Onze Taal. Jaargang 82

[p. 285]

Frank Jansen
Hom of kuit
Bij noodgevallen getallen uitspreken als losse cijfers?

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

De Nederlandse Spoorwegen willen dat het personeel getallen anders uitspreekt als de veiligheid in het geding is. Denk bijvoorbeeld aan het nummer van een overweg waarvan de spoorbomen niet meer naar beneden gaan. Die nieuwe uitspraak is op Amerikaanse leest geschoeid: de getallen moeten voortaan als een reeks van afzonderlijke cijfers uitgesproken worden. Het getal 12 wordt dus ‘één - twee’. Sommige medewerkers zijn het hier niet mee eens.

Voorstander

Het Nederlandse systeem van getallen die uit meer dan één cijfer bestaan, heeft twee zwakke plekken. Het eerste probleem betreft de uitspraak. Het stukje ‘tien’ in de serie van 13 tot 19 klinkt te veel als ‘tig’ in de serie tientallen van 30 tot 90. De kans op misverstanden wordt nog vergroot doordat het om onbeklemtoonde lettergrepen gaat, die de spreker nogal eens afraffelt of inslikt.

De tweede zwakke plek is van grammaticale aard. In getallen van vier en meer cijfers hanteren we niet één maar twee volgorderegels. Een eenvoudig voorbeeld is het getal 19.841. Dat splitsen we eerst op in 19 en 841. Vervolgens werken we eerst van links naar rechts, door met 19 te beginnen. Bij de uitspraak van dit deeltje werken we echter van rechts naar links: ‘negen-tien’. Na er ‘duizend’ aan te hebben toegevoegd, splitsen we vervolgens het tweede deel ook weer in tweeën. Het eerste stukje daarvan doen we van links naar rechts, door te beginnen met ‘achthonderd’, maar het tweede stukje van rechts naar links: ‘eenenveertig’. Dat is verwarrend voor wie het cijfer moet noteren. De uitspraak in losse cijfers is ‘één - negen - acht - vier - één’. Dit maakt aan beide zwakke plekken een einde. Het is bovendien met zes lettergrepen aanzienlijk korter dan de traditionele uitspraak, die twaalf lettergrepen kost.

Tegenstander

Met de nieuwe uitspraakregels probeert de NS snuggerder te zijn dan de taal zelf. Als een bepaald systeem in de loop der jaren algemeen gebruikt wordt, dan heeft dat vast sterke punten. Die zijn er nu ook. De traditionele uitspraak berust op het idee dat een meercijferig getal een (samengesteld) woord is, en geen opsomming van woorden. Dat heeft verschillende voordelen. Door de klemtoonregels staat de klankvorm vast, met een duidelijk begin en einde. Daar kan de luisteraar zich op instellen. Ten tweede geeft de toevoeging van de decimale waarde (‘duizend’, ‘honderd’, etc.) extra informatie over de positie van het cijfer in het woord. De hoorder heeft baat bij een dergelijke redundantie; bovendien maakt het noemen van ‘duizend’ het mogelijk om te voorspellen hoeveel er nog komt. En ook dat bevordert het verstaan.

Een ander voordeel van de traditionele uitspraak doet zich vermoedelijk voor bij getallen die uit een reeks identieke cijfers bestaat: bij ‘één - één - één - één’ is de kans groter dat er een eentje overgeslagen wordt dan bij ‘elfhonderdelf’.

Wat vindt u ervan? Is het wenselijk om in crisiscommunicatie getallen uit te spreken als een reeks van losse cijfers?

Geef voor 22 oktober uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘Bij noodgevallen getallen uitspreken als losse cijfers’ of ‘Bij noodgevallen getallen niet uitspreken als losse cijfers’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

Verdient het streven van bondskanselier Merkel om meer Europees overleg in het Duits te doen plaatsvinden ondersteuning? Dat was de vraag van de vorige aflevering. De meeste van de 148 stemmers vinden van wel. 113 van hen (77%) ondersteunen Merkels plannen. Slechts 35 (23%) keren zich ertegen.

Op het internetforum waar dit dilemma bediscussieerd werd, wijzen de voorstanders op de sterke positie van het Duits in Oost-Europa. Anderen schatten de kennis van het Engels in Duitsland niet al te hoog in.

Een enkele tegenstander wijst juist op het lage niveau van het Engels van de Nederlanders, en meent dat we dat beter eerst op orde kunnen brengen.