Onze Taal. Jaargang 80

[p. 277]

Guus Middag
Zong
De nozem en de non

Waarom zingt Eva de Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

In de drukke straat komt een man aangelopen. Hij gaat staan, pakt zijn gitaar en begint te vertellen. De voorbijgangers spitsen hun oren. Eeuwenlang moet het zo zijn gegaan, met rondtrekkende zangers. Zo'n zanger was ook Cornelis Vreeswijk (1937-1987), ‘de troubadour van IJmuiden’. Als kind was hij met zijn ouders naar Zweden verhuisd. Daar was hij blijven wonen toen zijn ouders weer terugkeerden. Hij zong in het Zweeds, met veel succes, maar af en toe ook nog in zijn moerstaal. In 1966 pakte hij zijn gitaar en begon ons het verhaal te vertellen van een nozem en een non. Toen wist iedereen nog wat een nozem was: een ‘(m.n. in de jaren 50 van de twintigste eeuw) stoer geklede, van vetkuif voorziene en door sociale onlustgevoelens beheerste branieschopper, die zich 's avonds met enig machtsvertoon in gezelschap van gelijkgezinden op straat vertoonde’ (Van Dale). En iedereen wist ook nog wat een non was: ‘een vrouwelijk persoon die de kloostergeloften heeft afgelegd’. Een ontmoeting tussen die twee was bijzonder en wekte de nieuwsgierigheid. Verboden liefde is altijd interessant. Vergelijk het middeleeuwse verhaal van Beatrijs, waarin een non er met een ridder vandoor gaat. Of De dokter en het lichte meisje, een roman van S. Vestdijk. Of de president en de stagiaire met de sigaar. Of de directeur van het IMF en het kamermeisje. Hoe groter het verschil in rang en stand, hoe pikanter.

■ Geheime charme

‘Niemand ter aarde weet hoe het eigenlijk begon, / het droevige verhaal van de nozem en de non.’ Zo begint Cornelis Vreeswijk, met zijn licht schorre en neuzelige stem. Aan het slot van die tweede regel zingt hij de laatste helft ervan nog een keer, een beetje vertraagd, en dat zal hij bij alle zestien coupletten blijven doen. In die wat sullige herhaling zou weleens de geheime charme van dit lied kunnen liggen. De voortgang stokt even, er komt wat ironie bij, en tegelijk wordt het publiek bij de zaak betrokken. De zanger gaat voor, en wij zingen hem vanzelf traagjes na. Zo worden we ook al bijna gedwongen deze liefde goed te keuren. Dat is duidelijk de bedoeling van de zanger. Hij wil ons laten inzien dat er niets mis is met oprechte liefde tussen twee mensen. Ook niet als een van de twee er eigenlijk voor gekozen had God te dienen en de ander niets liever wilde dan zich 's avonds, beheerst door sociale onlustgevoelens, met enig machtsvertoon in gezelschap van gelijkgezinden op straat te vertonen. ‘Het is wel te begrijpen, het gebeurt toch elke dag, / de nozem was verloren toen hij in haar ogen zag.’ De nozem dient zich aan ‘met zijn zonnebril en zijn nauwe pantalon’ (dat zal wel een spijkerbroek zijn geweest, maar spijkerbroek rijmt niet op non). En de non? ‘De non vergat haar plichten en haar rozenkrans.’

Het speelt zich allemaal af ‘vroeg in het voorjaar’, van oudsher het minneseizoen bij uitstek. En net als vroeger kiezen de gelieven een ‘locus amoenus’, een ‘bekoorlijke plaats’, voor hun ontmoeting. In de Beatrijs is dat ‘een foreest, / daer die voghele hadden feest.’ Onze nozem en onze non trekken zich tortelend terug op een vergelijkbare plek: het gemeenteplantsoen. ‘Ze liepen in het plantsoen in de prille lentezon, / en kussen bij de vleet kreeg de nozem van de non.’

■ Levensles

Zo had dit liefdesliedje kunnen eindigen. Maar zo eindigt het niet. Het vervelende van een plantsoen is dat het openbaar is. Er is ‘een zekere juffrouw Jansen’ die hen daar ziet lopen. Haar verontwaardiging zorgt ervoor dat het lied nog tien coupletten langer wordt. Ze gaat de krant bellen. En de kapelaan. En de kapelaan, al even bezorgd (‘Dat is des duivels werk’), belt de politie. En de politie maakt er een einde aan. De non en de nozem blijken zich namelijk op het gras van het plantsoen te hebben begeven - en dat mag niet. ‘En de politie zei dat dat verboden was.’ (En wij laten er dan samen met de zanger nog eens sloompjes op volgen: ‘dat het gras verboden was.’)

Vroeger verjoeg God Adam en Eva uit het paradijs, nu is het de politie. De nozem krijgt een schop, de non krijgt de zenuwen en samen krijgen ze een bon. Al die commotie zorgt ervoor dat er een einde komt aan de prille liefde tussen de nozem en de non. ‘Niet om het een of ander, maar omdat het niet kon.’ De zanger is het er niet mee eens, maar het is wel zo: het burgerlijke fatsoen heeft deze mooie liefde onmogelijk gemaakt.

Het lied is uit. In het laatste couplet krijgen we nog een levensles mee. Vreeswijk pakt het wetenschappelijk aan. ‘Volgens Aristoteles weegt een zoen niet zwaar.’ Daar had die oude Griek dan letterlijk misschien wel gelijk in, maar figuurlijk is het ‘zelden waar’. Een zoen kan zwaarwegende gevolgen hebben. Dat weten we nu. ‘Vraag de non er maar eens naar’, roept de troubadour ons in de laatste regel nog toe, alvorens weer op te breken en verder te trekken, op zoek naar een nieuwe straat en een nieuw publiek dat nog helemaal niet weet ‘hoe het eigenlijk begon, / het droevige verhaal van de nozem en de non.’