Onze Taal. Jaargang 82

[p. 63]

Guus Middag
Zong
Er staat een paard in de gang

Waarom zingt Eva de Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

De poes zit voor het raam en kijkt naar buiten. Ze heeft honger. Ze denkt: ‘Ik heb zo'n trek in meeuw!’ Het is een leuke zin, uit een verhaal van Simon Carmiggelt. Je hoeft geen taalkundige te zijn om aan te voelen dat hier iets raars gebeurt met het woord meeuw. Meeuw is een zogeheten telbaar zelfstandig naamwoord. Er moet altijd een lidwoord voor. En je kunt er heel gemakkelijk een meervoud van maken (‘één meeuw, twee meeuwen’). Maar het woord wordt hier door Carmiggelt, of eigenlijk: door de hongerige poes op de vensterbank, nu juist gebruikt als een zogeheten niet-telbaar zelfstandig naamwoord, zoals vlees of voer of melk. Het effect is grappig, maar ik weet nog niet precies waarom. Vermoedelijk omdat het zo naturel klinkt, en zo vanzelfsprekend, uit de mond van een poes: ‘Ik heb zo'n trek in meeuw!’ Straks nog even langs de meeuwenslager.

Een niet-telbaar zelfstandig naamwoord, zoals melk, is een woord waarmee je een niet nader aangeduide hoeveelheid aangeeft. Je kunt er geen onbepaald lidwoord voor zetten, en je kunt er geen meervoud van maken. Maar zie nu wat de dichter J.H. Leopold doet met het niet-telbare zelfstandig naamwoord sneeuw: ‘Een sneeuw ligt in den morgen vroeg / onder de muur aan, moe en goed / beschut (...)’. De onbepaalde hoeveelheid sneeuw krijgt door het lidwoord een een zekere begrenzing, het neemt de trekken aan van een lichaam, als was de sneeuw een dier, met zelfs zoiets als een persoonlijkheid, met karaktereigenschappen: die sneeuw van Leopold is ‘moe’, lezen we, en loopt in al zijn weerloosheid misschien wel gevaar (maar is gelukkig ‘goed beschut’).

■ Carnaval

Aan die meeuw en die sneeuw moet ik vaak denken als het carnaval is. Ik ken een carnavalslied dat begint met het geluid van een ouderwetse voordeurklingelbel. Het wordt gevolgd door het geluid van voetstappen en de logische vraag: ‘Wie is daar?’ En dan volgt het antwoord: het klaterende gehinnik van een paard. Meteen valt de hoempamuziek in en horen we de stem van zanger André van Duin die ons in heldere bewoordingen meedeelt wat er aan de hand is: ‘Er staat een paard in gang. / Ja, ja, een paard in de gang. / O, o, een paard in de gang. / Bij buurvrouw Jansen.’ Hij wordt daarbij op de achtergrond begeleid door een volle feestzaal die zo te horen niets liever wil dan een voortdurende herhaling van deze vaststelling. ‘Er staat een paard in de gang. / Ja, ja, een paard in de gang. / O, o, een paard in de gang. / Een paardenstaart.’

Hoe is dat zo gekomen? Van Duin wijdt er maar weinig woorden aan, tussen zijn lekkere meezingrefrein door: ‘Er werd gewoon gebeld / en zij deed open heel bedaard. / Nog geen seconde later / was haar gang gevuld met paard.’ Bij die regel stap ik altijd even uit de polonaise, want daar zien we hetzelfde gebeuren als bij de poes van Carmiggelt, en het tegenovergestelde van de sneeuw van Leopold. Het telbare zelfstandige naamwoord paard wordt hier gebruikt als een niet-telbaar zelfstandig naamwoord - en met een vergelijkbaar grappig effect. Als een gang gevuld is met een niet-telbaar zelfstandig naamwoord (rook, gas, stank), dan betekent dat meestal dat de gang daarmee geheel gevuld is, tot in de kleinste hoeken en gaten. Zo moeten we ons dat ook bij het paard voorstellen. Er is geen beweging in het beest te krijgen. Het kan niet voor- of achteruit. De arme buurvrouw Jansen zit er maar mooi mee: ‘Dat paard dat staat te grazen, / ach, hij eet van alles wat. / Er zit totaal geen haar meer / op mijn buurvrouws...’, hier mag het publiek nog even een leuke schunnige bijgedachte koesteren, ‘... kokosmat.’

■ Kwelling

Wat nog zo vrolijk en verrassend begon (hé, kijk nou toch eens: een paard in de gang) is in de loop van een paar minuten veranderd in een kwelling, waar mevrouw Jansen en haar buurman Van Duin zo snel mogelijk vanaf willen. Het paard komt hun de neus uit. (Hun neus is om zo te zeggen geheel gevuld met paard.) Het lied eindigt met een welgemeende oproep aan alle luisteraars: ‘Heeft u misschien de ruimte / voor een paard twee meter lang? / U kunt hem komen halen / bij m'n buurvrouw uit de gang.’ Als daarna het paard weer zijn hinderlijke gehinnik durft te laten horen, legt Van Duin hem voorgoed het zwijgen op met een hartgrondig ‘Ach, hou toch je kop’. Dat is heel oneerbiedig. Want een paard heeft geen kop. Een paard heeft een hoofd.