Onze Taal. Jaargang 80

[p. 308]

Saskia Aukema
‘Nederlands in de hoofdrol’
Presentator Erik van Muiswinkel over TatataTaal!

Deze maand begint er een nieuw taalprogramma op tv. Het is opgenomen in het theater en wordt gedragen door bekende en minder bekende cabaretiers en schrijvers. De presentatie is in handen van Erik van Muiswinkel. ‘Eigenlijk hadden we maar één doel met dit programma: keet schoppen.’

Foto: Wim Kluvers

De vijfde van Beethoven zet in. Het publiek zingt mee, op verzoek van de floormanager: ‘TatataTááááááál!’ Zo'n 150 mensen zijn op deze druilerige zaterdag naar het Philharmonie Theater in Haarlem getogen om er een tv-opname bij te wonen van TatataTaal!, het nieuwe taalprogramma van de NTR.

Op het podium: een kek decor en vier mensen die wel vaker in het theater te vinden zijn. De cabaretiers Roué Verveer, Marcel Verreck en Mylou Frencken zijn de drie kandidaten van vanavond; de presentator is Erik van Muiswinkel. De sfeer is losjes, de grappen vliegen over en weer, en hoewel de prestaties van de kandidaten verre van objectief met elkaar te vergelijken zijn, zit er op het balkon toch een heuse ‘gedelegeerd Taalraadscommissaris van het Overkoepelend Orgaan’, die met een uitgestreken gezicht de score bijhoudt op een schaal van A tot Z. De winnaar krijgt een Tatatabobobokaal, een onooglijk klein bekertje dat zo uit de speelgoedwinkel lijkt te komen.

■ Trossen los

De serene rust van het Groot Dictee der Nederlandse Taal is hier duidelijk ver te zoeken, net als de eveneens wat schoolse opzet van dat andere bekende taalprogramma, Tien voor taal. En precies dát was de opzet, benadrukt presentator Erik van Muiswinkel aan het einde van de opnamereeks: ‘Wij wilden er iets sprankelends van maken, zonder een al te serieus competitie-element. Het heeft weliswaar het jasje van een quiz, maar in feite is het een theatervoorstelling. Daarom hebben we ook gekozen voor een echt theater met publiek, en niet voor een tv-studio. Eigenlijk hadden we maar één doel met dit programma: keet schoppen.’

Pardon? Keet schoppen? En dat bij een serieuze omroep als de NTR? Van Muiswinkel: ‘Het gaat weliswaar om amusement, maar het is verre van plat. Het is een programma geworden waarin niet per se de bekendheid maar vooral de taalvaardigheid van de kandidaten centraal staat. Cabaretiers, stand-up comedians, schrijvers... het zijn stuk voor stuk mensen voor wie taal het belangrijkste voertuig is van hun werk, en die ook nog eens bereid zijn de “trossen los te gooien”.’

TatataTaal!: baby én mitrailleur

De naam TatataTaal! kwam voort uit een oproepje dat de NTR deed in Taalpost, de e-mailnieuwsbrief van Onze Taal. Uit de 600 binnengekomen suggesties koos de NTR-redactie voor TatataTaal!, een inzending van Lowie Gilissen uit Hengelo. Erik van Muiswinkel: ‘Een beetje lastig uit te spreken is het wel, maar het allitereert lekker en trekt de aandacht. Het is baby en mitrailleur tegelijk, er zit iets in van theater en het knalt er dankzij het uitroepteken lekker uit op het logo.’

■ Improvisatie

Die spontaniteit is nodig vanwege alle improvisatie die van de kandidaten verwacht wordt. Dat zit 'm niet alleen in opdrachten als ‘voer een gesprek met een medewerker van een dierenasiel in louter zinnen van twee woorden’ (‘Mijn hond’, ‘Groot zeg’, ‘Wel lief’). Maar ook kan er flink op los gefantaseerd worden bij de meer gerichte vragen, zoals: Waarover hebben de peuters in dit filmpje het? Waar komt het woord saai vandaan? Hoeveel benamingen voor een ‘gabbermeisje’ ken je? Het wilde gokwerk dat door dergelijke open vragen uitgelokt wordt, is aan dit goedgebekte gezelschap duidelijk wel besteed.

Van Muiswinkel: ‘We hebben veel gevraagd van de kandidaten. Naast alle improvisaties kregen ze van ons ook nog eens voorbereidend huiswerk mee. Zo moesten ze van ons een klassiek gedicht afmaken op hedendaagse wijze, zoals “Het waren twee koningskinderen, zij hadden...” Verder dragen alle deelnemers aan het slot van de uitzending een tekst voor die zij speciaal voor het programma hebben geschreven. Schrijver-cabaretier Arjen Lubach bijvoorbeeld wist in dat onderdeel de hele taalgeschiedenis van 1400 tot nu in één enkele zin te stouwen.’

■ Jeugd van Tegenwoordig

De kandidatenlijst kwam voor een aanzienlijk deel uit het adresboekje van Van Muiswinkel. Hij was al in een vroeg stadium betrokken bij het programma: ‘Het was bijzonder om niet alleen maar de presentator zijn, maar ook te kunnen meedenken over de opzet van het programma.’

Dat Erik van Muiswinkel ‘iets heeft’ met taal, is geen geheim voor iedereen

[p. 309]

die hem weleens op tv of in het theater heeft gezien, of iedereen die Onze Taal leest. In 2008 stond daarin zijn ode ‘Trots op Nederlands!’, die hij een paar maanden daarvoor had uitgesproken op het congres van Onze Taal.

Hoe is het enthousiasme dat TatataTaal! duidelijk bij het grote publiek wil aanwakkeren bij hemzelf ontstaan? Zijn eigen liefde voor taal noemt hij ‘genetisch bepaald’; zo kon hij al op zijn vijfde lezen. Wel werd het vuurtje warm gehouden door enkele personen: ‘Eerst was er mijn oma van vaderskant die mij voorlas. En na de puberteit, een periode waarin taal even niet mijn voornaamste interesse had, was er opeens Drs. P. En natuurlijk Battus met zijn Opperlandse taal- en letterkunde. Maar ook nu ontdek ik nog nieuwe sterren aan het firmament. De woeste zinnen van de Marokkaans-Nederlandse schrijver Hafid Bouazza doen me met de ogen knipperen, en ronduit spectaculair vind ik het mengsel van jargons, talen en vocabulaires van De Jeugd van Tegenwoordig, ondanks het misschien wat eenzijdige thema van “borsten, billen, doekoe” - of wacht even, juist vanwege dat thema borsten, billen en doekoe.’

Tot slot, met een TatataTaal!-achtige beperking van zes woorden: waarom moeten we de komende dinsdagavonden kiezen voor taaltheater op tv? Wat maakt TatataTaal! uniek? Van Muiswinkel heeft er niet lang voor nodig: ‘Het Nederlands eindelijk in de hoofdrol!’?

TatataTaal! wordt door de NTR uitgezonden op de dinsdagavond, van 8 november tot en met 27 december, om 20.25 uur op Nederland 2.

Man over woord: Vlaamse taal-tv

Bij de zuiderburen gaat er ook een tv-programma over taal in première - toevalligerwijs in dezelfde week als TatataTaal! Het programma heet Man over woord en draait - nog zo'n overeenkomst met de Nederlandse reeks - niet om schoolse regeltjes, maar om de schoonheid van taal en het plezier erin. Man over woord wil vragen beantwoorden als: Hoeveel woorden kent een mens? Praten we in deze hectische tijden ook sneller dan vroeger? En er staat de Canvas-kijker zelfs een ‘wereldprimeur’ te wachten, want ‘voor het eerst zal hij horen hoe onze taal klonk in het jaar 1000’.

Vanaf 11 november zes weken lang op vrijdagavond te zien op Canvas, 20.40 uur.