Onze Taal. Jaargang 80

Toen in... november 1951:
Kneppelfreed
Redactie Onze Taal

Het is misschien moeilijk voor te stellen, maar zestig jaar geleden woedde er in Nederland een taalstrijd die bijna niet onderdeed voor die bij de zuiderburen. Dat conflict speelde zich af in Friesland, en het hoogtepunt ervan is terug te voeren op één enkele datum: vrijdag 16 november 1951, de dag die de geschiedenis in zou gaan onder de veelzeggende naam Kneppelfreed (‘knuppelvrijdag’).

De strijd vond zijn directe oorsprong in twee omstreden beslissingen van een Nederlandstalige kantonrechter in Heerenveen. Eerst had die een melkboer veroordeeld vanwege diens Friestalige melkbusteksten ‘molke’ (‘melk’) en ‘sûpe’ (‘karnemelk’). Vervolgens weigerde dezelfde rechter de Friestalige verdediging aan te horen van een veearts die een verkeersovertreding had begaan. De hoofdredacteur van de Heerenveense Koerier, Fedde Schurer, schreef daarop een pittig redactioneel commentaar. ‘Kinderachtig, beledigend en treiterend’, noemde hij deze gang van zaken. Het kwam hem op een dagvaarding te staan wegens belediging van de rechterlijke macht, en dus moest hij zelf voor de rechter verschijnen. Dat gebeurde op de bewuste vrijdag in 1951.

Op het plein voor de rechtbank, waar ook de wekelijkse markt plaatsvond, ontstond al snel een grimmige sfeer. De politie besloot de protesten hardhandig de kop in te drukken, met waterkanonnen, én de wapenstok waarnaar de dag genoemd is. Doden vielen er niet, maar er vielen rake klappen, ook onder het winkelend publiek, marktkooplui en journalisten van de landelijke pers. En zo won de Friese beweging in één dag enorm aan sympathie.

Een ‘belangrijke doorbraak in de strijd om gelijke rechten voor het Fries’, dat is hoe de Kanon fan de Fryske skiednis Kneppelfreed omschrijft. De gebeurtenis heeft zich in die canon als een van de 41 onderdelen een eigen plekje verworven, tussen Abe Lenstra en de Elfstedentocht. En inderdaad, vanaf toen ging het snel: nog in de jaren vijftig werd het Fries toegestaan in de rechtszaal, als die zich tenminste bevond in de provincie Friesland - of nee: Fryslân. En wat je tegenwoordig op je melkbussen zou schrijven? It kin nimmen wat skele.