. De IIII is dat men de humoren sal temperen ende purgeren mit bloet laten ende mit medicinen ende mit gueder achter waringen. Ende ist dat de lucht is quaet, men sal de zeke verwandelen in een gueden lucht ende alse dese sijn gedaen dan salmen die ulceren cureren alst to by hoert.

Ulcus virulentum is datte etter deer in is gelu is of roetachtich ende dat lit is. Dan salmen dat zeer dwaen mit watere daer in is ghesoden rosen, gherste, aluun°, balaustien°, lentilen°. Ende do men daer in honich, het is to betere. Hijr mede salmen de zere dwaen totten bodeme. Ende ist dat die etter is witachtich ende dat is sonder heten dan salment dwaen mit watere of mit wijn daer in is soden mirra, alsen°, marrabium°, salvie°, pimpinelle°; oec is

der guet honich in gedaen. Ende alst wel is suvert, dan salment voert cureren mit deser salven als Rasis ende Avicenna 140 orkunden: neemt litargirum° also voel als ghi wilt, ende stampet in ene mortere wel clene ende doet daer to olien van rosen° ende azijn; vast to gader menget to dattet lijc is salve; daer na nemet daer of VIII delen ende aluun°, balaustia°, tertingen gebernt ende gebernt copere, loet aschen°, noten van gallen, draken bloet°, cathimia argenti°, van elken so foel als dat twalefste deel is vander voerseide salven ende menget altegadere jof nemet van litergirum VIII ons ende van elken der andere 1 half ons ende maket salve. Ende dese salve sal men doen in de wonde mit eenre weken alst voerseit is, ende buten oec up de wonde, want si droget ende si ghewinnet vleisk ende helet wel. Oec ist guet datmen boven de salve legge een zuverende plaester van seem 1 meel, alst seit wert int Antidotarie. Ende altoes leggende boven den zeer een medicien van bolo armenico 1 ons terra sigillata° 1 half ons oli rosaet° ende asijn. Dit al over een gemenget tot dattet lijc is eenre dunre salven ende daer moet sijn noch so voel oli als azijns ende dese medicijn bilettet datter gheen humoren totten zere moge comen ende het bewachtet elke lit van corrupcien ende het en laet gheen zeer meren.

Ulcus sordidum: men sal die vervoulicheit of doen mit pulver van affodillen of mit andere zuverende dingen de bet achter werden gheseit ende der na helen mit helende medicinen.

Ulcus profundum: men salt dwaen totten bodeme mit ene vander dwainge voerseit, na dat het lit is heet of out ende daer na salmen daer in doen wijn of water daer in is gesoden mastic ende

wijroec° ende men sal daer up leggen zuverende plaester van honich, alst geseit wert int Antidotarie. Oec salmen dat lit so bestellen dat de mont vanden zere daelwert hange ende ten bodeme wert salment vaste dwingen mit bijndene datter in den bodeme ne mach gheen ettere vergaderen. Oec is het guet up datment doen mach datmen maect een nie wonde int meest hangende deel datte ettere de bet uut mach lopen want dat seer salt bet genesen.

Ulcus corrosivum: men sal sijn scherphede dwingen mit couder medicinen al omtrent geleit ende corrigeren dat scerpe bloet mit ate ende drancke ende purgeren de roden colera ende salven al omtrent mit colende salve ende daer to is guet die witte salve van Rasis, geseit int Antidotarie.

Ulcus putridum: men salt dwaen mit watere ende zeem ende mirre to gadere soden ende daer na suveren mit desen plaester. Nemet dat sop vander alsene° IIII onsen, 141 zeem III onsen, ghersten meel II onsen, mirre een onse. Ende dese salmen wel to gadere mengen ende vollende stede van binnen wel mit lijnwade ende ist datter sijn wormen, men salse doden mit den sape van calaminto° jof persiken bladen jof van bucwiden 142 jof mit der zedinge van ollebore°. Ende alst wal is gezuvert, dan salment helen mitter proper salve voerseit.

Ulcus ambulativum: men sal cureren mit bloet laten ende mit medicijn purgerende coleram ende verbernde humoren ende men sal leggen al omtrent medicijn van bolo armenico ende terra sigillata ende daer up leggen een cold zuverende plaester. Somwilen moetment cautirezeren mit een gulden wapen, want het helpt sonderlinge wal dat lit.

Ulcus

difficillis consolidatoris: ist dattet is van enen bedecten sake, so comet van een quade bedecte wesen van alden lichame ende daer om moetmen dat lit ende alden lichaem corrigeren, alsoet gheseit is. Ist dat de sake is openbare, dat salmen of doen ende daer nae de principael curen to doen. Saken de beletten wonden ende opene zere to helen sijn een quade wesen van alden lichame als ydropisie of een quade wesen der levere alsoet is dattet is wel cranc van hettene jof van couden van verscheiden of van droechte, mit materien of sunder materien jof mit hertheden of mit crancheiden der milten niet zuverende bloet van melancolien jof vele bloets of scherp bloet jof de aderen vol de bloet senden totten zeer jof cleren inder leeschen de materi senden totten zeer vanden benen ende vanden voeten jof dicke herde lippen of overvloiende vleisk jof onghetemperde spise jof onbehoerlike medicien jof quade to vallen int lit jof dattet seer is in een quade stede als int up einde vanden ellenboge jof dattet seer is ront jof ondert seer dat been corrumpeert is ende alle dese beletten wonden ende opene zere to genesen. Ende alle dese moetmen merken 143 ende corrigeren alden lichaem ende de principael leden. Ende ist datte lede sijn in natuurlike complexi men sal se daer in houden mit geliker medicinen. Ende ist dat si sijn ongetempert, men sal se weder to punte brengen mit contrarien dingen. Tbloet salmen temperen ende corrigeren ende men sal de aderen dwingen deet bloet derwert brengen ende men sal onbijnden de cleren in den leeschen ende destrueren dat overvloiende vleisk ende verdinnen die dicke lippen ende corrigeren die spise ende maken dat ronde zeer lang overlanx dat lit mit een

cauterie.

Dat corrumpeerde been int zeer suldi uut doen aldus. Ghi sult dat been alder eerst ondecken vanden vleisk mit een snidende wapene of mit corrosiven medicien of mit eenre cauterien dat beter is. Daer na suldijt been niet scrapen - als voele meisters doen -, mer barnet wel vaste mit enen heten ysere. Daer na doet daer in warme oli van rosen ende een zuverende plaester in dat Antidotarie geseit. Als is dat uut doet vervulde beenren sonder pine. Want al is dat ghi dat verfulede been af scrapet, noch suldi moten onbeiden tote dat de natuur dat been hevet ghezuvert, als waer bi dat ghi die pine vermenicht. Ende nochtan en ghezuvert ghijt niet volcomeliken ende daer of wasset dickwilen een quade fistule. Die onbehoerlike medicien salmen corrigeren na der complexien des lichaems ende der leden, want ist dattet lit is droge alse oren, nose gaten ende beenrich leden ende croselich ende het hevet vele etters, het behovet wel droge medicien. Ist dattet lichaem ende dat lit sijn natuurliken versk ende het hevet luttic etters, dan wert de medicien meer en luttel droge. Ist dat de leden ende de lichame ende de ettere sijn gemaetliken, so sal de medicijn wesen gemaetliken droge. Ende ist dat II leden sijn eens van complexien ende dat een hevet vele atters ende dat ander luttic, dat vele etters hevet dat behoeft de drogeste medicien. Daer na suldi moten altoes behoden een natuurlic dinc mit deer geliken ende dat jegen natuur is seldi of doen mit sijn contrarien. Mer de quantiteit der medicinen en machmen niet fulcomelic mit litteren scriven ende dit oerkunt Galienus. Suverende medicijn behorende in opene seren

jof hets sterkere dan hit behoert of cranckere. Ende ist dattet is sterkere dan hit behoert, dat zeer wert argere van dage to dage. De etter wert dun of roet of gelu, de stede al om sijn groen, swert of roet of roetachtig ende hets wel heet ende der na wert fele dunne etters. Ist dat die medicien is to cranc ende te luttic drogende, de etter is dic swaer ende oneffene, blau of bleec, tlit is cout ende wit jof blau ende sachte. Ende ist dat die medicien is to droge, ghi sulter ververschen. Ende ist to versch, ghi sultet droger maken. Ende de desen regulen niet en weet, hy en mach nymmermeer opene gaten wel cureren. Lichte medicien en luttic drogende quade gate sijn mastic°, wiroc, ghersten meel; een luttel bet drogende sijn ireos°, aristology°, witzen°, lupinen, taries° lignorum°; sterkelic drogende sijn balaustien°, psidien°, rosen noten van cipres° ende deer gheliken; lichte zuverende medicijn sijn seem zuker, water van ghersten, gheiten wey, zeewater; water van zwavel dat zuvert ende verwermet; water van alune° zuvert ende coelt; vele zuverende dingen ende salmen vijnden in den Antidotarien.


Vorige Volgende