Onze Taal. Jaargang 80

[p. 306]

Struikelblokken in het Nederlands [6]
De lastige uitspraak
Jan Erik Grezel

Het geniepige woordje er, de warrige woordvolgorde: volwassen buitenlanders die onze taal leren, worstelen met typische eigenaardigheden van het Nederlands. In deze serie belicht Jan Erik Grezel telkens zo'n struikelblok.

Woensdagmiddag, even na half zes: ik hoor de stem van prinses Máxima die op Radio 1 vertelt over het bankroet van Argentinië, tien jaar geleden. En hoe dat land er weer bovenop kwam. Onwillekeurig let ik op haar uitspraak, waar een vleugje Spaans doorheen klinkt: de uu die lichtjes naar een oe kleurt, de iets te lang aangehouden korte klinkers, de hijgende h zodat hek van de dam bijna ‘gek van de dam’ wordt. Maar wacht even. Dit soort foutjes maakt Máxima toch niet meer? Klopt. Aan het woord is niet onze prinses, maar een buitenlandse studente van de Universiteit van Amsterdam, vijf jaar woonachtig in Nederland, en jawel: Argentijnse.

Je hoeft geen spraakdeskundige te zijn om buitenlandse accenten te herkennen en te traceren. ‘Vershjchil’ in plaats van ‘verschil’? Misschien een Marokkaan, want die heeft moeite met de scherpe s voor de ch en gebruikt dan liever de ruisende shj als in sjaal. Net als een Duitser. ‘Geel’ in plaats van ‘heel’? Misschien een Spaanstalige of iemand met een Slavische moedertaal. En wie spreekt daar de k en t niet uit aan het eind van een woord? Vast iemand uit Zuidoost-Azië.

■ Huur

Argentijnen, Arabieren, Duitsers, Indonesiërs - ze hebben allemaal zo hun eigen problemen met het uitspreken van het Nederlands. In de verklanking van Nederlandse woorden en zinnen spreekt de eigen taal een behoorlijk woordje mee. Het Arabisch kent bijvoorbeeld niet het onderscheid tussen de b en de p (zoals in bas en pas), noch het verschil tussen de korte o en oe. Het woord probleem klinkt daardoor uit de mond van een Egyptenaar als ‘broebleem’. Anderzijds heeft hij geen probleem met de g, want die komt, naast een handvol andere keelklanken, ook in het Arabisch voor.

Sommige eigenaardigheden in de Nederlandse uitspraak zijn voor bijna alle buitenlanders lastig. In de top-tien van tongbrekers staat onder andere het verschil tussen korte en lange klinkers, zoals in ram en raam. Berucht zijn verder de tweeklanken au/ou, ij/ei en bovenal de ui. Weinig allochtonen laten de typisch Nederlandse ui volmaakt uit de mond vloeien zonder verkrampt gezicht. De harde g bezorgt menigeen keelpijn. Het woord verschrikkelijk is vreselijk voor buitenlanders. De stomme e of ‘sjwa’, zoals in het lidwoord een, gaat vaak fout. Een tophit is ook de uu, die steevast als oe wordt uitgesproken, wat in lessituaties tot flauwe grappen leidt over ‘de huur die nog betaald moet worden’. Volgens spraakdeskundigen zijn ‘klinkerfouten’ hardnekkiger dan fouten in de medeklinkeruitspraak. En de variatie aan klinkers is in onze taal juist groter dan in veel andere talen.

Nu is de articulatie, het correct voortbrengen van de individuele klanken, niet het enige probleem bij de uitspraak. In woord- en zinsverband is een juiste klemtoon en intonatie - de prosodie - minstens zo belangrijk. Uit tal van studies blijkt dat fouten in die prosodie de verstaanbaarheid meer verstoren dan articulatiefouten. De kernvraag is hoe je de juiste uitspraak het best aanleert en welke hulp gewenst is.

Buitenlanders die Nederlands leren, hebben moeite met onder meer korte en lange klinkers.
Foto: Arie Kievit

■ Gehoor

Kinderen leren hun moedertaal via hun gehoor. Ze experimenteren als baby en peuter continu met klanken: ze horen en imiteren, jarenlang. Zo bouwen ze een klanksysteem op waarmee ze hun moedertaal verstaan. Tegelijkertijd ontwikkelen ze de motoriek om de klanken van de moedertaal uit te spreken. Als ze eenmaal volwassen zijn en een tweede taal leren, moeten ze hun klanksysteem uitbreiden en aanpassen, bijvoorbeeld om het verschil tussen b en p te horen.

Een klassieke aanpak is het werken met paren die op detailniveau in uitspraak van elkaar verschillen en daardoor iets heel anders gaan betekenen: bak - pak, bier - pier. Het bezwaar tegen zulke pure articulatieoefeningen is dat ze losstaan van context en betekenis. Veel zinvoller lijkt het om met teksten te werken die de cursist eerst uitvoerig beluistert en probeert na te zeggen. Dat is niet altijd afdoende: sommige uitspraakproblemen ontstaan doordat cursisten cruciale klanken of klankverschillen gewoon niet waarnemen. En wat je niet hoort, kun je niet reproduceren. Nauwkeurig leren luisteren en goed uitspreken gaan hand in hand. Een ervaren docent kent de problemen en kan cursisten wijzen op kleine maar belangrijke klankverschillen.

Aandacht voor zinsmelodie is ook zeker zinvol en stimulerend. Spreek een zinnetje als ‘Maar dat is toch fantástisch!’ enthousiast uit, klap bij tás in de handen en laat ze dat nadoen: succes verzekerd. Cursisten kunnen ook met computerprogramma's werken waarbij zij inspreken en ‘naluisteren’: ze horen hun eigen zin én de ‘voorbeelduitspraak’. Op die manier raken de oren en spraakorganen langzamerhand beter ingesteld op de nieuwe taal.

Wie een tweede taal goed wil leren uitspreken, moet heel veel luisteren en eindeloos nazeggen, eventueel gecorrigeerd door een docent of een computerprogramma. Het komt, net als bij kinderen, toch vooral aan op imitatie. Dan hangt het ten slotte van je doel af hoe hoog je de lat legt. Voor onze kroonprinses was dat ongetwijfeld héél hoog.