Onze Taal. Jaargang 82

[p. 105]

Frank Jansen
Hom of kuit
Is het de schuld van taalkundigen dat de schrijfvaardigheid van studenten achteruitgaat?

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

Martin Slagter, een ervaren docent Nederlands, heeft in NRC Handelsblad aandacht gevraagd voor het belabberde schrijven van eerstejaars studenten in het hbo, dat slechter is dan voorheen. Ook over de propedeusestudenten aan de universiteit hoor je die geluiden wel. Volgens Slagter is de achteruitgang onder andere aan taalkundigen te wijten. Die, zo is zijn redenering, wijzen er voortdurend op dat taal constant verandert. Dat heeft tot gevolg dat alles wat nu fout is, op termijn als goed Nederlands zal worden beschouwd. De docenten van nu hebben uit deze opvatting volgens Slagter de conclusie getrokken dat ze zich beter niet kunnen verzetten tegen wat toch zal gebeuren - en knijpen bij de correctie een oogje dicht. Is Slagters redenering plausibel?

Voorstander

Taalkundigen die beweren dat veel taalveranderingen vanzelf leiden tot goed Nederlands, benadrukken te weinig dat die laatste fase heel lang kan duren: voordat iets goed Nederlands is, is het eerst misschien wel een heel mensenleven fout Nederlands. En daar hoor je ze niet over. Daar mogen ze gerust wat eerlijker over zijn.

Bovendien zullen er over zeventig jaar zeker weer andere regels zijn, die dan ook weer overtreden worden. Moet je daar dan ook al op vooruitlopen? Als ze dat allemaal niet benoemen, lopen ze het risico dat incompetente docenten die taalverandering als een smoesje gebruiken om niets te doen.

Er is ook een meer algemene reden waarom linguïstisch relativisme tot slecht schrijven leidt. Taalkundigen, die zo enthousiast zijn over het beschrijven van al het taalgedrag, inclusief de evidente fouten, beseffen niet waarom de belastingbetalers geld overhebben voor hun activiteiten. Niet voor hun mooie, meerdelige studies, en al helemaal niet voor hun ingewikkelde theorieën. Nee, de maatschappij verwacht van taalkundigen dat ze systematisch en degelijk analyseren wat nu precies een goede tekst onderscheidt van een foute. En dat ze vervolgens helpen bij het ontwikkelen van een methode om de leerlingen foutloos te leren schrijven.

Relativisme leidt bij docenten en ouders tot mildheid en verdraagzaamheid. Dat zijn onmiskenbaar deugden in de algemene omgang, maar niet voor iemand die een tekst corrigeert. Die moet slechte schrijvers tegemoet treden met helderheid, consequentie en een zekere mate van scherpslijperij.

Tegenstander

Iemand die slecht schrijft, maakt inderdaad de foutjes waaraan Slagter, ik en misschien ook u wel zich storen. Maar het werkelijke probleem ligt ergens anders. Dat heeft niet zozeer te maken met constructies die nu ‘fout’ gevonden worden, en in de toekomst ‘goed’ zullen zijn, als wel met de moeite die studenten hebben zich begrijpelijk uit te drukken. Neem het volgende begin van een eerstejaarswerkstuk: ‘Bertens heeft het in zijn tekst over de ideologie van de Westerse mens, die daardoor een bepaalde visie heeft op de dingen. In zijn tekst kijkt hij naar andere onderzoekers en geeft door Althusser als voorbeeld te geven een visie over ideologie. Men gelooft dat ze uit vrije wil handelt, maar dat is eigenlijk een systeem.’

Hier staan wel foutjes in, die wellicht over zeventig jaar mogen: visie over, ze moet men zijn, maar ook als we die verbeteren, blijft het een beroerd begin. Deze student is vooralsnog tekortgeschoten in het vermogen om zijn inleiding als een eerste versie te beschouwen en te gebruiken als opstapje tot verder nadenken over de vragen ‘Wat staat hier eigenlijk? En is dat precies wat ik de lezer wilde bijbrengen?’ Pas als je daarmee begint, wordt het schrijven van al die werkstukken zinvol. Studenten schrijven tegenwoordig wel meer dan eerdere generaties, maar het zijn meestal korte boodschappen, die de ontvanger probleemloos kan begrijpen doordat hij eventuele leemtes vanuit een gemeenschappelijke context en situatie kan invullen. Aan die vorm van schrijven heb je weinig voor het ontwikkelen van die andere vorm: langere teksten met een ingewikkelde redenering erin, die we op het hbo en de universiteit verwachten. Er zit voor docenten niets anders op dan samen met de slechte schrijver het mislukte stuk zin voor zin door te nemen en te laten herformuleren.

Wat vindt u ervan? Is het de schuld van taalkundigen dat de schrijfvaardigheid van studenten achteruitgaat?

Geef voor 16 april uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘Slechte taalvaardigheid: schuld van taalkundigen’ of ‘Slechte taalvaardigheid: niet de schuld van taalkundigen’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

Moeten we voortaan van de leerkrachten op de basisschool verlangen dat ze een universitaire studie hebben gedaan? Een kleine meerderheid van de inzenders (173 van de 318, dus 54 procent) voelt daar niet voor. Niet dat deze inzenders geen bedenkingen hebben over de kwaliteit van het onderwijs van het Nederlands. Ze pleiten op het forum even hartstochtelijk voor verbetering als de voorstanders. Maar ze denken niet dat deze maatregel tot die verbetering zal leiden.

Een minderheid van 145 inzenders (45 procent) is wél voorstander van academici op de basisschool.