Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

V] Dat ander capittel is van wonden de int vleisch ghemaket sijn myt scerpen intrumenten

Als wonde is maect int vleisk mit enen glavien jof mit enen knive jof mit enen pile jof der geliken, so salmen de wonde luken ende bijnden daer up twitte van enen ey ende doen den seken rusten ende hets gheen noet van anderen curen

[fol. 21v]

als die wonde niet en sweert. Mer ist datter is grote sweringe so salment cureren, alsoet wert gheseit in dat capitel der zenuwen. Ende ic ghenas een man van LXX jaren die steken was mit eenre glavien in die hancke wel een foets deep ende meer. Ende het en genakende gheen zenuwen dat wisec wel bi dat die wonde niet en swoer. Ic helt die wonde open enen dach mit eenre corter weke ende ic dede hem gaen rusten ende nuchterens wasser in de wonde gheen sweringe noch swellinge, ende doe dede ic uut die weke ende liet die wonde luken ende ic dede hem gaen rusten ende ten derden dage was hy nesen. Eest dat een wonde si slagen mit enen sweerde jof der geliken overlanx een lit ende die wonde dan clene is ende dat sie gheen noet en hevet van nayen ende dan salmen die lippen der wonden to gadere luken ende leggen daer up pulver maect van II delen wirox° ende een deel draken bloet° ende dre delen levende calc°, so dat die pulver bynnen in die wonde niet come. Mer boven ende up die pulver salmen leggen een cledeken genat in II deel wits van enen eye ende een deel oly rosaet° te gader geslegen ende daer om salmen leggen een in hocke de cussinoel van scoppen, aldus gemaket ja en elke side een cussineel so dat die II cussinelen houden die wonden aldus geloken ende dese wonden mit de cussinelen salmen bijnden mit eenre scroden overdwers aldus ende men salt also laten to IIII dagen jof ten

[fol. 22r]

waer dat si seer begonste to sweren jof to apostemeren ende ten vierden dage salment onbijnden ende leggen daer up die voerseide pulver ende bijndent mitten cussinelen alsoet voerseit is. Ende ist also datte wonde wel groet is jof overdwers der leden so dattet bijnden niet sufficeert, dan salmen die wonde nayen. Ende eerst salmen die lippen to gadere luken ende wel wachten datter gheen dinc in vallet der tuschen die lippen. Ende dan salmen hebben een dre cante naelde ende dat oge ghegrovet so dat die draet der in mach leggen ende het moet sijn een twijndraet slect ende sonder knoep ende gewasset. Ende men sal den lippen vander wonde to gadere nayen so dat elke steke hevet II knopen. Ende ten eerste knope wert die draet twe werve doersteken ende te maetliken te gadere dwongen sodat die wonde niet to sere en sweret ende oec dattet niet en sy alinge sonder sweringe ende dat die lippen niet en bliven verscheiden. In dien anderen knoep der vorseide steke en salmen die draet mer een werve doer steken. Ende men salre maken so vele steken alst noet is so dattet tusken elken steke si dat spaci van enen cleinen vinger breet. Ende ist dattet is noet van meer steken dan van II, men salse al toes maken oneffene alse III of V ende also voert. Men sal maken een steke een vinger male breet vanden enen einde der wonden ende een ander steke in dander einde ende die

[fol. 22v]

derde steke in die middele der wonden. Ende ist noet van meer steken, so salmen na der voerseide leringe maken die steke tusken die ⁸¹ steken in dat middel vander wonden ende die steke die in dat einde is. Ende aldus en salmer een deel der wonden ontcrimpen. Ende ist sake dat die wonde is ondepe als in die huut, so salment ondepe nayen so dat alle die deren der wonden mogen vergaderen, want wert saec dat een diepe wonde ondeep werde naiet, so seldet bynnen hol bliven daer dat bloet ende ettere soude in vergaderen ende beletten die wonde to helen. Int nederste deel der wonden salmen een conduut openlaten om die wonde to zuveren. Op ⁸² ten naet der wonden salmen leggen pulver ende cussineelen voergeseit ende daer up bijnden. Ende ist alsoe datte wonde etter maket bi verandringe der lucht, dan salmen die wonde suveren mit een suverende plaester maket van terwenmele ende honich ende water jof van honich rosaet° gecleinset ende gherstenmele. Ende ist dat die wonde hevet vele to vallen, al so datter is verlees van der huut ende van vleiske ende is daer voel etters ende een aposteem jof een quade ongetemperthede, so salmen alder eerste cureren die zweringe (alsoet voerseit is in sijn capitel) ende sachtende ongetemperthede ende die apostemen ende daer na die etter to zuveren ende daer na dat vleisk doen wassen ende huden. In allen werken der medicinen der zweringen is, salmen eerst die zweringe sachten. Galieen seyt ⁸³ dat boven allen dingen de zweringe verslaet de craft want

81 Hierna doorgehaald ‘stede’.

82 Oorspronkelijk stond er ‘ap’, later verbeterd in ‘op’.

83 ‘Galieen seyt’ is rood onderstreept.

[fol. 23r]

sweringe trecket die humoren. Avicenna seit ⁸⁴ dat bi II saken trecken de humoren ten swerende leden. Teen is om datte natuur derwert loept mitten geest ende mitten humoren; tander is om dat zweringe crancket tlit ende to crancken leden vloyen die humoren ende die gheesten. Alre eerst salmen cureren die quade ongetempertheit jof die apostemen ende der na die wonden.Want Galieen ⁸⁵ ende Avicenna seggen dat alle helende dingen deren de wonde up datter is een apostema. Eerst salmen die etter zuveren eer dat men die medicijn daer in doet de vleisk genereert. Avicenna ⁸⁶ seit dat quaet vleisk wasset in die wonden om dat men vleisk wil doen wassen in wonden eer die wonde is wel ghesuvert ende alst suvert is, so salment fullen mit gueden vleiske, eer dat ment luket up dat bynnen niet hol en blive. Want der soude etter in vergaderen ende weder uutbreken.

Men sal die zweringe minren, alsoet wert gheseit in dat capitel der zenuwen. Apostume ende quade to vallen der wonden salmen cureren, alsoet screven ⁸⁷ is int IIII capittel volgende. ⁸⁸ Men sal die etter suveren ende vleisk doen wassen alsoet wert geseit int capittel van ouden, openen seren ende in dat Antidotarie.

Ende omdat leke cirurginen willen cureren alle manere van wonden vallende in alle maneren van leden mit een medicine, so ontprovet Lancfrancke ⁸⁹ by een exempel dat het niet en mach sijn ende hy seyt aldus: waert so dat II leden van eens ontwaren ghewont op een wile up een stede van

84 ‘Avicenna seit’ is rood onderstreept.

85 ‘want Galieen’ is rood onderstreept.

86 ‘Avicenna’ is rood onderstreept.

87 ‘ screven’ is blauw onderstreept in de tekst.

88 In de rechtermarge een latere aantekening (‘seit’).

89 ‘Lancfrancke’ is rood onderstreept.

[fol. 23v]

den lichame. Die een persoen is heet ende versk van complexien, die ander is cout ende droge. Die cirurginen seggen datmense sal cureren beide mit eent medicien. Ende dats logen want den eersten persoen is anxte van coertze ende dat het lit mach apostemeren ende vanden anderen niet. Dit oercunt Galieen, Ysaac ⁹⁰ ende Avicenna.

Ist also dat de wonde niet voel en bloden, men sal bloet laten ande andre syde des lichaem up dat hy sterc is ende van gouden ⁹¹ oude jof men sallem vencosen up dat hy cranc is ende men sal hem eens dagis doen ten camer gaen mit suppositorium of clisteren ist dat hijt natuurlic niet doet. Ende dan salmen die wonde bijnden jof nayen na dats to doen is, als voerseit is. Ende boven die wonde salmen leggen een colende medicien van bolo armenico°, oli rosaet° ende luttel azijns so dat die medicien comet totter einde vander wonden, up dat die humoren niet en mogen derwert lopen om aposteem to maken. Men sal hem verbeden wijn ende fleisk, melc, eyere ende viske ende alle spise die voel bloets maken. Hy sal eten wellinge van haveren mele jof gherstenmele mit mandelen ende arme spize tot dat die wonde is versekert van apostemen. Ende ist dat men dese wel wachtet van coertzen ende van aposteme, hy wert rask nesen.

Den anderen salmen gheen bloet laten noch ventosen setten, want men sal tbloet in hem wachten ghelijc een tresor scat; hy sal nutten wijn ende vleisk, want sijn mage ende sijn aderen sijn to cranc omme vulcomen materie to genereren ter wonde. Ende in desen

90 ‘Galieen’ en ‘Ysaac’ rood onderstreept.

91 Blauw onderstreept.

[fol. 24r]

comet gheen coerts noch apostem om dat sijn complexi is cout ende droge. Nochtan vijntmen een medicijn daer men mede doet diverschen werken in diversen complexien van lichamen ende dats coperose°. Want doetment in wonden van drogen lichame, het winnet vleisk.

Galienus seit: ⁹² ist dat II wonden hebben even vele etters ende die ene wonde is in ene droge lit ende die ander in een versk lit, die wonde in dat droge lit behovet droge medicinen. Ende ist dat wonden sijn in II leden eens van complexien ende dat ene lit hevet vele atters ende dat ander luttel, die vele etters hevet behovet medicien meest drogende.

Jan van Damas ⁹³ seit medicinen ende plaesteren moten sijn eens mitten leden daer up dat men sie leit.Galieen seit ⁹⁴ dat natuurliken dingen salmen wachten mit der geliken ende so wat dat is jegen natuur dat salmen verdriven mit dingen die contrarie sijn. Ende ist dat de cirurgijn niet en kennet die complexien der leden ende der lichamen ende die complexie der medicinen, ho sal hi wel mogen ordineren de proper curen jegens sijn misquame? Ende oec of hy niet weet ho die humoren genereren in den menschen lichaem, ho sal hy mogen cureren apostemen? Oec moet die cirurgijn hebben kennisse van onnatuurlike dingen updat hy weet den wonden te veranderen in getemperde lucht wal rukende ende in die winter van couden. Want gheen dinc en deert meer zenuwen ende benen gewont als die coude, ende oec in die somer, mer niet so voel als in die winter. Nochtan soe moet men den rucht ⁹⁵ temperen. Oec moet hy

92 ‘Galienus seit’ rood onderstreept.

93 ‘Jan van Damas’ rood onderstreept.

94 ‘Galieen seit’ rood onderstreept.

95 Met blauw onderstreept.

[fol. 24v]

kennen ordineren sijn spise, alsoet wel after sal seit werden. Ende ist oec alsoe dat een persoen is gewont, int hovet of in den zenuwen, hy moet sijn in ruste ende hebben een saft bed dattet lit niet en si ghepijnt. Mer is het dattet oude wonden sijn in den arm, het is guet dat die zieken gaen up hore vueten ende dat hy draget sijn arm in sijn hals. Ende is die wonde in die bene of in die vueten hy moet leggen ende pinen mitten handen.

Item die cirurgijn moet temperen den slaep van sijn zieken, want voele slape maket voele overvloientheden ende crancket die cracten ende vercolt alden lichaem. Te vele wakens onbijnden die gheesten ende verteert ende scherpet die humoren ende brenget onnatuurlike droechte in die wonden ende dese sijn saken van zwering.

Item die cirurgijn moet kennen idelen den zeken als hi vul is ende vullen als hi verydelt is ende brengen den zieken in een temperde wesen jof ander sijns en soude de wonde niet ghenesen. Oec moet hem die zeke wachten van gramscap, want daer of vloiet die gheest seer uutwert ende daer bi swellet faec dat wonde lit. Vrese ende anxte ende rouwe ende der geliken trecken den gheest inwert ende daer of vercrancken die craften dat si gheen materi mogen behouden om die wonden te cureren.

Galieen seit ⁹⁶ dat spuwen ende medicijn laxativen sijn guet jegen fulen, quaden wonden, want als die lichaem is versuvert van fulen, quaden humoren, so is die quade materi onkeert vander wonde ende het geneset veel to bet. Alse waer bi so we de merket alle

96 ‘Galieen seit’ rood onderstreept.

[fol. 25r]

die delen van medicinen hy sal openbaerliken vijnden dat die cirurgijn moet weten die volcomen medicine.