Onze Taal. Jaargang 80

[p. 348]

Wordfeud en doe 's normaal man
Het taalnieuws van 2011
Redactie Onze Taal

Wat was het opvallendste taalnieuws dit jaar? Dat scrabble dankzij de moderne media een succesvol tweede leven is begonnen? Dat de positie van het Fries wettelijk wordt verankerd? Of toch weer de onparlementaire parlementaire taal? Het taaljaar 2011 in vogelvlucht.

Illustratie: Hein de Kort

Taalspelletjes op app en tv

‘Wordfeud in 't echie met mams #scrabble’, zo vat ene Tess op Twitter haar zondagavond samen. Oftewel: het aloude scrabble als analoge variant van Wordfeud. Welkom in 2011. Inderdaad, het jaar waarin honderdduizenden Nederlanders en Vlamingen scrabble herontdekten via de Wordfeud-app op hun smartphone of tablet. Na jaren vol boze vogeltjes, speelkaarten en dergelijke als elektronisch tijdverdrijf stonden nu opeens weer letters en woorden centraal. En ook gezelligheid, want als een van de weinige telefoonspelletjes speel je Wordfeud samen met andere mensen, waardoor het spel tot de zogeheten ‘social games’ gerekend wordt.

Willem Nout van de Wordfeud-fansite Wordfeud PRO: ‘Sociaal contact is een belangrijke succesfactor van het spel, ook omdat spelers subtiel kunnen bepalen hoe intensief dat contact is. Als het spel snel verloopt, ben je er voortdurend mee bezig, maar in principe heb je per beurt 72 uur de tijd, dus het kan ook juist erg ongedwongen zijn.’

En zo werd scrabble zelf opeens ook weer een rage, want een bordspel met houten blokjes, op een tafel terwijl het buiten schemert, dat is natuurlijk pas écht gezellig. Bij Bol.com, de webwinkel waar veel mensen hun cadeaus voor de feestdagen inslaan, was het bordspel het op twee na best verkochte sinterklaascadeau uit het assortiment.

De taalspelletjes beperkten zich niet tot telefoon, tablet of bord. Op tv was er een nieuwe taalquiz: TatataTaal! - ook al met zo'n hoog gezelligheidsgehalte. Iedere week improviseren drie schrijvers en cabaretiers zich daarin een slag in de rondte onder leiding van Erik van Muiswinkel. ‘Ik krijg er een ouderwets zaterdagavondgevoel van’, schreef twitteraar Jan Willem, en daarmee vat hij kort en bondig de overwegend positieve reacties op het humoristische en gevatte NTR-programma samen.

Sowieso waren er dit jaar opvallend veel televisieprogramma's over taal. De Vlaamse zender Canvas begon met Man over woord, waarin prangende vragen over taal worden beantwoord, zoals: waarom lal je als je dronken bent en waarom krijgt een West-Vlaming in een Limburgse frituur nooit waar hij om vraagt? En dat allemaal ‘zonder venijnige tik der liniaal op onze knokkels’, volgens de programmamakers. Ook bij de VRT mocht het allemaal niet te schools worden.

Daarnaast was er, iets verder van huis, op de BBC, Fry's Planet Word, dat gepresenteerd werd door Stephen Fry. Die is in Nederland vooral bekend als komiek, maar wat hij op de BBC liet zien, was een documentairereeks van het serieuzere soort - al bleef volgens een Britse recensent ook Fry verre van de frikkerigheid en clichés die de schrijver in kwestie kennelijk gewend was als het over taal ging.

2011 was kortom misschien wel het jaar waarin ons even niet meer verteld werd hoe het móét met de taal, maar eerder hoe het kán: interessant, plezierig en zelfs ouderwets gezellig.

Doe 's normaal man

Het lijkt haast een traditie te worden: dat het taalnieuws van het voorbije jaar gedomineerd wordt door de verruwing in de politiek. Ook dit jaar was het weer zover. Op het moment dat de euro en Europa serieus in gevaar waren, stonden de berichten over de Algemene Politieke Beschouwingen in Nederland in het teken van de woordkeus van de politici.

De scène waar het vooral om ging, zal niet snel vergeten worden. Nadat PVV-voorman Geert Wilders de oppositie meermalen in een kwaad daglicht had gesteld - hij maakte zijn PvdA-collega Job Cohen een paar keer uit voor ‘bedrijfspoedel’ - reageerde hij als door een wesp gestoken op een opmerking van minister-president Mark Rutte. Die had zijn ongenoegen laten merken over een eerdere uitspraak van PVV'er Raymond van Roon, die volgens Rutte de Turkse premier ‘een islamitische aap’ had genoemd. Maar Wilders vond dat Rutte het citaat uit z'n verband had gerukt. Van Roon zou hebben gezegd: ‘De islamitische aap komt uit de mouw, en hij heet Erdogan.’ ‘Dat was beeld-

[p. 349]

spraak’, aldus Wilders. Rutte zag dat kennelijk anders, en zei: ‘Ach.’

En toen gebeurde het. Wilders beet Rutte toe: ‘Wat “ach”? Doe 's normaal man. Wat “ach”?’ Voor wie Wilders en de PVV een beetje volgt, was dat nog niet eens zo'n verrassende formulering. Echt opmerkelijk was de repliek van Rutte, die aanhaakte met: ‘Doe 's normaal man? Doe lekker zelf normaal. Tsjongejonge’, en direct daarna, iets meer in de plooi, met: ‘Ik zou zeggen: doet u zelf eens normaal, meneer Wilders’, terwijl Wilders op de achtergrond als een mantra bleef herhalen: ‘Doe 's normaal man’ en ‘Doe 's normaal en rustig man.’

Dit klonk als het schoolplein, niet als de Tweede Kamer. De reacties bleven dan ook niet uit. CDA-fractievoorzitter Van Haersma Buma liet al tijdens het debat weten het allemaal met ‘plaatsvervangende schaamte’ aangehoord te hebben, maar ook buiten de politiek was er afkeurend commentaar - tot in het populaire voetbalpraatprogramma Voetbal International aan toe. En hoewel er in de Kamer geen vloek te horen was geweest, stuurde de Bond tegen het vloeken half november een persbericht uit waarin ‘de huidige taalverruwing’ in de politiek aan de kaak wordt gesteld. ‘Een zin als “doe eens normaal, man” zou gepast zijn wanneer iemand tegen je opbotst in de kroeg, maar niet om te gebruiken in het debat.’

Intussen zorgde dit alles voor een ware opleving van de uitdrukking doe 's normaal man. Zelden zal die zo vaak te horen zijn geweest als dit najaar, ook buiten de kroeg en buiten de Kamer.

‘Doe effe normaal man!!!’: de uitdrukking is sinds september zó populair dat hij ook wordt gebruikt voor vrouwen. Poster in het centrum van Rotterdam.
Foto: Kees van der Zwan

Dit jaar verder in het nieuws

januari

7 De media berichten massaal over het nieuwe ezelsbruggetje voor eurolanden. Het oude, ‘ding flof bips’, voldeed niet meer, omdat inmiddels meer landen de euro hebben ingevoerd. Onze Taal schreef een online verkiezing uit, en met 26% van de stemmen werd ‘sms ff bondige clips’ als winnaar gekozen.

februari

12 Minister Donner kondigt een taalwet aan die de positie van het Fries moet waarborgen.

21 De Rijksuniversiteit Groningen gaat na tien jaar weer Latijnse bullen uitreiken, in plaats van Nederlandse en Engelse.

maart

2 Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Marja van Bijsterveldt beslist dat de proefvertalingen Latijn en Grieks gehandhaafd blijven als onderdeel van het centraal examen op gymnasia.

april

1 De Vereniging voor Wetenschappelike Spelling besluit te stoppen met haar activiteiten. De vereniging werd in 1963 opgericht en pleitte jarenlang voor de invoering van een spelling waarbij je woorden ongeveer schrijft zoals je ze hoort.

14 Beheersing van de Nederlandse taal wordt een extra eis voor het krijgen van een bijstandsuitkering. Deze maatregel presenteerde minister Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid als reactie op het toegenomen aantal arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa.

26 Op 79-jarige leeftijd overlijdt voormalig VRT-taaladviseur Eugène Berode. Bijna 25 jaar lang voorzag hij de omroepmedewerkers van taaladvies.

juni

7 Er wordt bekendgemaakt dat de Wereldomroep stopt met Nederlandstalige programma's voor onder anderen vakantiegangers en vrachtwagenchauffeurs. In de Nederlandse taal blijft de omroep alleen actief als calamiteitenzender en als informatieleverancier aan expats.

29 Om taalachterstanden aan te pakken presenteert de gemeente Rotterdam het project ‘Taal op recept’, waarbij huisartsen en medisch specialisten laaggeletterden een Nederlandse taalcursus kunnen voorschrijven op recept.

juli

7 Tegen binnenvaartschippers die op de Westerschelde varen maar geen Nederlands of Engels spreken, zal vanaf 1 januari 2012 strenger worden opgetreden. Ze krijgen een proces-verbaal en hun schip kan worden stilgelegd.

10 Arno Schrauwers treedt af als voorzitter van de stichting Nederlands, de vereniging die zich verzet tegen de verengelsing van het Nederlands.

augustus

1 In het Duitse grensgebied is de belangstelling voor het vak Nederlands op lagere en middelbare scholen zó groot dat er niet voldoende gekwalificeerde leraren zijn.

15 De Universiteit Leiden begint met de eerste lerarenopleiding Chinees in Nederland. Elf studenten schreven zich in voor de masteropleiding.

september

8 Het taalniveau in groep 4 en groep 8 van het basisonderwijs is gestegen, zo blijkt uit het jaarlijkse peilingsonderzoek van het Cito, uitgevoerd in 2010.

10 De medewerkers van ‘Wikipedie’ (Nedersaksisch voor Wikipedia) komen met een nieuwe (onofficiële) spelling voor het Nedersaksisch.

oktober

11 Op de basisschool is het tamelijk goed gesteld met de spelvaardigheid van leerlingen, maar het beeld op middelbare scholen is minder rooskleurig, zo meldt het rapport ‘Ze kunnen niet meer spellen’ van de Nederlandse Taalunie.

november

4 Het lidwoord het heeft het moeilijk, zo blijkt uit onderzoek van Amsterdamse taalwetenschappers waarover wordt bericht in Onze Taal. Het zou zelfs heel goed kunnen dat het de komende eeuw uitsterft.

10 Er verschijnt een hervertelling van het bijbelboek Matteüs in straattaal: De torrie van Mattie.

december

14 In Nederland en Vlaanderen wordt de tweeëntwintigste editie van het Groot Dictee der Nederlandse Taal uitgezonden. Het dictee is dit jaar geschreven door Arnon Grunberg.