Onze Taal. Jaargang 82

[p. 353]

Guus Middag
Zong
Een bakske met stro

In deze laatste aflevering van zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag nog één keer stil bij de taal en de poëzie die te horen is in een Nederlandstalig liedje.

Het was lang geleden, in de donkere dagen voor Kerstmis, dat ik voor het eerst het verhaal te horen kreeg over de geboorte van Jezus. Het was het verhaal van Jozef, die zich met zijn Maria, hoogzwanger, naar zijn geboortedorp Betlehem begaf. Er was geen plaats meer voor hen in de herberg. Daarom moesten zij maar genoegen nemen met een stal ergens in het vrije veld. Daar kwam, midden in de winternacht, Jezus ter wereld. ‘En zij baarde haar eerstgeboren Zoon, en wond Hem in doeken, en legde hem neer in de kribbe.’

Het was voor het eerst dat ik het woord kribbe hoorde. Ik heb het daarna ook nooit meer ergens anders gehoord. Wat was een kribbe nu weer? Voor mij was een kribbe een soort wiegje dat toevallig in die stal stond. Er werd wat stro in gelegd. Op plaatjes zag je de baby op dat stro liggen, in een wolk van lichtstralen, met een goeiige os en een brave ezel ernaast. Kribbe was voor mij vanaf het begin dus een heilig woord, met maar één betekenis: het was de naam voor die bijzondere Jezuswieg, het enige echte Betlehembedje. Dat niemand het woord verder gebruikte, leek mij logisch: een uitverkorene komt ter wereld op een uitverkoren plek, aangewezen door een uitverkoren ster met een komeetachtige staart eraan, en wordt te ruste gelegd op een uitverkoren babybedje waarvan er maar één op de hele wereld is: de ‘kribbe’.

■ Voederbak

Maar toen verscheen, in 2004, de Nieuwe Bijbelvertaling. Daarin moesten we opeens lezen dat Jezus na zijn geboorte door Maria niet in zijn kribbe werd gelegd, maar ‘in een voederbak’. De verbazing was groot, en de verontwaardiging ook. Dit neigde naar heiligschennis: de zoon van God in een voederbak. Toch was dat precies wat er stond. En toch was dat bij nader inzien ook juist een sterk element in dit verhaal: de grote tegenstelling tussen de geboorte van de allerhoogste en de allerarmzaligste plek waar Hij ter wereld kwam.

Het is dezelfde tegenstelling die ook ten grondslag ligt aan een lied van de Vlaamse zanger en komiek Urbanus. In het begin vertelt hij in alledaagse bewoordingen het verhaal van de geboorte van Jezus na: ‘Heel lang geleden, voor de allereerste keer, / dat had ge moeten zien, 't was verschrikkelijk slecht weer.’ Hij lijkt er wel door ontroerd te zijn: ‘Lag hij daar te bibberen in een kouwe koeiestal, / in een kribbeke met een os en een ezel, dat was al.’ Dan komt er ook iets van humor bij. ‘Maar boven in de lucht kon je een sterretje zien staan / dat alsmaar zat te fonkelen, d'r hing een wegwijzerke aan.’ En iets van lichte spot: ‘En 't heeft niet lang geduurd of dat was daar volle bak, / het krioelde van de herders met een dikke wollen frak.’ Frak is het Vlaamse woord voor ‘jas’. En dan is het tijd voor het vrolijke meezingrefrein: ‘Jezeke is geboren, alelua alloo! / Jezeke is geboren in een bakske vol met stro.’

■ Weerstand

In de loop van het lied wordt het allemaal alleen maar vrolijker. De drie koningen komen op bezoek. Niet met goud, wierook en mirre, maar met ‘een rol balatum [een soort linoleum - GM] en een grote pot vernis, / een salami met look en een aquarium met een vis.’ Ook voor Jozef, Maria en de kleine Jezus hebben ze iets meegenomen (onder andere ‘een zak cement met een grote roze strik’), en zelfs voor zanger Urbanus is er een geschenk: ‘een potlood met een gommeke om te gommen / krege 'k ik’. En dan is wel duidelijk dat dit lied niet als een verslag van een historische gebeurtenis moet worden opgevat, maar eerder als een parodie, of een absurdistisch tafereel zonder al te veel samenhang. In het vervolg gaan de Heilige Geest en Jozef ruziën over het vaderschap van Jezeke. God zelf moet tussenbeide komen. Dan zet Jozef het maar op een zuipen en Maria weet van schaamte (‘van affronten’) niet meer waar ze moet kruipen. Kortom: ‘dat werd me daar een kermis, dat werd me daar een klucht.’

Het lied was bij verschijnen, in 1979, een groot succes, vooral in Vlaanderen, maar het riep natuurlijk ook veel weerstand op, vooral in kringen van gelovigen. In het laatste couplet is Jezus ineens een stuk ouder geworden. Hij wil weg. Hij trekt, zoals een stoere jongere zijn petje, ‘zijn aureooltje scheef over zijn oor’ en gaat ervandoor. Soms komt er aan het eind van een ingewikkeld verhaal een God tevoorschijn uit het niets om de zaak in een keer op te lossen: een deus ex machina. Hier gaat de Zoon van God er juist snel vandoor, om van alle problemen af te zijn. ‘Hij is, gelijk een grote, in zijn sportwagen gekropen.’ Wat moeten zijn volgelingen nu? Dit is wat Jezus zegt, in de laatste regel van het evangelie volgens Urbanus: ‘Al wie dat mij volgen wil, zal wreed hard moeten lopen.’