Onze Taal. Jaargang 82

[p. 160]

Met gedichten geven wij kennis
Rijmen op geboortekaartjes
Frank Jansen

Soms krijgen mensen de neiging te gaan dichten. Rond Sinterklaas bijvoorbeeld. Maar zeker ook als ze een kind krijgen. Hoe zien die gedichten op geboortekaartjes eruit? Hoe zitten ze in elkaar? Waar gaan ze over? ‘Nu ik ook mijn papa ken, / ben ik blij dat ik geboren ben.’

Illustratie: Hein de Kort

‘Als 't kindje binnenkomt, juicht heel het huisgezin / men haalt het met een lachje en zoete woordjes in’, zo vertaalde Nicolaas Beets in de Camera obscura zijn Franse voorbeeld Victor Hugo. Deze versregels zijn nu, ruim anderhalve eeuw later, nog altijd van toepassing. Ook tegenwoordig laten we graag onze gevoelens de vrije loop als we de geboorte van een kind kunnen melden. Overigens is er van die uitbundigheid niet overál evenveel terug te vinden. De familieberichten in de zaterdageditie van NRC Handelsblad bijvoorbeeld zijn niet meer dan lapidaire mededelingen: het woord geboren, met erachter de voornaam, en eronder de namen van de ouders en het adres. Maar zulke berichten zijn voor de buitenwereld.

Op de geboortekaartjes voor vrienden en kennissen is het enthousiasme waar Hugo en Beets het over hebben, wél terug te lezen. De geboorte is voor jonge ouders een emotioneel moment, en opluchting, blijdschap, verwondering, verbazing over hun eigen, autonoom opborrelende kinderliefde en verwachtingen over de toekomst strijden om de voorrang. Maar we zijn wel Nederlanders. Die brengen zulke grote gevoelens liever niet direct onder woorden, maar kiezen voor een emotionele vluchtheuvel in de vorm van een gedichtje. Meestal is dat een eigen bewerking van een van de gedichtjes die op speciale internetpagina's te vinden zijn. Hoe zitten die in elkaar en waar gaan ze over?

■ Piekervaring

De vorm van de geboortegedichten is traditioneel: tamelijk lange regels met eindrijm, die twee aan twee ook inhoudelijk bij elkaar horen:

Wat ben je mooi zoals je daar ligt,
je oogjes zo helder en op ons gericht
je bent het wachten waard geweest
daarom is het bij ons groot feest.

Eindrijm is soms belangrijker dan samenhang, zo blijkt uit het volgende geval van rijmdwang:

Lief klein meisje
word je een eigenwijsje
wat het ook mag worden
help me wel met de afwasborden.

De gedichten doen denken aan sinterklaasverzen. Ook daarin is er niet veel aandacht voor een min of meer vaste regellengte, en een min of meer regelmatige afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen (‘metrum’):

Zo klein als ik ben
klim ik nu al in de pen
om jullie te vertellen dat ik geboren ben
als paps en mams grootste fan.

Had die laatste regel niet beter kunnen luiden: ‘met pap en mam als grootste fan’? Maar laten we zo'n pasgeborene niet te hard vallen. Hij heeft tenslotte nog maar weinig kunnen oefenen.

Kinderen krijgen is een piekervaring. Maar de meeste gedichtjes gaan daar niet over - ze zullen ook wel ruim voor de bevalling zijn uitgezocht. En dat proef je. Dat een bevalling niet zelden met grof geweld gepaard gaat, dat de baby eerst helemaal niet roze is, zeker niet rustig en pienter om zich heen kijkt, laat staan dat hij de omstanders een lachje schenkt: de aanstaande ouders weten dat nog niet. Hun gedichtjes maken een dromerige, pastorale indruk.

Stil is het gekomen, zo liefjes en blij
op blote voetjes, recht uit de hei,
het zocht een huisje waar een bedje was
en waar het wist dat het welkom was.

Hoewel zwangerschap en bevalling bol staan van de medische technologie, blijft die vrijwel buiten beeld. Ik heb maar één toespeling gevonden, bij de aankondiging van een tweeling:

[p. 161]

 

De echo bezorgde papa en mama de schrik van hun leven.

 

Maar gelukkig duurde dat maar heel even.

■ Invalshoek

Ook verder reppen maar weinig dichters over de minder mooie momenten die de toekomst onvermijdelijk ook zal brengen. Het zal wel geen toeval zijn dat zoiets dan in de mond van de oudere broertjes en zusjes wordt gelegd:

Als je straks verdriet hebt
zullen wij je troosten
Als ze je later pesten
zullen we voor je vechten
Maar nu zijn we gewoon blij
met jou als zusje erbij.

Nu is er wel een probleem met geluk. Het is voor anderen minder interessant. Jonge ouders die dat beseffen, kiezen voor iets extra's, zoals een bijzondere invalshoek. Ze vergelijken zich bijvoorbeeld met dieren:

Papa en mama eend zwemmen altijd met elkaar
want eenden zijn voor het leven een paar
Mama eend legde een prachtig ei
en nu zwemt er ook een baby-eendje bij.

Of ze beginnen ab ovo, wat ze de kans geeft om de lezer voor te lichten:

Er waren eens een eitje en een zaadje ...
En de gevolgen ja, die raad je ...

Dezelfde ‘facts of life’ wat surrealistischer gebracht:

Geen kip
wel een ei
met een zaadje erbij
groeide jij.

Één keer beschrijft het resultaat zijn eigen conceptie, in opmerkelijk oubollige bewoordingen:

Papa kon niet slapen,
mama was niet moe,
pas vele uurtjes later
vielen hun oogjes toe,
nu 9 maanden later ben ik gekomen,
als antwoord op hun dromen.

Bij de bevalling is de heldenrol weggelegd voor de moeder. Het geboortegedichtje geeft de vader soms enige compensatie:

Ik vond het fijn
om bij mama te zijn,
maar nu ik ook mijn papa ken,
ben ik blij dat ik geboren ben.

Het prille geluk is intiem en beperkt tot het gezin zelf. Een heel enkele keer worden de eerdere generaties erbij betrokken:

Je hebt van twee mamma's twee oma's gemaakt
vervulde hun tederste dromen
Je hebt van twee pappa's twee opa's gemaakt
alleen maar door bij ons te komen.

Wat helemaal zeldzaam is, zijn dynastieke overwegingen. Hoe belangrijk die zijn, pepert een vader zijn kind - het kan alleen een zoon zijn, denk ik - in:

Door jou kan onze stamboom blijven bestaan,
Door jou blijft ons nageslacht nog voortbestaan,
Jij laat de naam, de naam van je familie,
alweer een generatie verder gaan.

■ Verwarring

Aan onderwerpen en invalshoeken dus geen gebrek, maar wat ouders toch het meest doen, is hun verwarring en verwondering beschrijven.

Geboorte,
ja je hoort het goed.
Ik weet niet wat het met je doet,
maar één ding is zeker: het doet ons goed!

Het meestgebruikte zelfstandig naamwoord in de gedichten is dan ook wonder: ‘Wonderen bestaan!’, ‘Meer dan een wonder!’, ‘Een klein wondertje ...!’, ‘Ons meisje, een wonder ...’ en ‘Wens, wonder, werkelijkheid’.

Wonder rijmt ook nog op bijzonder, gelukkig maar:

Die negen maanden waren al heel bijzonder,
maar nu jij er bent is het net een wonder.

Je kunt die verwondering uitspreken, maar het is esthetisch bevredigender om die te tonen, door de lichaamsdelen van de pasgeborene op te sommen:

Twee oogjes, twee oortjes, een neusje, een mond
Tien kleine teentjes, 7 pond en gezond.

Korte beentjes, mini teentjes
lachend mondje, pamperkontje
welkom lieve ukkepuk
je bent ons knappe stuk.

■ Intermediair

Aan het begin noemde ik de keuze voor een gedichtje een emotionele vluchtheuvel. Er is nog een andere vluchtheuvel, die van de intermediair. Het zijn lang niet altijd de ouders zelf die in de gedichtjes aan het woord zijn. En als ze dat doen, richten ze zich niet zelden tot de baby, in plaats van de lezer: ‘Hallo lieverdje!’ De boodschap wordt ook overgebracht door eerder geboren kinderen:

Ik was hun eerste wonder
nu hebben papa en mama een tweede donder
ik mag jullie ook nog laten weten
dat mijn zusje Xxxxx zal heten.

En er zijn al voorbeelden langsgekomen waarin de boreling zich brutaalweg zelf voorstelt: ‘Kiekeboe hier ben ik!’, ‘Hoera ik ben geboren!’, of poëtischer:

Mama's buik was een prima plek,
een beetje schokkerig bij het lachen, da's wel waar
maar ik word wat ouder, dus tijd voor een eigen stek,
papa, mama, broertje, is mijn kamertje al klaar?

Één keer beschrijft het resultaat zijn eigen conceptie.

Het kan niet anders of met zo'n assertieve gezinsuitbreiding zullen papa, mama en broertje nog veel te stellen krijgen. Het juichen zou dit huisgezin weleens snel kunnen vergaan, na het binnenkomen van het kindje.

Veel van de voorbeelden hierboven vond ik op internet. Ook stuurden Onze Taal-lezers voorbeelden in na een oproep op Facebook van Emma Poley; alle inzenders: hartelijk dank.