Onze Taal. Jaargang 82

[p. 177]

Frank Jansen
Hom of kuit
Wijzen taalfouten op onhelder denken?

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

Onlangs overleed oud-NRC Handelsblad-columnist J.L. Heldring. De grondslag van zijn taalkritiek is dat iemand die taalfouten maakt, gebrekkig nadenkt (zie ook het interview met hem elders in dit nummer). Vindt u ook dat er een dergelijke dwingende relatie bestaat?

Voorstander

Veel van de fouten die Heldring signaleerde, zijn onmiskenbaar ontstaan doordat de makers ervan twee manieren om iets te verwoorden verwarden. Neem bijvoorbeeld een van zijn beroemdste stenen des aanstoots: ‘Piet is een van de weinigen die deze taal kent’; dat laatste moet dan kennen zijn. Aan deze zin liggen twee gedachten ten grondslag: ‘Piet kent deze taal’ en ‘Weinigen kennen deze taal.’ Iedereen zal het met Heldring eens zijn dat maar weinigen die de foute zin op papier zetten, ook zinnen zullen schrijven als ‘Piet kennen deze taal’ of ‘Weinigen kent deze taal.’ Dat bewijst dat de fout in de eerste zin niet veroorzaakt wordt door onwetendheid over de regels van het Nederlands (in dit geval van de vormovereenstemming tussen onderwerp en werkwoord), maar door onvoldoende inzicht in de zin waarop die regel moet worden toegepast.

Het toepassen van een eenvoudige regel in een ingewikkelde situatie vergt nadenken, of beter gezegd: dat ís nadenken. De volgende stap, die Heldring zelf overigens zelden of nooit heeft gezet, is: wie deze vorm van nadenken niet beheerst, of ervoor terugschrikt, zal misschien geneigd zijn om ook over andere problemen onvoldoende na te denken. Was alles maar zo simpel. Er is geen speld tussen te krijgen!

Tegenstander

Aangenomen dat de regel van de vormovereenstemming echt simpel is, dan betekent dat nog niet dat ook de toepassing van die regel altijd even simpel zal zijn. Soms heeft een schrijver een zó lange en ingewikkelde zin gemaakt dat hij verdwaalt als hij zoekt wat ook alweer het onderwerp van de zin was. Maar de dubbelzinnigheid van zinnen is een nog groter obstakel. Wie bij de zin ‘Piet is een van de weinigen die deze taal kent’ het rode potlood hanteert, neemt aan dat het woordje die slaat op de weinigen. Dat kan, maar het hoeft niet. Veel Nederlandse taalgebruikers betrekken die hier op een, de kern van de woordgroep een van de weinigen. Ze begrijpen de zin dan als: ‘Er zijn maar weinigen die deze taal spreken. Een van die weinigen is Piet.’

Er zijn dus twee interpretaties mogelijk. De vraag welke interpretatie de maker voor ogen stond, kunnen we eigenlijk alleen beantwoorden door de zin die hij maakte welwillend te bestuderen. Hieruit volgt niet dat taalfouten niet bestaan. Er volgt ook niet uit dat de schrijver van de zin ‘Piet is een van de weinigen die deze taal kent’ niet nagedacht heeft. Wat we hier wél uit kunnen afleiden, is dat nadenken over de toepassing van zinsbouwregels verschilt van andere vormen van nadenken, zoals over de oplossing van een rekensom of over de toekomst van de Europese Unie.

En laten we eerlijk zijn. Dat wist u toch allang? Iedereen kent toch wel personen die prima nadenken in beroepssituaties, maar die wel elke brief moeten laten controleren op taalfoutjes?

Wat vindt u ervan? Wijzen taalfouten op onhelder denken?

Geef voor 2 juli uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘Taalfouten wijzen op onhelder denken’ of ‘Taalfouten wijzen niet op onhelder denken’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg Ia, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

Moeten leerlingen accentloos Engels leren? Dat was de vraag van vorige maand. Over dit probleem zijn de meningen verdeeld. Een kleine meerderheid van 79 inzenders (55 procent) vindt accentloos Engels leren niet nodig; een grote minderheid van 63 inzenders (45 procent) is daar wél een voorstander van.

Op het internetforum noemt een van de voorstanders nog als extra argument dat het tegenwoordig veel voorkomt dat alle gespreksdeelnemers een andere moedertaal dan het Engels hebben. In zulke gevallen bemoeilijken de verschillende accenten de verstaanbaarheid aanzienlijk.