Onze Taal. Jaargang 82

[p. 340]

Koningslied en eindexamenoproer
Het taalnieuws van 2013
Redactie Onze Taal

Twee keer bleek dit jaar hoezeer taal een onderwerp is dat leeft: bij de presentatie van het Koningslied en bij de ophef over het eindexamen Nederlands. En waarover hadden de media het nog meer? Het taaljaar 2013 in vogelvlucht.

Illustratie: Hein de Kort

De dag die je wist dat zou komen

De inhuldiging van koning Willem- Alexander was dit jaar groot nieuws, ook in talig opzicht. Sinds 30 april klonk er vanaf de troon een ander, wat hedendaagser Nederlands. Daar werd in de media ook wel bij stilgestaan, bijvoorbeeld door de satirische rubriek ‘Lucky TV’ in De wereld draait door, die onder beelden van de nieuwe koning plat-Haagse uitspraken monteerde als ‘Wat zit je nâh te loerûh jôh?’ Maar de meeste aandacht ging niet uit naar de taal van de koning, maar naar de taal van het Koningslied.

Dat Koningslied werd op 19 april door het Nationaal Comité Inhuldiging gepresenteerd als cadeau van de Nederlanders aan de nieuwe koning. Meteen ontstond er een lawine van kritiek, vooral op de tekst, die zou wemelen van de taal- en stijlfouten. Zinsneden als ‘de dag die je wist dat zou komen’ en ‘door de regen en de wind zal ik naast je blijven staan’ brachten tienduizenden ertoe een door columniste Sylvia Witteman opgezette anti-Koningsliedpetitie te tekenen. Overrompeld door alle commotie besloot componist John Ewbank het lied de dag erna terug te trekken, maar dat werd weer teruggedraaid door het Nationaal Comité Inhuldiging. Volgens een van de leden van het comité, mediamagnaat Joop van den Ende, ging het hier om een ‘retecommercieel goed nummer’. Minister van Onderwijs Jet Bussemaker stelde nog wel voor om de taalfouten eruit te halen - en sommige Tweede Kamerleden zagen daar tegelijk een mooie taalles voor basisschoolleerlingen in -, maar uiteindelijk werd het lied zoals gepland op 30 april gezongen, met de oorspronkelijke tekst.

Daarmee was het Koningslied nog niet vergeten. Vooral de dag die je wist dat zou komen echoot nog altijd veel na; zo noemde BNR-columnist Rob Jansen zijn stukje over de overname van KPN ‘De dag die je wist dat zou komen’, en twitterde Laura Broekhuizen begin november: ‘De dag die je wist dat zou komen. Stadjers kiezen PvdA-lijsttrekker.’ De zinsnede lijkt hiermee ook al aardig losgezongen te zijn van het Koningslied, en op weg te zijn een vaste Nederlandse uitdrukking te worden.

[p. 341]

Nieuwe examens door oproer?

‘Verbijsterend.’ Zo noemden achttien hoogleraren taalkunde eind mei de opzet van het toen net gehouden eindexamen Nederlands. In een petitie riepen ze de Tweede Kamer op de vwo-, havo- en vmbo-eindexamens te herzien. De geleerden hadden vooral kritiek op de meerkeuzevragen die de leerlingen over een tekst moesten beantwoorden. Op sommige daarvan waren volgens hen verschillende antwoorden goed.

Er volgden veel steunbetuigingen. Ruim 1500 mensen tekenden de petitie, onder wie veel docenten en de beroepsvereniging Levende Talen. Maar er waren ook tegengeluiden, bijvoorbeeld van enkele taalbeheersers aan de Universiteit Utrecht, die stelden dat meerkeuzevragen de leesvaardigheid even goed testen als open vragen, maar dat die ‘meerkeuzeantwoorden’ tenminste geen ruimte overlaten voor verschillende interpretaties door de beoordelaren.

Hoe staat het er nu mee? Was al de ophef aanleiding tot verandering? Nee, voorlopig niet.

Eind september, toen de actie allang weer uit de krantenkolommen verdwenen was, vond er in alle stilte een ontmoeting plaats tussen enkele van de protesterende hoogleraren en het College van Examens, het orgaan dat verantwoordelijk is voor de eindexamens in het voortgezet onderwijs. Zij bereikten geen oplossing. De hoogleraren bleven vinden dat het huidige systeem geen geschikt examenmiddel is, en het College van Examens hield vol dat het werkte - een patstelling dus. De hoogleraren suggereerden een onafhankelijke commissie de examens te laten onderzoeken. Maar of dat gaat gebeuren? Het College van Examens is zich daarover nog altijd aan het beraden.

Intussen ligt het examen van 2014 al klaar, en het examen van 2015 bijna. Dus of je dat nu a. schandalig, b. oninteressant of c. volkomen terecht vindt, over vier maanden buigen alle eindexamenkandidaten van Nederland zich weer in warme gymzalen over het oude, vertrouwde meerkeuze-examen.

Dit jaar verder in het nieuws

januari

1 Geert Joris volgt Linde van den Bosch op als algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie. Een van zijn prioriteiten is dat Nederland teruggaat naar één spelling: ‘Er is spellingrust nodig’, zegt Joris in Taalschrift, het elektronische tijdschrift van de Taalunie.

februari

9 Onze Taal krijgt de LOT-populariseringsprijs voor ‘het overbruggen van het verschil tussen alledaagse taal en wetenschappelijke inzichten’. De prijs wordt gedeeld met Het succes van tweetalig opvoeden van Elisabeth van der Linden en Folkert Kuiken.

maart

7 De Algemene Onderwijsbond meldt dat het voortgezet onderwijs de komende jaren te maken krijgt met een groot tekort aan leraren Nederlands: jaarlijks zo'n 125.

28 De iPhoneclub meldt dat het woordspel Ruzzle ‘de lijst meest gedownloade apps op de iPhone binnenstormt’. Binnen korte tijd is het spel, waarbij je in twee minuten zo veel mogelijk woorden moet maken, razend populair. Inmiddels lijkt de hype alweer voorbij.

april

27 Op 95-jarige leeftijd overlijdt oudhoofdredacteur en oud-columnist van NRC Handelsblad J.L. Heldring. Ruim vijftig jaar lang schreef hij zijn column ‘Dezer dagen’, die tot vijftien jaar geleden ook ging over taal en taalfouten.

mei

1 Op 92-jarige leeftijd overlijdt prof. dr. P.C. Paardekooper. Hij gold als een van Nederlands eigenzinnigste taalkundigen. Zijn naam is een begrip geworden door ‘de methode-Paardekooper’, beschreven in zijn omvangrijke Beknopte ABN-syntaksis.

8 Uit onderzoek van enkele biologen van de universiteit van Reading blijkt dat er 15.000 jaar geleden één Euraziatische oertaal was, waarin 23 woorden voorkwamen die tegenwoordig nog steeds in min of meer dezelfde vorm worden gebruikt. Op het onderzoek komt meteen veel kritiek van taalkundigen, die vinden dat het oppervlakkig vergelijken van gereconstrueerde oerwoorden weinig zin heeft.

juni

10 De Nederlandse Taalunie maakt bekend dat er in 2015 een nieuwe editie van het Groene Boekje verschijnt. De woordenlijst wordt aangevuld met nieuwe, Surinaamse en Caribische woorden. De spellingregels blijven onveranderd.

juli

19 Het Haagse taleninstituut Direct Dutch deelt aan expats buttons uit met daarop de tekst ‘Spreek Nederlands! Met mij!’ Daarmee kunnen ze aan bijvoorbeeld winkel- en horecapersoneel laten zien dat ze graag hun Nederlands willen oefenen.

augustus

21 De Onderwijsinspectie meldt dat het onderwijs aan kinderen tussen de tweeënhalf en zes jaar met een taalachterstand tekortschiet. Dat blijkt uit een grootschalig onderzoek naar de kwaliteit van de zogenoemde voor- en vroegschoolse educatie.

september

2 Paulien Cornelisse krijgt een ‘platina boek’, omdat er 500.000 exemplaren zijn verkocht van Taal is zeg maar echt mijn ding. Ze ontvangt de onderscheiding tijdens een uitzending van De wereld draait door; daarin zal Cornelisse voortaan één keer per maand samen met Arjen Lubach de ontwikkelingen in de Nederlandse taal bespreken.

17 Willem-Alexander spreekt zijn eerste Troonrede uit. Verschillende media maken een vergelijking met zijn moeder. De conclusie: Willem-Alexander spreekt sneller, minder formeel en zijn uitspraak is moderner.

oktober

8 Onderzoek van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) wijst uit dat het aantal laaggeletterden in Nederland in de afgelopen zeventien jaar is toegenomen van 9,4% naar 12%.

november

16 Paul van Vliet ontvangt tijdens het Onze Taal-congres de Groenman-taalprijs, een onderscheiding die elke twee jaar wordt toegekend aan iemand die zich in de media onderscheidt door zijn taalgebruik.

december

18 De vierentwintigste editie van het Groot Dictee der Nederlandse Taal wordt uitgezonden. Het dictee is dit jaar geschreven door Kees van Kooten.