Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[VII] Dat derde capittel is van wonden in zenewen ende zweringhe die comen in zenewen

Die zenuwe is een instrument van beseffen ende beroren ende om sijn grote beseffelichede ist dattett is gequetset, het hevet grote zweringe. Galieen seit ⁹⁷ om dat die zenuwe is beseffeliker dan ander leden daer om hevet si sterker zweringe als het gequetset is ende daer om als een zenue is wont, het zweret seer. Die zenuwen sijn gewont overlanx dan ⁹⁸ of overdwers. Overlanx wont is het min vrese ende overdwers is het meer vrese, want jof de zenuwe is al ontwe ende dan verleset lit dat bivolen ende dat biroren jof die zenuwe is niet al ontwe ende dan is hit vrese vanden crampen. Deer mach comen als om die zweringe, want zweringe comet in den senen biden deel datter is gesneden ende by dat heel deel so climmet die sweringe up totter hersene ende aldus comet daer of een vanden sake vanden crampe ende diere sijn III zweringe coude ende vulhede ende ydelhede, want van desen vercrimpet die zenuwe. Soe wat dat hijr is seit van wonden der zenuwen al dat selve is van wonden der coerden ende der musen ende meest van eenren coerden wassende in dat hovet, die Galieen heet tenantes, want die wonden in desen III leden sijn eens te verlesen int vrese dat beseffen ende biroren.

Men sal moten by seen wedder in die cure der wonden van zenuwen

97 ‘Galieen seit’ rood onderstreept.

98 Emendatie: het woord ‘dan’ staat met een verwijsteken in de rechtermarge.

[fol. 25v]

die zenuwe is al ontwe overdwers dan overlanx gesneden jof gesteken. Ist dattet is gesteken, men sal de huut on doen ende ghetent ful wermer olien van rosen° gemaket van onripen oliven wal rukende ende up der wonden sal men leggen wit terpentine gebreet tuschen II linnen clederen ende omtrent de wonde salmen smeren dat lit mit warmer olien van rosen° ende verdicket mit een luttel bolo armenico° ende daer up leggen een warm linnen cleet ende der na safte cussinelen ende bijndet wel safte, niet dwingende. Ende ist dat de zweringe aldus niet cesseert, dan salmen die medicien dicwijl vernien, onderdach ende ondernacht. Ende ist dat die wonde is in den voet, so salmen smeren die leesche mit warmer oli van oliven. Ende ist dat die wonde is in die hant, so salmen smeren onder die oxel ende an ⁹⁹ die side vanden hals, want dusdanige salvinge vereffen die steden bi den welke die sweringe climmet totten hovede ende verwachtet de zenuwen vant crimpen. ¹⁰⁰ Ende ist dat zweringe niet also varinge ende vergeet als du wilt, so en doet gheen andere medicijn in gheenre maneren want der is geen beter. Nochtan ist datte zweringe lange duurt, so machmen doen en luttel opium totten oleum rosaet° ¹⁰¹ ende bolum armenicum° daer mede dat men smeert dat lit omtrent de wonde. Die seke moet sijn in rusten, sunder gramscap ende hebben een saft, effen bed.

Als die zweringe minnert ende die wonde ettert, so ist gesobert van allen vresen jof der quaem een ny onghemac. Als lieke ¹⁰² cirurgijn seen sweringe in een senuwich let gewont, si leggen daer up een plaester van smeer van trund, van water ende

99 Boven de ‘n’ staat een onduidelijk teken.

100 Hierna in rood doorgehaald het woordje `ist’.

101 Emendatie: het handschrift heeft ‘rasaet’.

102 Emendatie: ‘lieke’ is met blauw onderstreept; in de rechtermarge een vraagteken.

[fol. 26r]

van meel ende so corrumperent si alt lit ende vander corrupcien comet dan die cramp. Want Galieen seit ¹⁰³ dat die zenuwe is van eenre materien coel ende fucht ende hert ende het vervulet van dingen de warm sijn ende versch.

Item sommige doen gewonde leden in warmen watere om die zweringe ende dats wel quaet, want al is dat warm water alle sweringe saft maket, nochtan ist wel quaet ten wonden in zenuwen.

Item alle coude dingen sijn wel quaet zenuwen oec in den ¹⁰⁴ zomere. ¶Galieen seit ¹⁰⁵ dat crampen comende is van enich zenuwich lit gewont overmits datmen coude medicine daer up leit, is wel quaet. Medicijn de wel to bihoert den zenuwen gewont moet sijn heet ende droge, mer niet wel heet up dattet lit niet onsteket, droge ende niet stoppende up dattet niet en luket die zwet gaten. Want Galieen seit ¹⁰⁶ de stompende ¹⁰⁷ zwet gaten in een gewonde lit is wel quaet. Die medicijn moet sijn heet ende droge mit subtile als terpentijn in verschen lichamen. In drogen lichamen salmen heet mengen mit een luttel euforbium jof aza fetida jof aza dulcis. Aza is guet daer up geplastert serapium ende was clevende binnen an die bic buke is wel guet in wonden van zenuwen. Ander medicinen sel ghi noegh vijnden in dat Antidetario.

Wonden der zenuwen sal men niet helen voer dat die zenuwen wal sijn gesuvert ende versekert van apostume. Want Galieen seit ¹⁰⁸ dat een persoen was gewont in die zenuwen vander voersten vander hant ende een onvroede meister leide daer up guede

103 ‘Want Galieen seit’ is rood onderstreept.

104 Emendatie: het handschrift heeft ‘dan’.

105 ‘Galieen seit’ rood onderstreept.

106 ‘Galeen seit’ rood onderstreept.

107 Emendatie: het handschrift heeft ‘scombende’.

108 ‘Want Galieen seit’ rood onderstreept.

[fol. 26v]

helende salve ende die hant begonste toe zwellen ende do leyde hi daer up ripende medicine alse waer bi de hant vervulde ende hy wert bevaen mit den crampe ende hy sterf voer den VII dach. Hadde die cirurgijn de wonde ondaen ende daer in ghedaen warm oli van rosen° ende hadde etter der in wonnen mit warmen dingen ende subtiliken drogende ende niet mit verschen dingen, so en hadde die man niet storven. Ende ist datte zenuwe is overdwers al en twe sneden, so suldi nayen de hoveden vanden zenuwen te gadere ende up den eersten dach leggende up den naet oli van rosen° der pinen sijn in ghesoden. Ende daer nae enen dach of twe salmen daer up leggen pulver, houdende die nayenge ¹⁰⁹ voergeseit mit cussinelen en bijndet ghelijc een vleisk wonde ende bewachtent lit van apostemen. Want ¹¹⁰ by dus daninge naynge so helet die zenuwe ende byhout dat foelen ende die zenuwen sullen niet zweren bi der steecten van der naelden, ist dat men daer up leit oli van rosen° (eens of twie), want oli rosarum° maket van onripe oliven minnert die zweringe ende die livicheit der wormen voget die einde der zenuwe to samen.Ende ist dat die zenuwe is ghewont overlanx, so salmen die lippen van der wonden to samen nayen ende doen als voerseit is ende wachtent dattet lit niet apostemeert, alst naseit wert in dat IIII capitel na volgende.

Ende ist dat die wonde verwandelt van der lucht ende maket etter so dattet nayen nayen niet en gewaert, dan sal men spreden een suverende medicien up

109 Hiervoor staat (doorgestreept) ‘nayende’.

110 Blauwe vlek door `w’.

[fol. 27r]

een cleet ende leggen up der wonden. Ende int nederste einde der wonden salmen steken een cleyne weke die de zenuwe genaket ende gheen zweringe maket tot die wonde wal is gesuvert ende droget.

Aldus maect men zenuende ¹¹¹ medicien van gewonden zenuwen. Nemet honich rosaet° gesuvert III onsen, ghersten blome I onse. Dese salmen to gadere zeden behendelike dattet niet en verbernet ende dan doent vanden vuere ende rorent lange mit enen spane ende doen der to een onse wit ende claer terpentijn. Ende hebdi gheen wit terpentijn, so dwaet mit couden water totdat het wit sy. Ende als die wonde is gedroget mit desen medicijn, dan doet in die selve medicien een luttel pulver van wirox ende mastix° ende van draken bloet° ende legget daer up tot dattet heel is. Ende achter voele dagen salmen daer up leggen genatte stoppen in gueden wermen wine tot dat het is volcomeliken heel. Ende ist also dattet lit der after is stijf in dat byroren, so salmen useren die leringe die wert geseit int capitel van morwende medicien.

111 Het woord ‘zenuende’ is blauw onderstreept, in de rechtermarge een vraagteken.