Onze Taal. Jaargang 80

[p. 89]

Gaston Dorren
Onze taal is de beste [2]
De logica van onze klinkerspelling

Onze taal is helder én subtiel, eenvoudig én rijk. Ook rijmen, tellen en schelden kunnen we als de beste. Dat we een hoge dunk hebben van het Nederlands, is dus terecht. Of toch niet? Gaston Dorren vergelijkt onze taal met de talen van de rest van Europa.

Wat heeft het Nederlands toch een mooie spelling. Kijk nu bijvoorbeeld eens naar de schrijfwijze van lange en korte klinkers. Heerlijk. In open lettergrepen, eindigend op een klinker dus, is de klinker lang: ra, raden. In gesloten lettergrepen, eindigend op een medeklinker, is een enkele klinker kort (rad), een dubbele lang (raad). Ingewikkelder dan dat is het niet. Nou ja, een béétje ingewikkelder wel, want we schrijven natuurlijk ‘tien taaie zeelieden’ en niet ‘tiin taie zeliden’. Maar dit staat vast: het is een sierlijk systeem, logisch en buitengewoon navolgenswaardig.

Vreemd en jammer dan ook dat ons systeem verder nergens in Europa voorkomt. Toegegeven, sommige Europese talen hebben het ook gewoon niet nodig. Ze maken in de uitspraak van hun klinkers nu eenmaal geen onderscheid tussen lang en kort. Dat geldt voor de Romaanse talen, zoals het Frans, voor de meeste Slavische talen, zoals het Russisch, en nog voor een paar andere talen: Grieks, Albanees en Baskisch.

■ Lastig

Alle andere talen hebben wél lange en korte klinkers. Maar sommige laten daar op papier weinig tot niets van blijken. Het Deens is het ergst. Zie je het woord vis, dan moet je raden: heeft het een korte ie-klank? Dan betekent het ‘zeker’. Of een lange? Dan is het ‘wijs’. Een beetje lastig voor Denen, erg lastig voor vreemdelingen die de taal willen leren. Het Deens deelt deze onhebbelijkheid met twee talen die in tegengestelde uithoeken van Europa worden gesproken: het Turks en het Welsh (de Keltische taal van Wales). Ook daar is het meestal gissen naar de lengte van klinkers. Alleen als de betekenis ervan afhangt, wordt een klinker alsnog gemarkeerd. Zo betekent het Turkse șura, met een kort aangehouden oe-klank, ‘hier’, en șûra, met een lang aangehouden oe, ‘raad’. Ook het Welsh plaatst op zulke twijfelgevallen een circumflex oftewel dakje: ffon (‘stok’) versus ffôn (‘telefoon’).

De meeste andere Europese talen doen gelukkig wat meer hun best om op papier te laten zien hoe de klinkers uitgesproken moeten worden. Zweeds en Noors bijvoorbeeld. Net als bij ons is een klinker daar lang als de lettergreep open is en kort als hij gesloten is. Alleen hebben ze andere ideeën dan wij over wanneer een lettergreep open of gesloten is. Als open beschouwen ze hem als hij op een klinker of één medeklinker eindigt: hel wordt dus uitgesproken als (en betekent ook) ‘heel’. Om de klinker kort te maken zijn twéé medeklinkers nodig: hell (Noors voor ‘heil, voorspoed’) wordt uitgesproken als ‘hel’.

■ Chaotisch

Datzelfde systeem is in het Duits terug te vinden, maar minder consequent. Statt (‘plaats’), bijvoorbeeld, heeft inderdaad een korte a, maar moet de a lang klinken, dan schrijft men niet Stat, maar voegt men ook nog een a toe: Staat (‘staat’). En naast het korte Wall (‘wal’) staan zelfs twee woorden met een lange a-klank: Wal (‘walvis’), maar ook Wahl (‘keuze’). Chaotisch, die Duitsers. (De Engelse en Friese klinkerspelling zijn nog veel chaotischer. Daar zwijgen we maar beter over.)

Goed, het Zweeds-Noorse systeem is niet onaardig, maar voor de rest steekt het Nederlandse systeem er toch wel met kop en schouders boven uit. Ja toch?

Het Ests: strak en functioneel spellingsysteem.

Nou nee. In diverse andere Europese talen is men op een idee gekomen waar wij nog wel iets van zouden kunnen leren. En wel dit: lange klinkers krijgen een accentteken. Lógís toch? Het Tsjechisch en Slowaaks, de enige Slavische talen waarin lange en korte klinkers te horen zijn, doen dat zo. Ook het Iers, berucht om zijn complexe spelling, houdt het ditmaal simpel en doet hetzelfde. En het Hongaars gebruikt deze methode zelfs bij woorden met een umlaut: öt (‘vijf’) is kort, őt (‘hem’, ‘haar’, ‘het’) lang.

Zo'n eenvoudig accent aigu is misschien wel wat, eh, gewoontjes. De beide Baltische talen, Lets en Litouws, hebben zichzelf daarom met een opvallender teken getooid. De Letten plaatsen op lange klinkers liggende streepjes (strēpjes), de Litouwers gaan voor staartjes (stąrtjes). Heeft toch wat meer cachet.

Nadeel: al die frutsels, van á en ē tot ő en ų, leveren een wat onrustig schriftbeeld op. Een beetje als het Frans, dat er met zijn accenttekens en apostrofs altijd uitziet alsof iemand eroverheen gemorst heeft. Maar ook dat is te ondervangen. Met het summum van logica en zen-achtige eenvoud. Niks geen gedoe met open en gesloten lettergrepen. Niks geen streepjes en staartjes. Nee: een korte klinker schrijf je enkel, een lange dubbel. Dat is het strakke en functionele ‘Nordic design’ waarvoor de zustertalen Fins en Ests hebben gekozen.

Verdikeme zeg. Je zou er bijnaa jaaloers op worden.